Η υπόθεση Ελπιδοφόρου ανέδειξε όλες τις παθογένειες του ελληνικού πολιτικού βίου και της ελληνικής κοινωνίας.
Θα επιχειρήσω μια προσέγγιση.
1.-Το Πατριαρχείο είναι ένας θεσμός, κατάλοιπο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο οποίος αγαθή τη τύχη βρίσκεται στα χέρια Ελλήνων. Μπορεί η σημασία του σήμερα να μην είναι η παλαιά αλλά υπάρχει. Και το γεγονός πως ένα έθνος που απουσιάζει παντελώς, σε θεσμικό επίπεδο, απο τη διεθνή σκηνή κατέχει έναν τέτοιο θεσμό, ο οποίος ξεπερνά τα εθνικά του σύνορα είναι πολύ σημαντικό.
2.-Η κακιά τύχη το έφερε ο θεσμός αυτός να βρίσκεται υπο πολιορκίαν σε μια επικράτεια, τουρκική σήμερα. Ουσιαστικά βρίσκεται υπο αιχμαλωσίαν. Για την αντιμετώπιση του θεματος αυτού υπάρχουν δύο τάσεις.
-Η μία προκρίνει την μετακίνησή του σε ελλαδικό χώρο.
-Η άλλη την παραμονή του στον τόπο που μεγαλούργησε. Τάσσομαι με την δεύτερη διότι ο συμβολισμός της λειτουργίας του στην Πόλη είναι τεράστιος. Και υποδηλώνει μελλοντικές υποθήκες.
3.-Το γεγονός της πολιορκίας του και της εξάρτησής του απο την Τουρκία υποχρεώνει το Πατριαρχείο σε αναζήτηση διεθνούς προστασίας. Η Ελλάδα δεν μπορεί να του παράσχει κανενός είδους προστασία. Και οι άλλοι διεθνείς προστάτες του μέχρι ενός σημείου είναι διατεθειμένοι να έρθουν σε αντίθεση με την Τουρκία. Άρα, το Πατριαρχείο πρέπει να επιβιώσει με τις δικές του δυνάμεις. Με την ευελιξία και τη Βυζαντινή πολιτική του που είναι οικεία στην Τουρκία και λείπει παντελώς απο την σύγχρονη Ελλάδα.
4.-Με πολλές δυσκολίες, το Πατριαρχείο, καταφέρνει να υπάρξει αν και με κομμένα τα φτερά. Όσο και αν σας φαίνεται παράξενο η σημερινή ισλαμική κυβέρνηση της Τουρκίας το αντιμετωπίζει περισσότερο θετικά απο τις κεμαλικές. Δεν το ερωτεύτηκε, βεβαίως, και ενίοτε το χρησιμοποιεί. Αλλά τα αιτήματά του βρήκαν μεγαλύτερη ανταπόκριση απο ό,τι στο παρελθόν.
5.- Πέραν της τουρκικής πολιορκίας και της ελληνικής αδιαφορίας, το Οικουμενικό Πατριαρχείο αντιμετωπίζει και ένα άλλο, σοβαρό, πρόβλημα. Την βουλημία της ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Είναι γνωστό ότι η Ρωσία θέλει να το καταλάβει.
Στα ρωσικά χέρια, όμως, το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα αποτελέσει κλειδί της ρωσικής πολιτικής. Και αυτό δεν το θέλουν οι ΗΠΑ (και γι αυτό παρέχουν την περιορισμένη υποστήριξή τους), ούτε, πιστεύω, η Τουρκία. Ένα Οκουμενικό Πατριαρχείο που θα απολαμβάνει της ρωσικής υποστήριξης θα έχει άλλον αέρα, άλλη δυναμική και άλλο εκτόπισμα. Και αυτό δεν είναι επιθυμητό στην Άγκυρα. Αλλά η δυναμική του ελέγχου του υπάρχει. Ο κίνδυνος, δηλαδή, η Ελλάδα να χάσει ένα Οικουμενικό Πατριαρχείο, έναν, δηλαδή, διεθνή θεσμό, απο αδυναμία να το υποστηρίξει είναι μεγάλος. Προς το παρόν ελέγχεται διότι, όπως επισημάνθηκε, υπάρχουν και άλλοι που το θέλουν σε ελληνικά χέρια. Θα συνεχίσει να υπάρχει αυτή η επιθυμία; Θα μπορούν διεθνείς δυνάμεις να υποστηρίξουν το σημερινό status του;
6.-Η ελληνική αδυναμία διαμόρφωσης πολιτικής, όμως, δημιουργεί έναν επιπλέον κίνδυνο. Την αλλοπρόσαλη προσέγγιση του Πατριαρχείου, των λειτουργιών και των λειτουργών του. Η περίπτωση του Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ελπιδοφόρου εντάσσεται σε αυτήν την λογική.
7.-Μια κυβέρνηση νεαρών, σχετικά, ας πούμε ψιλοτεχνοκρατών, που αγνοούν τη βαθιά σημασία του Πατριαρχικού θεσμού αντέδρασε με παιδική αφέλεια σε μια κίνηση του Αμερικής που θα μπορούσε να τύχει έγκαιρης και παρασκηνιακής διαχείρισης.
8.-Αν υπάρχει κάποιο λάθος στην κίνηση Ελπιδοφόρου είναι ότι παραβρέθηκε σε εκδήλωση στην οποία ήταν παρόν και η κατοχική μαριονέτα, ο Τατάρ. Για να το πω πιο λαϊκά, όταν εκπρόσωποι θεσμών που βρίσκονται κοντά στην Ελλάδα παρευρίσκονται σε τέτοιες εκδηλώσεις δεν μπορείς να το απαιτήσεις απο άλλους ξένους εκπροσώπους. Και αυτό ενέχει τον κίνδυνο χαλάρωσης της απομόνωσης του κατοχικού καθεστώτος και της σταδιακής αναγνώρισής του. Σε επίπεδο επιχειρημάτων, πάντα, αυτά.
9.-Κατά τα άλλα, αν δηλαδή, δεν ήταν παρούσα η κατοχική μαριονέτα, δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα. Έλληνες κυβερνητικοί παράγοντες και άλλοι επίσημοι παίρνουν μέρος σε δεξιώσεις και εκδηλώσεις των Τούρκων ακόμη και για τη νίκη τους στον Μικρασιατικό Πόλεμο. Το ότι ο Αμερικής που εκπροσωπεί ένα υπο αιχμαλωσίαν Πατριαρχείο πήγε στα εγκαίνει ενός τουρκικού κέντρου είναι πταίσμα μπροστά στις συμμετοχές ελλήνων επισήμων σε τουρκικές εκδηλώσεις. Και η υποκρισία έχει τα όριά της.
10.-Για να έχει δικαίωμα να ομιλεί η Αθήνα έπρεπε να είναι κράτος. Είναι; Όχι. Αν ήταν κράτος οι υπηρεσίες της θα είχαν ενημερωθεί για την παρουσία του Τατάρ στην εκδήλωση και η κυβέρνηση θα ενημέρωνε τον Αρχιεπίσκοπο καθιστώντας του γνωστή και την θέση της. Και αν την παρήκουε,τότε θα έφερε ευθύνη. Και θα ήταν άξιος καταδίκης. Και, πάλι, προσεκτικής.
11.-Τίποτε απο αυτά δεν συνέβη και ο Ελπιδοφόρος πήγε στην εκδήλωση όπου ήταν παρούσα και η κατοχική μαριονέτα. Ήταν παιδιαριώδης ο τρόπος που αντέδρασε η κυβέρνηση της Αθήνας. Ακύρωσε την συνάντηση Μητσοτάκη- Ελπιδοφόρου με δημόσια δήλωση. Ούτε μωρά δεν θα σκούσαν τέτοια πολιτική. Η μόνη υποστήριξη που μπορεί να παρέχει η ελληνική κυβέρνηση στο Πατριαρχείο είναι οι επισκέψεις της απο καιρού εις καιρόν στο Φανάρι και οι συναντήσεις με εκπροσώπους του. Τίποτε περισσότερο. Όταν και αυτό γίνεται με τρόπο αρνητικό τότε τα πράγματα χειροτερεύουν. Το πιθανότερο είναι ότι η κυβέρνηση της οποίας η πολιτική σε κρίσιμα θέματα αναπαραγωγής της εθνικής συνείδησης είναι αποδομητική, αντεδρασε με αυτόν τον αρνητικό τρόπο για να ικανοποιήσει το αίσθημα ενός μέρους του λαού. Αλλά η υψηλή πολιτική απο την οποία η Αθήνα δεν έχει ιδέα δεν ασκείται έτσι. Η υψηλή πολιτική μερικές φορές έρχεται σε αντίθεση με το λαϊκό αίσθημα. Ο τελικός σκοπός έχει σημασία. Και ο τελικός σκοπός είναι η διατήρηση του Πατριαρχείου σε ελληνικά χέρια και η ισχυροποίησή του. Κρίνετε μόνοι σας αν αυτοί οι στόχοι επετεύχθησαν.
12.-Μέρος της κοινωνίας είμαι και εγώ αλλά ποτέ μια κοινωνία 10 εκατομμυρίων ανθρώπων δεν μπορεί να ομονοεί κατ απόλυτον τρόπο σε όλα. Διαφωνώ, λοιπόν, με τη λογική του, εκεί που απολαμβάνουμε την εξέλιξη ενός ποδοσφαιρικού αγώνα απο το σαλόνι μας με πίτσα στο ένα χέρι και μπύρα στο άλλο, να κάνουμε διάλειμμα και να αναθεματίζουμε τον εκπρόσωπο ενός κρίσιμου και λεπτού θεσμού επειδή σ αυτό μας οδήγησαν τα αντανακλαστικά μας. Ή, επειδή κάποια ακραία παραθρησκευτική οργάνωση θεωρεί ύψιστη αμαρτία τη συνάντηση Πάπα- Πατριάρχη, ή επειδή έτσι υπαγόρευσε ο παπάς της Ενορίας διότι ο Μητροπολίτης είναι εθνικός και όχι οικουμενικός. Ή, διότι δεν πιστεύουμε.
13.-Η προσέγγισή μου σήμερα δεν γίνεται στη βάση της θρησκευτικής πίστης αλλά της ύπαρξης και της λειτουργίας ενός μακραίωνος θεσμού που μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη μιας διεθνούς πολιτικής. Οι κοινωνίες δεν συγκροτούνται, μόνο, στη βάση θρησκευτικών πιστεύω. Συγκροτούνται και με αυτά αλλά όχι μόνο. Ακόμη και όσοι δεν πιστεύουν διαμορφώνουν υποσυνείδητα μια φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας στην οποία ζουν. Το Πατριαρχείο διαδραματίει στην θέσμιση αυτή της ελληνικής κοινωνίας σημαντικό ρόλο. Δεν είναι ένας θεσμός μόνο των πιστών. Αλλά και των απίστων.
14.-Ούτε το Πατριαρχείο μπορεί να βρίσκεται εκτός κριτικής. Θέλει, όμως, περίσκεψη και φρόνηση η προσέγγισή του. Και βαθιά γνώση. Αν δεν υπάρχει είναι καλύτερη η σιωπή. Μερικά πράγματα δεν είναι ΠΑΟΚ ή Ολυμπιακός για να εκτονωνόμαστε. Αν δεν τα κατέχουμε καλύτερα να συνεχίσουμε να βλέπουμε τον ποδοσφαιρικό αγώνα με πίτσα και μπύρα. Εκεί να εντονωνόμαστε.
Παντελής Σαββίδης
