Γεραπετρίτης κατά Ευρώπης

Ομιλία Υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, στο 4ο «Thessaloniki Metropolitan Summit» του Economist (Θεσσαλονίκη, 05.09.2024)

Θα χρειάζονταν ώρες για να συζητήσουμε για όλα τα θέματα, επειδή δεν πρόκειται για ζητήματα που μπορούν να οριοθετηθούν. Θα ήθελα λοιπόν να διατυπώσω ορισμένες εισαγωγικές παρατηρήσεις, οι οποίες θα αποτελέσουν τροφή για σκέψη. Η αλήθεια είναι ότι την προηγούμενη εβδομάδα, όταν άρχισα να βάζω τις σκέψεις μου στο χαρτί, προέκυπτε μια τελείως διαφορετική ομιλία. Επειδή όμως τα πράγματα εξελίσσονται ιδιαίτερα γρήγορα, η ομιλία μέσα σε λίγες ημέρες έμοιαζε εντελώς παρωχημένη. Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι δεν υπάρχει καμία προβλεψιμότητα σε τίποτα.

Πιστεύω ότι αυτό έχει αλλάξει τελείως την εργασία οποιουδήποτε πολιτικού, και ιδιαίτερα την εργασία ενός Υπουργού Εξωτερικών. Διότι, αντί να προσπαθείς να προβλέψεις τι πρόκειται να συμβεί, να προβλέψεις το μέλλον -κάτι που είναι απολύτως αδύνατον- αυτό που πρέπει να κάνεις είναι να προσπαθήσεις να σκεφτείς όλα τα εναλλακτικά σενάρια, προκειμένου να μπορέσεις να αντιμετωπίσεις τα λεπτά και ευαίσθητα ζητήματα που προκύπτουν. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο δεν έχω μαζί μου σημειώσεις. Θα ήθελα να κάνω μερικά σχόλια:

Το πρώτο είναι ότι είμαι ενθουσιασμένος που βρίσκομαι στη Θεσσαλονίκη, γιατί αυτή η πόλη αντικατοπτρίζει την ιστορία, τη διαφορετικότητα, τη δύναμη που υπάρχει στη διαφορετικότητα. Αυτό φαίνεται και σε αυτή την αίθουσα, στο ιδιαίτερα πολύχρωμο μείγμα ανθρώπων από όλες τις γωνιές της Ευρώπης και του κόσμου που βρίσκονται εδώ. Είναι πραγματικά σημαντικό να βρίσκεται κανείς σε αυτό το μέρος.

Δεύτερον, είμαι ευτυχής που κάθομαι δίπλα στον Martin Schulz. Δεν θα μπορούσα να περιμένω καλύτερο συνομιλητή για να συζητήσω μαζί του και είναι πραγματικά τιμή μου που βρίσκομαι εδώ. Ο Martin Schulz είναι πιθανότατα ένας από τους πέντε κορυφαίους υπέρμαχους της Ευρώπης, του ομοσπονδιακού συστήματος, αλλά και της Ευρώπης συνολικά. Υπήρξε δε σταθερός υποστηρικτής της Ευρώπης και της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της εξαιρετικά δύσκολης δεκαετίας του 2010, και ιδιαίτερα όταν ανέλαβε την Προεδρία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από το 2012 έως το 2017, μια πενταετία που ήταν ίσως η πιο δύσκολη περίοδος για την Ευρώπη συνολικά. Προφανώς ήταν η πιο δύσκολη περίοδος για την Ελλάδα, αλλά ήταν και για την Ευρώπη. Διότι θεωρώ ότι αυτό που έπρεπε τότε να επιδείξουμε ήταν η αλληλεγγύη που χρειαζόμασταν μαζί με τη βιωσιμότητα και την αυτονομία της Ευρώπης. Πρωτίστως έπρεπε να αποδείξουμε στον κόσμο και στους εαυτούς μας ότι είμαστε ενωμένοι. Πιστεύω ότι ο Martin Schulz υπήρξε ένα από τα βασικά πρόσωπα που επέδειξαν την ενότητα αυτή και θεωρώ ότι όλοι στην Ελλάδα του είμαστε εξαιρετικά υπόχρεοι για την υποστήριξη.

Δεν είμαι σίγουρος ότι θα φτάσουμε τελικά στις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, όπως έλεγε ο Martin πριν από μια δεκαετία. Αυτό που έχω να πω είναι ότι χρειάζεται να επανεφεύρουμε την Ευρώπη. Και πιθανότατα θα κληθούμε να επανεξετάσουμε τις βασικές αρχές, με βάση τις οποίες δημιουργήθηκε. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η Ευρώπη βρίσκεται πλέον σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Πρέπει να λάβουμε ορισμένες ιδιαίτερα σημαντικές αποφάσεις. Πρέπει να είμαστε εξαιρετικά δυνατοί, διότι έχουμε να κάνουμε μερικές ιδιαίτερα δύσκολες επιλογές.

Θα ήθελα να τονίσω ιδιαίτερα το εξής: Πιστεύω ότι η Ευρώπη, καθώς και η διεθνής αρχιτεκτονική ασφαλείας, απέτυχαν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες προκλήσεις. Δεν καταφέραμε να έχουμε ένα ισχυρό, ουσιαστικό περιθώριο δράσης έναντι των δύο πολέμων που διεξάγονται στη γειτονιά μας. Δεν καταφέραμε πράγματι να εκφραστούμε με ενιαία φωνή κατά της επιθετικότητας, και ιδιαίτερα της ρωσικής επίθεσης σε βάρος της Ουκρανίας. Ακόμα συζητάμε για το πώς θα καταστεί δυνατό να σταματήσουν οι εχθροπραξίες στη Μέση Ανατολή, πώς θα ανακοπεί το ντόμινο εξελίξεων, η διάχυση των εχθροπραξιών στην ευρύτερη περιοχή. Δεν έχουμε καταφέρει να είμαστε τόσο ισχυροί και ουσιαστικοί, όσο θα θέλαμε.

Θεωρώ ότι αυτό έχει να κάνει με δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η διαδικασία λήψης αποφάσεων εντός της Ευρώπης δεν είναι πάντα η πιο ορθολογική. Αν απλά είχατε τη δυνατότητα να συμμετάσχετε σε ένα Συμβούλιο -και μπορώ να δω στο κοινό αρκετούς ανθρώπους που έχουν συμμετάσχει σε Συμβούλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης- θα καταλαβαίνατε πόσο δύσκολο είναι να ληφθεί μια απόφαση. Μπορεί να συμφωνούσατε στα βασικά, στις βαθύτερες αιτίες που προκαλούν τις δυσμενείς συνέπειες, αλλά δεν θα μπορούσατε να επιτύχετε ομοφωνία, όταν το ζητούμενο είναι τα απτά αποτελέσματα. Μπορεί να συζητάμε στα Ευρωπαϊκά Συμβούλια επί ώρες για μία ή δύο λέξεις ή μία φράση, αλλά τελικά δεν είμαστε σε θέση να καταλήξουμε σε ένα ουσιαστικό συμπέρασμα.

Πιστεύω ότι στη Μέση Ανατολή η κατάσταση είναι προφανής για όλους. Γιατί; Επειδή όλοι στην Ευρώπη συμφωνούμε για το τι πρέπει να κάνουμε και για το τελικό αποτέλεσμα. Όλοι συμφωνούμε ότι οι εχθροπραξίες πρέπει να σταματήσουν. Όλοι συμφωνούμε ότι οι όμηροι πρέπει να απελευθερωθούν. Ήταν σοκαριστική και τρομακτική η εικόνα που είδαμε πριν από λίγες ημέρες με τους έξι νεκρούς ομήρους. Όλοι συμφωνούμε ότι θα πρέπει να οδηγηθούμε στη δημιουργία ενός νέου Παλαιστινιακού κράτους. Ωστόσο, δεν μπορούμε να βρούμε τα μέσα για να το επιτύχουμε. Μερικές φορές θυσιάζουμε την ουσία για τις διαδικασίες. Αυτό, όμως, δεν ταιριάζει στην Ευρώπη.

Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο μερικές φορές δεν επιτυγχάνουμε κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα είναι ότι η Ευρώπη δεν έχει αποκτήσει ακόμη το επίπεδο στρατηγικής αυτονομίας που χρειάζεται. Θεωρώ ότι ως προς αυτό ο ρόλος του επόμενο Κοινοβουλίου θα είναι ιδιαίτερα κρίσιμος. Και το ζήτημα αυτό θα είναι θεμελιώδους σημασίας, πιστεύω, για τα νέα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, και φυσικά για τους νέους Επιτρόπους -ο Απόστολος θα είναι ανάμεσά τους και δεν θα έχει καθόλου εύκολη δουλειά.

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν προκλήσεις που δεν είχαν υπάρξει στο παρελθόν. Η ανταγωνιστικότητα, η γεωργία, η άμυνα είναι όλοι ιδιαίτερα κρίσιμοι τομείς. Πρέπει να αντιμετωπιστούν στο εγγύς μέλλον και οφείλουμε να είμαστε ενωμένοι. Είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπίσουμε το συντομότερο δυνατό.

Αυτό που αντιλαμβάνομαι, ως Υπουργός Εξωτερικών, αλλά και ως ακαδημαϊκός, είναι ότι κινούμαστε με ταχύτατους ρυθμούς προς την επίτευξη μιας γεωπολιτικής Ευρώπης. Εντούτοις, δεν έχουμε ακόμη καταλήξει στους βασικούς άξονες που θα καθορίσουν το πώς θα επιτύχουμε αυτή τη γεωπολιτική Ευρώπη. Είναι απαραίτητο η Ευρώπη να λάβει έναν γεωπολιτικό χαρακτήρα. Δεν υφίσταται άλλη εναλλακτική, διότι η Ευρώπη καλείται να αντιμετωπίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία. Πρέπει, επίσης, να αντιμετωπίσει τα όσα συμβαίνουν στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο εγγύς μέλλον θα έρθουμε αντιμέτωποι με τεράστια προβλήματα σε σχέση με την Αφρική.

Αν κανείς δει τι συμβαίνει στην Αφρική, πιστεύω ότι θα αισθανθεί βαθύτατη ανησυχία. Πρόκειται για μία τραγική κατάσταση, ιδίως στην περιοχή του Σαχέλ, στην Υποσαχάρια Αφρική: Αυταρχικά καθεστώτα, εμφύλιοι πόλεμοι, λιμός, τεράστια προβλήματα. Και θεωρώ ότι πρόκειται για ζητήματα, με τα οποία δεν ασχολούμαστε.

Κάποια στιγμή οφείλουμε να καθορίσουμε το μέλλον που επιθυμούμε για εμάς και τις μελλοντικές γενιές. Οφείλουμε να αναπτύξουμε σύγχρονα μοντέλα βιωσιμότητας. Η βιωσιμότητα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να αποτελέσει τη λέξη-κλειδί για το μέλλον -όχι μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής.

Πρέπει να εξετάσουμε πώς μπορούμε να μειώσουμε τις ανισότητες. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα υψηλό επίπεδο ανισοτήτων. Η σύγκλιση δεν είναι εύκολη υπόθεση. Όλοι γνωρίζουμε ότι υπάρχουν αποκλίσεις στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο, οι οποίες όμως διευρύνονται ολοένα και περισσότερο. Δεν έχουμε δε ακόμη εντοπίσει τα κατάλληλα μοντέλα για την αντιμετώπιση αυτών των ανισοτήτων. Πρέπει να είμαστε πολύ πιο αποφασιστικοί, εάν επιθυμούμε να επιβιώσουμε ως Ευρωπαίοι.

Θα ολοκληρώσω σιγά-σιγά την τοποθέτησή μου, διότι η συζήτηση είναι σαφώς καλύτερη από τους μονολόγους. Αυτό που θα ήθελα να πω είναι ότι το παγκόσμιο πολιτικό τοπίο δεν είναι πολλά υποσχόμενο, ούτε συναρπαστικό. Δεν αναφέρομαι στις αμερικανικές εκλογές, οι οποίες θα είναι εξαιρετικά κρίσιμες για το μέλλον, καθώς όλοι κατανοούμε ότι δεν θα διαθέτουμε μία ισχυρή άμυνα απέναντι στον αυταρχισμό, χωρίς την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και τους ισχυρούς δεσμούς μεταξύ Ευρώπης, Ηνωμένων Πολιτειών και ΝΑΤΟ.

Πρέπει, λοιπόν, να αναπτύξουμε βασικές αρχές όσον αφορά την εξωτερική πολιτική. Πρέπει να μοιραζόμαστε κοινές πεποιθήσεις. Πρέπει να διαμορφώσουμε έναν κοινό τρόπο σκέψης όσον αφορά τις βασικές μας αξίες.

Θεωρώ σημαντικό και με ανησυχεί ιδιαίτερα η άνοδος των ακραίων πολιτικών κομμάτων, ένα θέμα που συζητήσαμε και με τον Martin. Διαπιστώνω την εκ νέου άνοδο του λαϊκισμού, ιδίως στην Ευρώπη.

Τα αποτελέσματα των περιφερειακών εκλογών στη Γερμανία δεν ήταν τα καλύτερα. Βλέπουμε ότι υπάρχει μια πολύ ισχυρή, όχι συμμαχία, αλλά συνεργασία μεταξύ ακροδεξιάς και ακροαριστεράς. Παρατηρούμε μια μετακίνηση της ακροαριστεράς προς μια πιο λαϊκιστική ατζέντα. Δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε ότι ένα κόμμα της ακροαριστεράς θα τασσόταν κατά της μετανάστευσης ή θα υποστήριζε τη Ρωσία ή θα είχε οποιαδήποτε άλλη ατζέντα αυτού του είδους, και όμως το βλέπουμε.

Πρέπει να είμαστε ενωμένοι έναντι της ανόδου των πολιτικών άκρων. Πρέπει να υπηρετούμε τον μετριοπαθή πολιτικό λόγο και να μοιραζόμαστε κοινές αξίες. Πρέπει να είμαστε παρόντες, πρέπει να είμαστε ενωμένοι και δραστήριοι.

Σε έναν κόσμο που κινείται τόσο γρήγορα, σε έναν κόσμο που αλλάζει καθημερινά, εάν παραμείνουμε αδρανείς, αυτό θα αποτελέσει εξ ορισμού οπισθοδρόμηση.