Για όσους αρνήθηκαν να παραλάβουν το πρώτο προειδοποιητικό μήνυμα της πανδημίας, τώρα οι μεγα-πυρκαγιές στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο, λίγες μέρες μετά τις μεγα-πλημμύρες στη Βόρεια Ευρώπη, σημαίνουν εκκωφαντικό συναγερμό.

«Κανείς δεν είναι ασφαλής εάν δεν είμαστε όλοι ασφαλείς», διαπιστώσαμε στην πανδημία. Τώρα τα συμπεράσματα για τις νέες ανθρωπογενείς καταστροφές εμπεδώνονται. Πρώτον, τα ακραία φαινόμενα θα είναι όλο και συχνότερα, μέρος της νέας κανονικότητας. Δεύτερον, η αλληλεξάρτηση είναι άρρηκτη. Δεν αρκεί να έχεις καθαρίσει τα δικά σου ξερόχορτα και περιφράξει την ιδιοκτησία σου, εάν ο γείτονας δεν έχει κάνει το ίδιο, εάν το δάσος δίπλα είναι απροστάτευτο. Δεν αρκεί καν να τα έχεις κάνει όλα σωστά σε εθνικό επίπεδο εάν ο πλανήτης διέρχεται ακραίες, καταστροφικές κλιματικές μεταπτώσεις.

Είναι ένας κόσμος πλανητικής εμβέλειας κρίσεων, που καλεί να ξαναδούμε τα πάντα από την αρχή, ξεκινώντας από τα βασικά του οίκου μας. Τον τρόπο που χτίζουμε στα δάση, χωρίς κανόνες δόμησης και αντιπυρικές ζώνες. Με εκτάσεις νεκρής βιομάζας που κανείς αρμόδιος δεν εμφανίζεται να καθαρίσει. Με ευθύνες να διαχέονται και να αλληλεπικαλύπτονται. Χωρίς μακροχρόνιο σχεδιασμό βιώσιμης ανάπτυξης, χωρίς επιχειρησιακά σχέδια έκτακτων αναγκών -που πλέον θα προκύπτουν όλο και συχνότερα.

Τα στοιχειώδη πλέον δεν είναι καν αρκετά. Η τήρησή τους είναι αναγκαία αλλά όχι επαρκής συνθήκη για να αποτρέπονται τα χειρότερα.

Τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πολλαπλασιασμό των ακραίων φαινομένων λόγω ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής.

Ακόμα και μεγάλες χώρες είναι ανίσχυρες στις παγκόσμιες αυτές προκλήσεις. Είδαμε την προηγμένη Γερμανία να βυθίζεται σε φονικές πλημμύρες και τις μεγα-πυρκαγιές να καταπίνουν τεράστιες εκτάσεις στην Καλιφόρνια.

Είναι σαφές ότι έχουμε μπροστά μας υπαρξιακές προκλήσεις διασυνοριακών, υπερεθνικών, πλανητικών διαστάσεων.

Απαιτούν ενίσχυση της διακρατικής συνεργασίας, διεθνές σύστημα οργανωμένο στη βάση πολυμερών θεσμών, συμφωνιών και κανόνων. Για να προστατευτούν τα παγκόσμια δημόσια αγαθά από τα οποία εξαρτάται η ευημερία κι επιβίωση του καθενός μας στον πλανήτη. Είναι ακριβώς ένα περιβάλλον που καλεί για Ευρωπαϊκή ενότητα και αλληλεγγύη και μια ισχυρή στον κόσμο Ευρωπαϊκή Ένωση.

Καταλύτης διεθνούς συνεργασίας, η κοινή απειλή των φυσικών καταστροφών μας φέρνει όλους κοντύτερα. Όπως η «διπλωματία των σεισμών» το ’99 διευκόλυνε την προσέγγιση Ελλάδας-Τουρκίας, έτσι και τώρα ο κοινός αντίπαλος των πυρκαγιών λιώνει ξανά προσωρινά τον πάγο. (Βέβαια, τα εθνικιστικά αντανακλαστικά δύσκολα εγκαταλείπονται, και ο Ερντογάν έσπευσε να χρεώσει στους Κούρδους τις πυρκαγιές. Αρνούμενος τις ευθύνες του, που η χώρα του φρόντισε να οπλιστεί σαν αστακός αλλά κανένα δικό της πυροσβεστικό αεροπλάνο.)

Ένας «θερμικός θόλος» βρίσκεται πάνω από τη Μεσόγειο, παγιδεύοντας ακραία υψηλές θερμοκρασίες σε ένα καταστροφικό σπιράλ. Οι ακραίοι καύσωνες πυροδοτούν μεγα-πυρκαγιές, που απελευθερώνουν διοξείδιο του άνθρακα επιδεινώνοντας περαιτέρω την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Ζήσαμε τη Μεσόγειο ως περιοχή ανταγωνισμών ισχύος, ενεργειακής εκμετάλλευσης και συγκρούσεων. Είναι όμως πρωτίστως μια περιοχή στενότατης, άρρηκτης αλληλεξάρτησης. Ως η πλέον ανεπτυγμένη χώρα της Ανατολικής Μεσογείου που αποτελεί μέλος ταυτόχρονα του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, η Ελλάδα πρέπει να πρωταγωνιστήσει στο να καταστεί η Μεσόγειος μια λίμνη διακρατικής συνεργασίας, ενεργειακής μετάβασης και βιώσιμης ανάπτυξης. Συμπεριλαμβάνοντας όλους, αποκλείοντας κανέναν. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία παρέχει το πλαίσιο, και η ΕΕ την θετική ελκτική δυναμική. Αυτό είναι το κατάλληλο πλαίσιο (Ευρωπαϊκοί θεσμοί, διεθνής νομιμότητα, πολυμερής συνεργασία) στο οποίο η Ελλάδα διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα για να αναλάβει ηγετικές πρωτοβουλίες.

Στο εσωτερικό επίπεδο, οι νέες ακραίες απειλές απαιτούν ένα νέο ρεπερτόριο πολιτικής λογοδοσίας και δημόσιας ευθύνης. Επιτάσσουν συστράτευση δυνάμεων (κόμματα, αυτοδιοίκηση, επιχειρήσεις, κοινωνικοί φορείς) για να χτιστούν οι νέες συναινέσεις που θα επιτρέψουν στη χώρα να θωρακιστεί απέναντι στις νέες καταστροφικές απειλές. Νέες τεχνολογίες και επιχειρηματικότητα προσανατολισμένες στις ανάγκες της οικολογικής ισορροπίας και βιώσιμης ανάπτυξης.

Ο νέος χάρτης των παγκόσμιων απειλών αναδιατάσσει και την πολιτική στο εσωτερικό των κρατών, αναδεικνύοντας νέες διαχωριστικές γραμμές. Στον δυτικό κόσμο είναι οι διακομματικές δυνάμεις της επιστήμης και του ορθολογισμού απέναντι στους «αρνητές» –αρνητές της επιστήμης, των εμβολίων, της κλιματικής αλλαγής, της ίδιας της εμπειρικής πραγματικότητας. Στην ώριμη αμερικανική δημοκρατία οι τελευταίοι επιχείρησαν να καταλάβουν το Κογκρέσο. Στην Ευρώπη απειλούν τη δημόσια υγεία και θεμελιώδη δημοκρατικά κεκτημένα.

Θα χρειαστεί γενναιότητα, κι η ειδικότερη κατηγορία του πολιτικού θάρρους, για να αντιμετωπίσουμε τις απειλές αυτού του νέου δυστοπικού κόσμου των ανθρωπογενών φυσικών καταστροφών. Θα χρειαστεί επίσης να μάθουμε πολλά, και να ξεμάθουμε ακόμα περισσότερα.

*Ο Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γενικός Διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ

“Καθημερινή”