Γιαννάκης Μάτσης: ΜΕΤΑ ΠΑΡΡΗΣΙΑΣ. Για την ιστορία και την αλήθεια.

του ΠΑΝΤΕΛΗ ΣΑΒΒΙΔΗ.

Θεωρώ μεγάλη τιμή την παρουσία μου εδώ σήμερα και τη συμμετοχή μου στο πάνελ της παρουσίασης του αυτοβιογραφικού βιβλίου ενός αγωνιστή της ΕΟΚΑ, του Γιαννάκη Μάτση.

Ο Γιαννάκης Μάτσης δεν είναι μόνο ένας άνθρωπος που συμμετείχε στον αγώνα της ανεξαρτησίας της Κύπρου αλλά και αδελφός ενός ήρωα αυτού του αγώνα.

Είχε, ωστόσο, μια δική του πορεία που βεβαίως, επηρεάστηκε από τον αδελφό του τον οποίο θεωρούσε πρότυπο και δάσκαλό του και αυτήν την πορεία εξιστορεί στο βιβλίο που παρουσιάζουμε.

Τον κ. Μάτση δεν τον γνωρίζω προσωπικά. Μόνο ως πολιτική ύπαρξη και ως αγωνιστή της ΕΟΚΑ.

Από το βιβλίο αναδεικνύεται ένας μετριοπαθής άνθρωπος που έστηνε γέφυρες προς όλες τις πλευρές με στόχο την ανεξαρτησία του νησιού και την συνύπαρξη ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων μέσα σε μια ενιαία, ανεκτική και δημοκρατική πατρίδα.

Αποφάσισε να γράψει το βιβλίο για να προσπαθήσει να απαντήσει στο ερώτημα: πως φθάσαμε εδώ ύστερα από έναν τιτάνιο αγώνα.

Και η έγνοια του σήμερα, μετά τις τόσες καταστροφές που υπέστη το νησί είναι αυτή: πως θα επανενωθεί. Πως θα βγούμε από το σημερινό αδιέξοδο.

Και με την αγωνία αυτή ξεκινά το βιβλίο.

Παραδίδω- λέει- την πολιτική, τους πολιτικούς και τον εαυτό μου στην κρίση της ιστορίας.

Αρχίζει με την αναφορά σε μια προσπάθειά του για λύση του κυπριακού το 1996, όταν ήταν πρόεδρος του Δημοκρατικού Συναγερμού μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Γλαύκο Κληρίδη.

Ο Γιαννάκης Μάτσης προσκλήθηκε στην Αμερική και ανέπτυξε στον Χόλμπρουκ και άλλους επιφανείς αμερικανούς παράγοντες την πρότασή του της οποίας η κεντρική ιδέα ήταν η ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε.

Οι αμερικανοί δέχθηκαν την πρότασή του και ο ίδιος λέει πως το κυπριακό πρόβλημα θα είχε λυθεί αν αποδεχόταν την πρόταση και ο Κληρίδης.

Ο τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδηςτην απέρριψε και έστειλε, μάλιστα, επιστολή στον υπουργό εξωτερικών της Ρωσίας Γιεβγένι Πριμακώφ, μέσω του Χριστόφια, με την οποία τον διαβεβαίωνε πως η Κύπρος δεν θα υποβάλλει αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ.

Για δε την Ε.Ε. ο Κληρίδης δεν πίστευε πως μπορεί να γίνει δεκτή η Κύπρος.

Ο Μάτσης θεωρεί τεράστια υποχώρηση τις Συμφωνίες Ζυρίχης- Λονδίνου.

Και λέει πως η Κυπριακή Δημοκρατία ιδρύθηκε το 1959 ερήμην των αγωνιστών και του κυπριακού λαού.

Ήταν μια ελληνοτουρκική συμφωνία με καθορισμένες τις επιδιώξεις εκ μέρους της Τουρκίας.

Θεωρεί ότι σήμερα, ο ενεργειακός πλούτος της Κύπρου αποτελεί τεράστια ευκαιρία για ειρηνική συμβίωση.

Ακολούθησε το δρόμο του αγώνα από τα εφηβικά του χρόνια. Δεν συμβιβάστηκε, ούτε γοητεύτηκε από την προσφορά αξιωμάτων.

Βίωσε με οδύνη τα γεγονότα που ακολούθησαν την ίδρυση της ΚΔ.

Μπήκε στην πολιτική ύστερα από έντονο προβληματισμό.

Συμπαρατάχθηκε με τον Κληρίδη στην ίδρυση του Δημοκρατικού Συναγερμού. Έζησε μεγάλες στιγμές αλλά πήρε και πίκρες, όπως ομολογεί.

Διαφοροποιήθηκε από τον Κληρίδη και δύο φορές βρέθηκε σε μεγάλη αντιπαράθεση μαζί του.

Την πρώτη όταν δεν υιοθέτησε το σχέδιο λύσης που είχε προωθήσει σε συνεργασία με τον Χόλμπρουκ. Αυτό που ανέφερα.

Και τη δεύτερη στο Σχέδιο Ανάν.

Αντισταθήκαμε, γράφει, και σώσαμε την ΚΔ.

ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ

Ο Γιαννάκης Μάτσης, γεννήθηκε το 1933 στο Παλαιχώρι Μόρφου.

Συγχωριανοί του ήταν ο Καραολής, ο Γιωρκάτζης, ο Κατσαμπάς.

Πήγε κοντά στον αδελφό του Κυριάκο Μάτση, στο Βαρώσι για το γυμνάσιο και εκεί γνώρισε και τον Αυξεντίου.

Ο Κυριάκος, ουσιαστικά, ήταν δάσκαλός του.

EOKA

Η θυσία του αδελφού του Κυριάκου που τον είχε πρότυπο, δάσκαλο και καθοδηγητή οριοθέτησε την υπόλοιπη ζωή του.

Ήταν παρών στη συνάντηση του αδελφού του με το Γρηγόρη Αυξεντίου, όταν συναντήθηκαν λίγο πριν την έναρξη του αγώνα την 1ηΑπριλίου 1955.

Η πρώτη ενεργός συμμετοχή του ήταν στην οργάνωση ανατίναξης της Ραδιοφωνικής Υπηρεσίας,  το κατοπινό ΡΙΚ.

Συνελήφθη στις 9 Ιανουαρίου 1956 και τον μετέφεραν στην Ομορφίτα όπου την ίδια ημέρα μεταφέρθηκε και ο αδελφός του Κυριάκος μετά από προδοσία.

Είχε προδοθεί όλη η οργάνωση Αμμοχώστου. Άκουγε τις ατέλειωτες βασανιστικές ανακρίσεις των στελεχών της οργάνωσης.

Ο αδελφός του παραδέχθηκε ότι ήταν στέλεχος της οργάνωσης, και μάλιστα υψηλό και ότι πάλευαν για την αυτοδιάθεση που τους είχαν υποσχεθεί μετά την ήττα του ναζισμού.

Ο τουρκοκύπριος που φυλούσε τον αδελφό του τον άφησε να τον δει.

Ο ίδιος ο κυβερνήτης Χάρτινγκ είχε επισκεφτεί τον αδελφό του στα κρατητήρια και του πρόσφερε το μυθικό για την εποχή ποσό του μισού εκατομμυρίου λιρών για να παραδώσει τον αρχηγό και τους συναγωνιστές του.

Πήρε την απάντηση: ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα αλλά περί αρετής.

Για δύο χρόνια έμεινε στα κρατητήρια της Κοκκινοτρυμιθιάς, όπου μετέφεραν και τον αδελφό του. Συγκεντρώνονταν στον περιορισμένο χώρο των κρατητηρίων και συζητούσαν και πριν μπουν στα κελιά τους έψαλαν τον εθνικό ύμνο.

Ο αδελφός του που τους συντόνιζε και στη φυλακή, φρόντισε να λειτουργήσει και σχολείο για να μην χάσουν οι κρατούμενοι μαθητές τη χρονιά τους.

Με τη σύλληψή τους οι αγωνιστές δεν αδρανοποιούνταν. Με τις δέουσες προφυλάξεις κρατούσαν την επαφή με τον Γρίβα.

Πολλές φορές ενημερώνονταν με επιστολές που έστελναν σε έντυπα όπως ο Θησαυρός με παραπλανητικό αλλά συνθηματολογικό περιεχόμενο, όπως όταν οργάνωσαν την απόδραση από τις φυλακές.

Το Μάιο του 1958 απολύθηκε από τα κρατητήρια Κοκκινοτρυμιθιάς λόγω της τακτικής του νέου κυβερνήτη.

Αναζητούσε επίμονα επαφή με την ΕΟΚΑ. Ένας από τους λόγους που τον απελευθέρωσαν ήταν ότι ήθελαν να στείλουν επιστολή στον αδελφό του και ο έκριναν πως ο καταλληλότερος να του την παραδώσει ήταν αυτός.

Περιγράφει τις εμπειρίες του από τα κρυσφύγετα και τις επιχειρήσεις της οργάνωσης.

Οι Άγγλοι διεμήνυσαν πως αν συνεχιστεί ο αγώνας θα έχουν να αντιμετωπίσουν τους κομμουνιστές και τους τουρκοκύπριους.

Το παιχνίδι να μπούν οι τουρκοκύπριοι ως παράμετρος στο κυπριακό παίχθηκε από τότε.

Ο αγώνας τους δεν ήταν ούτε αντικομμουνιστικός, ούτε αντι τουρκοκυπριακός. Ήταν αγώνας ανεξαρτησίας.

Στις 19 Νοεμβρίου 1958 πληροφορείται από τις ειδήσεις του BBC το θάνατο του αδελφού του.

ΒΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΟΜΑΚΑΡΙΟ

Περιγράφει το Μακάριο ως ψηλό και επιβλητικό που τα άμφια του προσέδιδαν ακόμη μεγαλύτερη μεγαλοπρέπεια. Γνώριζε καλά τον πεθερό του και αυτό τον έφερνε συχνά σε επαφή μαζί του.

Ήταν ο πολιτικός αρχηγός του κυπριακού αγώνα.

Η πρώτη συνάντηση μαζί του έγινε μετά από μια μαθητική διαδήλωση και την πρόσκλησή του να μιλήσει στο σχολείο του Μάτση στην Αμμόχωστο.

Η δεύτερη, όταν συνόδευσε τον αδελφό του Κυριάκο στην Αρχιεπισκοπή. Συζητούσαν για τον Γρίβα.

Μιλά, επίσης, για μια άγνωστη συνάντηση του Μακαρίου με τον κυβερνήτη Χάρντιγκ στο Μετόχι του Κύκκου παρόντος του πεθερού του τις ικανότητες του οποίου εκτίμησε ο Χάρτιγκ.

Μακάριος και Χάρτνιγκ αναζητούσαν κοινό τόπο μετά την έναρξη του αγώνα και οι απόψεις τους κάπου συνέκλιναν.

Το 1959 αναδείχθηκε μέλος της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης παρά το γεγονός ότι δεν ήθελε να αναμιχθεί στην πολιτική. ‘Ηθελε να σπουδάσει νομικά στην Αγγλία.

Εκτός από την Κερύνεια, που έγιναν εκλογές οι βουλευτές της συνέλευσης προτάθηκαν και τις θέσεις κατέλαβαν οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ.

Η αποδοχή από το λαό και η δύναμη που είχαν οι αγωνιστές ανησύχησαν ακόμη και τον Μακάριο που πολλές φορές επεδίωξε να περιορίσει την επιρροή τους διότι ένοιωθε την ανάσα τους.

‘Όταν το 1963 δολοφονήθηκε ο υπουργός εσωτερικών Γεωργκάτσης, ο Μακάριος του πρότεινε τη θέση αλλά αρνήθηκε γιατί δεν ήθελε να έρθει σε αντίθεση μαζί του.

Ο Μακάριος διόρισε έναν ουδέτερο άνθρωπο, δικηγόρο στο επάγγελμα, τον Επαμεινώνδα Κομονδόρου, γεγονός που προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των αγωνιστών οι οποίοι επανασυνδέθηκαν με τον Γρίβα και σύνέστησαν την ΕΟΚΑ Β!

Ο Μακάριος δεν ανέμενε το πραξικόπημα. Δεν πίστευε πως οι χουντικοί θα τολμούσαν να κάνουν τόσο βλακώδη κίνηση.

Περιγράφει τη φυγή και την επιστροφή του Μακαρίου και την παράλειψη του αρχιεπισκόπου να αναφερθεί στον Κληρίδη στην πρώτη ομιλία που έκανε αμέσως μετά την επιστροφή του.

Του επισήμανε πως έπρεπε να τον ευχαριστήσει και ο αρχιεπίσκοπος ζήτησε από τον Πάτροκλο Σταύρου να ετοιμάσει σχετική ανακοίνωση.

Στις πρώτες κυπριακές εκλογές συνέβη το εξής παράδοξο.

Ανθυποψήφιοι ήταν ο Μακάριος και ο πατέρας του Κληρίδη, Ιωάννης Κληρίδης.

Ο πατέρας του Κληρίδη, Ιωάννης Κληρίδης, υποστηρίχθηκε από το ΑΚΕΛ ενώ ο ίδιος ο Γλαύκος Κληρίδης υποστήριξε τον Μακάριο.

Στο βιβλίο ο κ. Μάτσης αναφέρεται και φωτίζει από την πλευρά του την τουρκοκυπρική ανταρσία του 1963, τα γεγονότα της Τυλληρίας, τις προετοιμασίες για επίθεση και την εγκατάστασή τους σε θύλακες. Ένα καλά οργανωμένο σχέδιο το οποίο με τις άστοχες ενέργειες ελληνοκυπρίων και ελλαδιτών το έφεραν αισίως εις πέρας.

‘Ο,τι δεν μπόρεσε να πετύχει η Τουρκία το 1964, το πέτυχε το 1974.

Ο Μακάριος έφερε βαρέως ότι είχε συμφωνήσει, κάτω από την πίεση του αμερικανικού παράγοντα {Κλάκ Κλίφορντ} σε διζωνική- δικοινοτική ομοσπονδία. Θεωρούσε πως παραπέμπει σε διχοτόμηση αλλά πως θα περιόριζε την διχοτομική λογική η αποδοχή των τεσσάρων ελευθεριών.

Στην πορεία λέει ο Γιαννάκης Μάτσης ο Μακάριος σκεφτόταν να καταγγείλει τη συμφωνία αλλά τον πρόλαβε το δεύτερο καρδιακό που υπέστη. Δεν επρόκειτο, άλλωστε περί συμφωνίας με πρωτόκολλο αλλά περί πρακτικών από συζητήσεις με τον Ντενκτάς.

Το δεύτερο και θανατηφόρο καρδιακό το υπέστη όταν στις 31 Μαρτίου 1977 του τηλεφώνησε από τη Βιέννη ο Τάσος Παπαδόπουλος ο οποίος είχε μεταβεί στην αυστριακή πρωτεύουσα για τις συνομιλίες για το κυπριακό.

Ο Παπαδόπουλος είχε καταθέσει χάρτη για το εδαφικό, όπως είχε συμφωνηθεί αλλά ο τούρκος συνομιλητής του αρνείτο.

Ο Μακάριος είχε συνειδητοποιήσει ότι τα πράγματα προχωρούσαν, μάλλον, προς διχοτόμηση και η πίεση αυτή επιβάρυνε την υγεία του με αποτέλεσμα το δεύτερο και θανατηφόρο καρδιακό επεισόδιο.

Σε ένα ολόκληρο και ενδιαφέρον κεφάλαιο αναφέρεται στην ίδρυση του Δημοκρατικού Συναγερμού. Υπήρξαν συνιδρυτές του κόμματος μαζί με τον Κληρίδη και μια για την ταραχώδη συνύπαρξη.

Άλλοτε συνεργάστηκαν και άλλοτε συγκρούστηκαν αλλά ποτέ δεν δημοσιοποίησε τις αντιθέσεις στο εσωτερικό του κόμματος διότι πίστευε πως θα έβλαπτε την εθνική υπόθεση.

Ο Κληρίδης δύο φορές του υποσχέθηκε υπουργική θέση, και τις δύο υπαναχώρησε.

Μιλά, ακόμη, για την προσπάθειά του να οικοδομήσει καλές σχέσεις με τους τουρκοκύπριους και αναφέρεται, μεταξύ άλλων στη σχέση του με τον Ραίφ Ντενκτάς, ο οποίος όπως εκτιμά ο κ. Μάτσης δολοφονήθηκε και δεν σκοτώθηκε στο ατύχημα με τουρκικό στρατιωτικό όχημα.

Μιλά ακόμη για την προεδρία Βασιλείου, ένα πρόσωπο που δεν γνώριζε ο πολιτικός κόσμος της Κύπρου αλλά τον συζητούσαν οι Βρετανοί. Εκτιμά ότι ο Βασιλείου στο εσωτερικό μέτωπο προσέφερε αλλά στο εθνικό θέμα ήταν επιλογή των Άγγλων για να περάσουν την πολιτική ισότητα, κάτι που έγινε.

Οι σχέσεις με το ΑΚΕΛ αλλά και η δραστηριότητά του ως μέλους της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης αλλά και ως ευρωβουλευτή αναφέρονται, λεπτομερώς, επίσης, στο βιβλίο αλλά θα σας αφήσω να τα διαβάσετε.

Τον απασχόλησαν τρία θέματα: ο παράνομος εποικισμός, η πολιτιστική κληρονομιά και οι αγνοούμενοι.

Το συμπέρασμά του είναι ότι και τώρα μπορούν να γίνουν πολλά φτάνει να δράσουμε οργανωμένα και αποφασιστικά και ξεφύγουμε από την ηττοπάθεια.

Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για όσους αναζητούν τις ρίζες, την εξέλιξη και κρυφές παραμέτρους του κυπριακού το οποίο, μπαίνει  σε μια νέα σύνθετη, επίσης, φάση του.

Η μοίρα του κυπριακού καθορίστηκε από τους εγγλέζους το 1956 (δύο κοινότητες με πληθυσμιακές μετακινήσεις) και αναρωτιέται κανείς αν το γνώριζαν οι κύπριοι και οι ελλαδίτες κι πως θα μπορούσε να αποτρέψει τις εξελίξεις ο αγώνας της ΕΟΚΑ.

Η ανάγνωση του βιβλίου γίνεται από έναν ελλαδίτη και οι προσλαμβάνουσες είναι ελλαδικές.

Επιτρέψτε μου με όλη την καλή διάθεση να θέσω ένα ερώτημα το οποίο συζητείται στους ελλαδικούς κύκλους.

Ο αγώνας της ΕΟΚΑ δεν δικαιώθηκε. Ποιες θα ήταν οι εξελίξεις αν δεν συνέβαινε;