Ως Φαραώ, ηγεμόνας και προστάτης της Αιγύπτου, μεσολαβητής μεταξύ θεών και ανθρώπων, ο Ραμσής Β’ ήταν αρκετά ματαιόδοξος. Μέχρι σήμερα θεωρείται ο ισχυρότερος όλων των Αιγυπτίων ηγεμόνων – και αυτό όχι μόνο επειδή η σωρός του ταριχεύτηκε και διατηρείται εις την αιωνιότητα, όπως εξηγεί ο γνωστός αρχαιολόγος και πρώην υπουργός Αρχαιοτήτων Ζάχι Χαουάς: «Ο Ραμσής ήταν ένας μεγάλος βασιλιάς, ένας πολεμιστής. Κέρδισε πολλές μάχες κι ήταν ο πρώτος άνθρωπος στην ιστορία που συνέταξε μία συνθήκη ειρήνης. Και φυσικά ανέπτυξε πάρα πολύ και τις υποδομές της Αιγύπτου, άφησε τα ίχνη του παντού».

Ο Χαουάς έχει επιμεληθεί την περιοδεύουσα έκθεση «Ο Ραμσής και ο χρυσός των Φαραώ», η οποία μετά το Σίδνεϊ και το Παρίσι φιλοξενείται τώρα και στην Κολωνία. «Ο σύγχρονος κόσμος μας έχει πολύ μεγάλες διαφορές από αυτόν της αρχαίας Αιγύπτου. Μέσα από την έκθεση οι επισκέπτες μπορούν να μπουν στον κόσμο του Ραμσή και να ανακαλύψουν έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής», λέει ο Χαουάς.

Ραμσής ο πολέμαρχος

Ο Ραμσής Β’ διετέλεσε ηγεμόνας της μεγάλης αυτοκρατορίας στις όχθες του Νείλου επί σχεδόν 67 χρόνια (1279-1213 π.Χ.). Κατά τα πρώτα χρόνια της ηγεμονίας του, όπως και ο πατέρας του, ο Φαραώ Σέτι Α’, έτσι και ο Ραμσής Β’ πολέμησε ενάντια στις λιβυκές φυλές στα βορειοδυτικά και ενάντια στην ισχυρή αυτοκρατορία των Χετταίων, η επικράτεια της οποίας θα περιελάμβανε σήμερα εδάφη της Τουρκίας, της Συρίας και του Λιβάνου. Ο Ραμσής είχε μυηθεί ήδη από παιδί στην τέχνη του πολέμου – ως τοξότης σε άρμα είχε πολεμήσει και στο πλευρό του πατέρα του.

Στα 25 του χρόνια στέφθηκε ο ίδιος Φαραώ. Μία από τις πιο διάσημες εκστρατείες του ήταν η μάχη στο Καντές, μία πόλη μεγάλης εμπορικής σημασίας. Υπό τις διαταγές του είχε περίπου 20.000 πολεμιστές και 2.000 άρματα, τον πιθανώς μεγαλύτερο στρατό που είχε συγκεντρώσει ποτέ ένας Φαραώ. Παρ’ όλα αυτά ο Ραμσής Β’ σχεδόν υποχρεώθηκε σε μία ταπεινωτική ήττα. Ο Φαραώ ήταν βέβαιος για τη νίκη του, όμως έπεσε σε κατασκόπους του εχθρού, οι οποίοι τον ενημέρωσαν πως οι Χετταίοι βρίσκονταν ακόμη μακριά – ενώ στην πραγματικότητα του είχαν στήσει ενέδρα. Μονάχα την τελευταία στιγμή έφτασαν ενισχύσεις για τους Αιγυπτίους και εν τέλει η μάχη έληξε ουσιαστικά ισόπαλη.

Ειδικός στις δημόσιες σχέσεις

Για τον Φαραώ δεν υπήρχε εναλλακτική: έβαλε τους γλύπτες όλης της Αιγύπτου να χαράξουν επιγραφές στους ναούς της αυτοκρατορίας ανακοινώνοντας τη νίκη του. «Κατέκτησα όλες τις ξένες χώρες, εγώ μόνο, ενώ τα στρατεύματα και οι ηνίοχοί μου με είχαν εγκαταλείψει», υπαγόρευσε στους γραμματείς του. Σήμερα γνωρίζουμε όμως πως επρόκειτο για… fake news – χάρη σε μία επιγραφή των Χετταίων που ανακαλύφθηκε αργότερα.

16 χρόνια μετά τη μάχη στο Καντές, ο Ραμσής Β’ διαπραγματεύτηκε με τους Χετταίους την πρώτη συνθήκη ειρήνης στην ιστορία. Οι μέχρι τότε ορκισμένοι εχθροί δεσμεύτηκαν να μην επιτεθούν ποτέ ξανά ο ένας στον άλλον, υπογράφοντας μάλιστα και ένα σύμφωνο αλληλοβοήθειας. Σήμερα υπάρχει ένα αντίγραφο της συνθήκης και στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη.

Πολιτιστική και οικονομική άνθηση

Με τη συμμαχία αυτή η Αίγυπτος μπόρεσε να εστιάσει στην πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη – και ο Ραμσής Β’ στα σούπερ κτήριά του. Κανένας άλλος Φαραώ δεν έφτιαξε τόσα κτήρια από το τίποτα. Έχτισε μάλιστα και μία νέα πρωτεύουσα: την Πι Ραμεσέ («Το σπίτι του Ραμσή»). Ο τεράστιος νεκρικός ναός του Ραμσή Β’, το Ραμέσσειο, βρισκόταν στη Νεκρόπολη των Θηβών στη δυτική όχθη του Νείλου, κοντά στη σημερινή πόλη Λούξορ. Εκεί στεγαζόταν μία βιβλιοθήκη με περισσότερους από 10.000 παπύρους, ενώ υπήρχε και ένα πελώριο πέτρινο άγαλμα του Φαραώ, βάρους 1.000 τόνων και ύψους 17 μέτρων. Μεταξύ των πιο διάσημων έργων του Ραμσή συγκαταλέγονται επίσης οι ναοί του Καρνάκ, του Λούξορ και του Αμπού Σιμπέλ.

Τα μνημεία αυτά έκαναν τον Φαραώ ακόμη πιο αγαπητό στο λαό, ο οποίος του έδωσε και το προσωνύμιο «Ραμσής ο Μέγας». Παντρεύτηκε οκτώ γυναίκες και έκανε 100 παιδιά. Τα 66 χρόνια της ηγεμονίας του θεωρούνται ως το ζενίθ της ισχύος της αυτοκρατορίας. Ο Ραμσής Β’ «κατάφερε τα πάντα», όπως έλεγε ο ίδιος για τον εαυτό του.

Το μοναδικό ταξίδι της μούμιας του Ραμσή

Ο Ραμσής Β’ πέθανε το 1213 π.Χ. σε ηλικία 90 ετών. Η μούμια του έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα. Μονάχα μία φορά εγκατέλειψε την πατρίδα του ο Φαραώ – το 1976, όταν τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στο Παρίσι για συντήρηση, καθώς υπήρχε σοβαρός κίνδυνος να σαπίσουν. Τότε ο Ραμσής Β’ είχε τύχει εντυπωσιακής υποδοχής, σαν να είναι υψηλόβαθμος κρατικός αξιωματούχος. Σήμερα η μούμια του βρίσκεται στο Μουσείο της Αιγύπτου στο Κάιρο.

Στην έκθεση στην Κολωνία μπορεί κανείς να θαυμάσει μονάχα το φέρετρό του από ξύλο κέδρου και τα ιερογλυφικά που το κοσμούν ως φόρο τιμής προς τον Φαραώ. Το φέρετρο έχει μετακινηθεί πολλές φορές μέσα στις χιλιετίες, ώστε να προστατευτεί από τους τυμβωρύχους – χωρίς μεγάλη επιτυχία όμως. «Ένας Φαραώ όπως ο Ραμσής – μπορείτε να φανταστείτε πόσο πλούσιος ήταν; Στην αρχή το φέρετρό του πρέπει να ήταν διακοσμημένο με χρυσό και πολύτιμους λίθους», λέει στην DW ο Χαουάς.

Επομένως, το ενδεχόμενο να κλαπούν τα πρωτότυπα κειμήλια κατά το ταξίδι τους προς την Κολωνία θα πρέπει να προκαλούσε εφιάλτες στον Τζον Νόρμαν, διευθύνοντα σύμβουλο του World Heritage Exhibitions, που έχει αναλάβει τη διοργάνωση της έκθεσης. Και όμως «όχι», δηλώνει ο Νόρμαν στην DW. «Μεταχειριζόμαστε τα αντικείμενα αυτά με τεράστια προσοχή, αντίστοιχη με μία στρατιωτική επιχείρηση, έχοντας λάβει όλα τα μέτρα ασφαλείας».

Η Αίγυπτος χρειάζεται τα έσοδα για τη συντήρηση των αρχαιοτήτων

Ο Ραμσής Β’ σίγουρα δεν μπορούσε να φανταστεί πως οι «κοινοί θνητοί» θα μπορούσαν να θαυμάσουν τους θησαυρούς του 3.000 χρόνια μετά τον θάνατό του. Εξάλλου η διατάραξη της ταφικής γαλήνης θεωρείται πως είναι καταραμένη.

Γιατί λοιπόν αποφάσισε η Αίγυπτος να στείλει στο εξωτερικό τους θησαυρούς του Φαραώ; Ο λόγος είναι απλός: «Χρειαζόμαστε λεφτά για τη συντήρηση», εξηγεί ο Ζάχι Χαουάς στην DW. «Κανένας πολιτισμός, ούτε οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι, οι Εβραίοι, οι Χριστιανοί ή οι Μουσουλμάνοι, δεν άφησε πίσω του τέτοια μνημεία όπως οι Φαραώ. Χρειάζονται εκατομμύρια για τη διατήρησή τους».

Η έκθεση θέλει επίσης να παροτρύνει τους επισκέπτες να ταξιδέψουν και αυτοί μία ημέρα στην Αίγυπτο. Επιπλέον, ο Χαουάς θέλει να εκφράσει και μία μεγάλη επιθυμία του: «Θέλουμε πίσω τη Νεφερτίτη. Δεν με απασχολεί να σταλούν και άλλα αιγυπτιακά κειμήλια από τη Γερμανία. Μπορείτε να τα αφήσετε στο Μόναχο ή το Βερολίνο, αλλά ένα κειμήλιο θέλουμε πίσω, το οποίο δεν βρίσκεται εδώ δικαίως: τη Νεφερτίτη».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς

Η έκθεση «Ο Ραμσής και ο χρυσός των Φαραώ» παρουσιάζεται μεταξύ 13/07/2024 και 06/01/2025 στο Odysseum της Κολωνίας.

DW