Τίτλος άρθρου: Δεν μπορεί να πλεύσει ένα πλοίο με λόγια *
Καθηγητής Efrat Aviv 4 Αυγούστου 2024
Περίληψη: Η απειλή του Ερντογάν ότι η Τουρκία θα εισβάλει στο Ισραήλ όπως εισέβαλε στη Λιβύη και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ θεωρείται ως η πιο σοβαρή δήλωση στην ιστορία των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας.
Αυτό το άρθρο περιγράφει το πολιτικό πλαίσιο και το υπόβαθρο μέσα στο οποίο έγινε η απειλή και προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήματα όπως – τι κρύβεται πίσω από την απειλή και πού μπορεί να οδηγήσει στις σχέσεις των δύο χωρών.
Το άρθρο αναλύει τις πολιτικές και οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο Ερντογάν ενώ αναφέρεται στις εξωτερικές σχέσεις της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια και πιστεύει ότι οι απειλές του Ερντογάν πρέπει να ληφθούν πολύ σοβαρά υπόψη.
Αν και είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι θα υλοποιηθούν σε αυτό το στάδιο, πρέπει οπωσδήποτε να παρακολουθεί κανείς την Τουρκία στο μέλλον.
Το 2017 δημοσίευσα ένα βιβλίο του Routledge που αφορούσε τον αντισιωνισμό και τον αντισημιτισμό στην Τουρκία. Εκτός από την περιγραφή της ανάπτυξης του αντισημιτισμού και των αντι-ισραηλινών φαινομένων στην Τουρκία όλα αυτά τα χρόνια, ασχολήθηκα στο βιβλίο με το ζήτημα του αντισημίτη Ερντογάν. Τόνισα το γεγονός ότι είτε ο Ερντογάν είναι αντισημίτης είτε όχι – στηριζόμενος στην κρίση και την ανάλυση του αναγνώστη – το σημαντικό είναι η επιρροή του στην αύξηση και διεύρυνση των αντισημιτικών αντιλήψεων στην τουρκική κοινωνία.
Σε αντίθεση με άλλες χώρες, ο αντισημιτισμός και ο αντισιωνισμός στην Τουρκία υπαγορεύονται από τα πάνω. Το θυμήθηκα μετά την απειλή του Ερντογάν προς το Ισραήλ σύμφωνα με την οποία η Τουρκία θα εισβάλει στο Ισραήλ όπως έκανε στη Λιβύη και στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και ότι δεν υπάρχει τίποτα που να την εμποδίζει να το κάνει.
«Πρέπει να είμαστε δυνατοί ώστε το Ισραήλ να μην συνεχίσει τις γελοίες ενέργειές του στην Παλαιστίνη», είπε.
Αυτή η απειλή, μέρος της οποίας έχει σκοπό να δημιουργήσει φόβο ότι το Ισραήλ μπορεί να κάνει στους Τούρκους ό,τι φέρεται να έκανε στους Παλαιστίνιους, ήρθε μετά την ομιλία του Νετανιάχου στο Κογκρέσο, αλλά δεν σχετίζεται απαραίτητα με την ομιλία, εκτός από την προσπάθεια να κερδίσει δημοτικότητα. σε μια άλλη παιδική χαρά, που δεν είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Ερντογάν είχε εμμονή με τον Νετανιάχου, ο οποίος παρουσιάζεται στην Τουρκία ως ο νέος Χίτλερ, ή όπως γράφεται σε μια διαφήμιση δρόμου, χρησιμοποιώντας ένα γραφικό του προσώπου του Νετανιάχου που σταδιακά μετατρέπεται σε πρόσωπο του Χίτλερ: «Ο Χίτλερ δεν πέθανε, αλλά αλλάζει μόνο μορφή».
Η ομιλία στο Κογκρέσο μπορεί να ήταν καταλυτική, αλλά δεν είναι η αφετηρία της απειλής του Ερντογάν. Η απειλή ήρθε λίγες μέρες μετά τη σφαγή στο Majdal Shams, γεγονός στο οποίο ο Ερντογάν δεν αναφέρθηκε καθόλου, αφού σύμφωνα με τον ίδιο, τα δεινά είναι μονόπλευρα και δεν ανήκουν στο κράτος του Ισραήλ. Ακόμη και μετά την εβδόμη Οκτωβρίου, ο Ερντογάν είπε ότι «καλούμε όλα τα μέρη να ενεργήσουν με λογικό τρόπο και να αποφύγουν παρορμητικά βήματα που προκαλούν εντάσεις».
Σε μια προσπάθεια να καταλάβουμε τι εννοούσε ο Ερντογάν με την απειλή του, προκύπτουν ερωτήματα: Πρόκειται για αποστολή στρατιωτικών μονάδων στη Γάζα ή για βοήθεια με πυρομαχικά; Να σημειωθεί ότι οι εξαγωγές όπλων της Τουρκίας έχουν σημειώσει μεγάλο άλμα τα τελευταία χρόνια. Η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας κατέγραψε κύκλο εργασιών δέκα δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2022, με εξαγωγές όπλων στα 4,4 εκατομμύρια δολάρια, που αναμένεται να αυξηθούν τα επόμενα χρόνια. Το τουρκικό drone Μπαϊρακτάρ, το οποίο έπαιξε σημαντικό ρόλο στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, στη Συρία, τη Λιβύη και το Ναγκόρνο Καραμπάχ, δεν είναι το μόνο όπλο που εκπροσωπεί την Τουρκία.
Το Ισραήλ εξεπλάγη από αυτή την απειλή από τον Ερντογάν, παρόλο που απόδειξη των προθέσεών του είχαμε, ήδη, από τον Σεπτέμβριο του 2023, ένα γεγονός που προφανώς είχε ξεχαστεί λόγω της σφαγής του Οκτωβρίου 2023. Απόπειρα λαθρεμπορίας 16 τόνων πυραυλικού υλικού από την Τουρκία που προοριζόταν να φθάσει στη Λωρίδα της Γάζας σε δύο κοντέινερ βάρους 54 τόνων που υποτίθεται ότι περιείχαν γύψινες σακούλες. Μέρος του υλικού από τα εμπορευματοκιβώτια ελήφθη για εργαστηριακές δοκιμές που επαλήθευσαν την υποψία ότι πρόκειται για χλωριούχο αμμώνιο που χρησιμοποιούσαν οι τρομοκρατικές οργανώσεις στη Λωρίδα της Γάζας για τη διαδικασία παραγωγής πυραύλων.
Ποιοι είναι οι παράγοντες που οδήγησαν τον Ερντογάν να απειλήσει τόσο σοβαρά το Ισραήλ;
Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι αυτές οι απειλές έρχονται στο πλαίσιο της τουρκικής προσέγγισης με τη Συρία-Ιράν: Ο Ερντογάν πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της προηγούμενης δεκαετίας προσπαθώντας να ανατρέψει το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία, μια απόπειρα που έγινε αφού ο Ερντογάν καλλιέργησε μια στενή προσωπική σχέση με Άσαντ μεταξύ 2007 και 2010. Ως αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής της Άγκυρας να προσπαθεί για «μηδενικά προβλήματα» με τους γείτονές της.
Κάποια στιγμή -σήμερα ακούγεται σαν θρύλος- ο Ερντογάν προσπάθησε ακόμη και να μεσολαβήσει στις ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Συρίας και Ισραήλ.
Η τρέχουσα τουρκική ερωτοτροπία με τον Άσαντ, τον οποίο ο Ερντογάν έχει επανειλημμένα αποκαλέσει «τρομοκράτη», σχετίζεται κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, με αντισυριακές ταραχές που έχουν σημειωθεί σε πολλές πόλεις σε όλη την Τουρκία.
Στην πρωτεύουσα Άγκυρα, τα κόμματα της αντιπολίτευσης ζητούν μαζική απέλαση Σύριων προσφύγων και η κυβέρνηση στρέφεται στο συριακό καθεστώς, το οποίο προηγουμένως προσπάθησε να ανατρέψει, για να βοηθήσει στην επίλυση του προβλήματος.
Οι ταραχές αποκάλυψαν μακροχρόνιες εντάσεις μεταξύ Σύριων και Τούρκων, εντάσεις που επιδεινώθηκαν από τις οικονομικές πιέσεις που προκάλεσε ο υψηλός πληθωρισμός στην Τουρκία. Όπως αναφέρθηκε, το συριακό ζήτημα αποτελεί απειλή για τη δημοτικότητα του Ερντογάν στην Τουρκία και ενισχύει τις επικρίσεις εναντίον του. Από εκεί και πέρα, υπάρχει η σύσφιξη των σχέσεων Τουρκίας, Συρίας, Ιράν και Ρωσίας, διαδικασία που ξεκίνησε με τη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών των τεσσάρων χωρών ήδη από τον Μάιο του 2023, στη Μόσχα. Πρέπει να αναφερθεί, σε αυτό το πλαίσιο, ότι η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ.
Η τουρκική απειλή για το Ισραήλ και οι τουρκο-ισραηλινές συγκρούσεις την τελευταία μιάμιση δεκαετία έδωσαν στο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και στον ηγέτη του ευκαιρίες να τοποθετηθούν ως υπερασπιστές του Ισλάμ, ενισχύοντας έτσι τη βάση των ψηφοφόρων τους.
Αυτή η βάση απειλείται λόγω της διάβρωσης της πολιτικής τους εξουσίας και της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης, επομένως είναι σημαντικό για τον Ερντογάν να δράσει κατά του Ισραήλ.
Πριν από περίπου μια δεκαετία, κατά την πρώτη του εκστρατεία για την προεδρία, ο Ερντογάν παρουσιάστηκε σε μεγάλες διαφημιστικές πινακίδες ως αυτός που κατάφερε να λυγίσει το Ισραήλ με τη συγγνώμη του τελευταίου για την υπόθεση Mavi Marmara. Αυτός είναι και ο λόγος που οι αεροπορικές, τουριστικές και εμπορικές σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας σταμάτησαν σχεδόν εντελώς με εντολή Ερντογάν, γιατί πριν από τον Οκτώβριο του 2023 και παρά το βάθος των κρίσεων που γνώριζαν οι σχέσεις των χωρών στο παρελθόν, το εμπόριο – όχι μόνο ποτέ δεν έπαθε ζημιά, αλλά ακόμη και τριπλασιάστηκε.
Παρόλα αυτά, ο Ερντογάν εξακολουθεί να δέχεται αυστηρή κριτική στο εσωτερκό και ξεκίνησαν διαμαρτυρίες κατά της πολιτικής του απέναντι του Ισραήλ, η οποία θεωρείται χαλαρή σε ορισμένους κύκλους λόγω των διπλωματικών σχέσεων που παραμένουν άθικτες και επίσης λόγω του γεγονότος ότι μεγάλο μέρος της προμήθειας φυσικού αερίου στο Ισραήλ από το Αζερμπαϊτζάν περνάει μέσω Τουρκίας.
Η εγχώρια κριτική προέρχεται κυρίως από το Yeniden Refah Partisi (Κόμμα Ανανέωσης και Ευημερίας), το οποίο κέρδισε δημοτικότητα σε βάρος του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν στις τελευταίες τοπικές εκλογές. Ακόμη και στην ομιλία που ο Ερντογάν απείλησε το Ισραήλ, μπήκε στον κόπο να απαντήσει και να καταδικάσει έναν από τους αρχηγούς του κόμματος, έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια άμεση αντιστοιχία μεταξύ της απειλής για το Ισραήλ και της αναφοράς σε αυτό το κόμμα.
Δημιουργήθηκε μια άμεση αντιστοιχία μεταξύ της απειλής για το Ισραήλ και της αναφοράς σε αυτό το κόμμα.
Οι διαμαρτυρίες κατά του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης δεν αφορούν μόνο τα οικονομικά ή την εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Η Τουρκία προσπαθεί να ψηφίσει νόμο σύμφωνα με τον οποίο τα αδέσποτα σκυλιά που δεν βρίσκονται σε καταφύγιο πρέπει να θανατώνονται, νόμος που ψηφίστηκε χωρίς συνεννόηση με κτηνιάτρους και προκάλεσε διαμαρτυρίες. Μια τέτοια διαμαρτυρία θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια ευρύτερη διαμαρτυρία που θα ακολουθούσαν διαδηλώσεις λόγω της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης στην Τουρκία, μια διαμαρτυρία που θα μπορούσε να επιδεινωθεί με το στυλ των ταραχών στο πάρκο Γκάζι του 2013 και ίσως και μετά. Ως εκ τούτου, είναι πολύ σημαντικό να διατηρηθεί η υποστήριξη στον Ερντογάν στο εσωτερικό.
Από εκεί και πέρα, πρέπει να επαναληφθούν οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Χαμάς, το γεγονός ότι παρά το γεγονός ότι κάλεσε τους ηγέτες της να εγκαταλείψουν την Τουρκία μετά τις 7 Οκτωβρίου, δεν έγινε τίποτα γι’ αυτό. Η τουρκική υποστήριξη στη Χαμάς έρχεται σε βάρος των απλών Τούρκων πολιτών, των Τούρκων Εβραίων, που απειλούνται επί του παρόντος με την ψήφιση νόμου που απαγορεύει την ταυτόχρονη κατοχή δύο υπηκοοτήτων, Ισραηλινών και Τουρκικών, λόγω υποτιθέμενων προβλημάτων πίστης μεταξύ των Τούρκων Εβραίων.
Ποιο είναι το πραγματικό νόημα της απειλής;
Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η Τουρκία θα στείλει στρατιωτικές μονάδες στη Γάζα αυτή τη στιγμή. Υπενθυμίζουμε ότι οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ εξακολουθούν να υπάρχουν. Από εκεί και πέρα, οι Τούρκοι έχουν ήδη απειλήσει στο παρελθόν να στείλουν στολίσκους και να επιτεθούν στο Ισραήλ, τόσο μετά τα γεγονότα του Μαβί Μαρμαρά το 2010 όσο και μετά την οργή που έδειξαν όταν το Ισραήλ δεν τους επέτρεψε να ρίξουν ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα μετά την 7η Οκτωβρίου. Φαίνεται ότι αυτή τη στιγμή πρόκειται μόνο για εξυπηρέτηση ή η αναφορά που έγινε αποσκοπεί στην αποστολή όπλων και βοήθειας πληροφοριών όπως αναφέρθηκε παραπάνω.
Η Τουρκία και ο κόσμος συμπληρώνουν αυτόν τον μήνα πενήντα χρόνια από την κατοχή της Βόρειας Κύπρου (ή την απελευθέρωσή της κατά τους Τούρκους) και η Τουρκία εξακολουθεί να απειλεί Ελλάδα και Κύπρο με στρατιωτικά και πολιτικά ζητήματα, παρά τις αμοιβαίες ειρηνευτικές συνομιλίες.
Επιπλέον, η Τουρκία είναι μέλος της συμμαχίας του ΝΑΤΟ και είναι απίθανο οι ΗΠΑ να επιτρέψουν μια τέτοια ενέργεια. Ταυτόχρονα, είτε η Τουρκία προκαλεί με άσκοπες απειλές είτε όχι, το γεγονός ότι ο πρόεδρος μιας χώρας με την οποία το Ισραήλ έχει διπλωματικές σχέσεις απειλεί με στρατιωτική εισβολή είναι από μόνο του σοβαρό.
Πολύ σοβαρό για το Ισραήλ, αλλά ακόμα πιο σοβαρό σε σχέση με τις άλλες φιλίες της Τουρκίας και φυσικά σε σχέση με τα μέλη της συμμαχίας του ΝΑΤΟ, αν και με εξαίρεση τον αρχηγό της ακροδεξιάς στην Ολλανδία, Geert Wilders, κανένα κόμμα δεν έκανε δηλώσεις μετά την απειλή.
Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι, τόσο απέναντι στη Συρία όσο και απεναντι στην Ελλάδα, η Τουρκία μπορεί να καταδικάσει, να απειλήσει, αλλά και να διαπραγματευτεί για διάφορα θέματα, όπως συνέβαινε και με το Ισραήλ στην προ-Ερντογάν εποχή.
Ο Ερντογάν φέρεται πρόσφατα να είπε: «Πιστεύουμε ότι είναι χρήσιμο να ανοίγουμε σφιγμένες γροθιές. Θέλουμε οι διαφορές να επιλυθούν μέσω αμοιβαίου διαλόγου στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων», αλλά είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι η Τουρκία του Ερντογάν είναι ικανή για τέτοιες δηλώσεις όταν πρόκειται για το Ισραήλ. Ίσως η απάντηση στο ερώτημα αν ο Ερντογάν είναι αντισημίτης, με την οποία ανοίγει αυτό το άρθρο, μπορεί να δώσει την απάντηση σε αυτή την αμηχανία…
Και μια τελευταία λέξη για τον Majdal Shams: δώδεκα παιδιά που σφαγιάστηκαν κατά τη διάρκεια ενός αγώνα ποδοσφαίρου είναι ένα θέμα που σίγουρα θα έπρεπε να έχει συγκλονίσει τον Ερντογάν, ο οποίος ξεκίνησε την καριέρα του ως ποδοσφαιριστής.
*Ο καθηγητής Efrat Aviv είναι ανώτερος ερευνητής στο BSA Center και αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Γενικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Bar-Ilan.
[*] Γνωστή τουρκική παροιμία: Lafla peynir gemisi yüremez.
