του Philippe Silberzahn*
Το Βυζάντιο ανέσυρε, με τον εκχριστιανισμό, τους Σλάβους από τη βαρβαρότητα πραγματοποιώντας τη μεγαλύτερη παγκοσμίως και διαρκέστερη γεωπολιτική πολιτισμική αλλαγή και μάλιστα αναιμάκτως.
Γιατί ορισμένοι οργανισμοί επιβιώνουν και ευημερούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ άλλοι αποτυγχάνουν;
Αυτή η ερώτηση τίθεται εδώ και καιρό, και οι απαντήσεις είναι πολλαπλές. Αλλά ένας παράγοντας που φαίνεται να παίζει πολύ έντονα είναι η ικανότητα να διατηρεί κανείς μια δημιουργική σύνδεση με την μεταβαλλόμενη πραγματικότητα του περιβάλλοντός του.
Ιστορικό παράδειγμα είναι η επιβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Στο έργο του, Η Μεγάλη Στρατηγική της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας , ο στρατηγός Edward Luttwak αναρωτιέται πώς η Αυτοκρατορία μπόρεσε να διαρκέσει για σχεδόν 1000 χρόνια, παρόλο που βρισκόταν σε δυσμενή γεωγραφική περιοχή και δεχόταν συνεχώς τις επιθέσεις σχεδόν από οποιαδήποτε κατεύθυνση.
Πώς να εξηγήσουμε μια τέτοια ανθεκτικότητα όταν ο μεγάλος αδερφός της, η πολύ πιο διάσημη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία , διήρκεσε μόνο περίπου 600 χρόνια;
Σύμφωνα με τον Luttwak, αυτό συμβαίνει επειδή οι ηγέτες του κατάφεραν να προσαρμοστούν στρατηγικά στις δύσκολες συνθήκες, επινοώντας νέους τρόπους αντιμετώπισης διαδοχικών εχθρών. Η Αυτοκρατορία βασιζόταν τουλάχιστον τόσο στη στρατιωτική δύναμη όσο και στην πειθώ για να στρατολογήσει συμμάχους, να αποτρέψει τους απειλητικούς γείτονες και να χειραγωγήσει πιθανούς εχθρούς ώστε να επιτεθούν ο ένας στον άλλον. Οτιδήποτε ήταν καλό για να αποτρέψει τις επιθέσεις, συμπεριλαμβανομένης της απόδοσης φόρου τιμής.
Δεν υπήρχε κανένας κανόνας, απλώς ακραίος πραγματισμός.
Για να πετύχουν αυτή τη στρατηγική, ήταν απαραίτητο οι Βυζαντινοί να διατηρούν μόνιμη επαφή με εχθρικές φυλές και αυτοκρατορίες, ακόμη και με εκείνες που βρίσκονταν πολύ μακριά.
Αυτή η στρατηγική είχε δύο στόχους:
- Να προβλέπουν τις εχθρικές προθέσεις μιας φυλής ενημερωνόμενοι το συντομότερο δυνατό
- Να αποτρέπουν αυτή την εχθρική πρόθεση να υλοποιηθεί
Η επαφή διατηρόταν με κάθε δυνατό μέσο, από την κατασκοπεία μέχρι το εμπόριο και τους κανονισμένους γάμους. Αλλά η θεμελιώδης στάση της Αυτοκρατορίας βασιζόταν στην αναγνώριση αυτών των φυλών ως ίσων με τους οποίους δεν ήταν ανάξιο να συναναστραφεί.
Δεν απέβλεπαν στο να υποτάξουν τους εχθρούς ή ακόμη και να τους νικήσουν, παρά μόνο να αποτρέψουν μια εχθρική πρόθεση.
Είμαστε πολύ μακριά από τη στάση των Ρωμαίων της Δύσης, κληρονόμων της τακτικής των Ελλήνων, που θεωρούσαν τις ξένες φυλές ως βάρβαρους και απέφευγαν τις επαφές με αυτούς.
Αντίθετα, οι Βυζαντινοί θεωρούσαν απολύτως φυσιολογικό και επιθυμητό να συναναστραφούν με αυτούς που δεν θεωρούσαν βάρβαρους, αλλά πιθανούς συμμάχους ή, αν δεν το κατορθώσουν, προσωρινούς εχθρούς. Τους επισκέπτονταν και καταλάβαιναν ότι για να υπερασπίσουν την αυτοκρατορία ο μόνος τρόπος ήταν να ζήσουν μαζί τους, να κατανοήσουν βαθειά την πραγματικότητα αυτών των φυλών.
Είναι ενδιαφέρον ότι ο Luttwak αποδίδει την ευκολία επαφής των Βυζαντινών με τις εχθρικές φυλές στην ορθοδοξία…ενώ οι Ρωμαίοι τις απεχθάνονταν.
Αυτή η βαρβαρικής έμπνευσης ρωμαϊκή απέχθεια, δηλαδή η απόσταση μεταξύ σκέψης και πεδίου, παραμένει επίκαιρη με τον τρόπο με τον οποίο η στρατηγική σχεδιάζεται και εφαρμόζεται σήμερα.
Στο βιβλίο μου Κατασκευάζοντας την Κασσάνδρα , περιέγραψα συγκεκριμένα πώς μια οργάνωση, όπως η CIA, χαρακτηρίζεται μόνιμα από έναν βαθύ επιστημονισμό που την οδηγεί να βλέπει τον κόσμο ως ασθενή. Αυτή η κλινική αντίληψη εντοπίζεται συχνά στον επιχειρηματικό κόσμο, όπου οι αναλυτές μάρκετινγκ, οι στρατηγοί ή οι χρηματοδότες βλέπουν τον κόσμο μέσω των δικών τους, ασώματων ποσοτικών μοντέλων και των οποίων τα σχέδια αμφισβητούνται συχνά από γεγονότα που δεν είδαν ότι έρχονται.
Αντίθετα, ο Ζωρζ Κλεμανσό, Πρωθυπουργός της Γαλλίας στα τέλη του 1917, ήταν επίσης μόνιμα στο πολεμικό πεδίο για να νιώσει την πραγματικότητα του πολέμου και τη ζωή των στρατιωτών. Στη στρατηγική, κανένα στοιχείο ή αναφορά δεν αντικαθιστά προσωπική παρουσία στην επί τόπου πραγματικότητα, και αυτή η πραγματικότητα μπορεί μόνο να βιωθεί, όχι να ειπωθεί.
*Ο Philippe Silberzahn είναι καθηγητής Στρατηγικής στο EMLyon Business School και ερευνητής στην Ecole Polytechnique στη Γαλλία.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Les stratèges doivent-ils prendre des bains ? La leçon de survie de l’Empire byzantin
Επειδή μνημονεύεται ο Luttwak στο άρθρο, αξίζει να διαβαστεί και η συνέντευξή του στην “Καθημερινή”, το 2010, η οποία αποτελεί μια περίληψη της σχετικής εργασίας του.
https://www.kathimerini.gr/culture/389081/i-stratigiki-toy-vyzantioy-mathima-gia-tis-ipa/
Το βιβλίο του κυκλοφορήθηκε και μεταφρασμένο στα ελληνικά.
https://biblionet.gr/titleinfo/?titleid=202233
Ανάλογη μελέτη με του Luttwak έχει εκπονήσει και ο καθηγητής της Παντείου Χαράλαμπος Παπασωτηρίου.
https://biblionet.gr/titleinfo/?titleid=78071
O στρατηγός Luttwak; Στρατηγιστής.
Γιατί δεν μιλάει κανένας για την ρωμαϊκή κατοχή που για χίλια χρόνια η Ελλάδα ήταν κάτω από την κατοχή των Ρωμαίων ; Και μαζί με τους χριστιανούς εξαφάνισαν την αρχαία Ελλάδα ….Έκλεισαν τις φιλοσοφηκες σχολές σταματήσανε τουςΟλυμπιακου ς Αγώνες Κατέστρεψαν τα Αγάλματα και τους Ναούς και. Πάνω Έχτισαν Εκκλησίας….Και ολλα αυτά γιατί η λέξη Έλλην σήμαινε Ιδολολατρης ; και έπρεπε να εξαφανιστούν. Όλοι οι Έλληνες (Ο χριστιανισμός στην αρχαία Ελλάδα επεκράτησε διά πυρός και σιδήρου όπως λέει η Καθηγήτρια πανεπιστήμιου Μαρία Τζανη ……
Όχι “μαζί με τους χριστιανούς”. Οι Ρωμαίοι δεν έκαμαν ζημιές στον ελληνικό πολιτισμό, τον οποίον εδιδάσκοντο από πριν καταλάβουν την Ελλάδα. Υπήρξαν θαυμαστές και μιμητές του. Ασφαλώς δεν κατάφεραν να τον μιμηθούν, όμως είναι γεγονός ότι οι πλούσιοι Ρωμαίοι σπούδαζαν στην Αθήνα και στην Ρώμη οι αριστοκράτες είχαν Έλληνες δασκάλους στα παιδιά των. Γι αυτό οι Έλληνες δεν ένιωσαν ποτέ κατακτημένοι από τούς Ρωμαίους.
Αργότερα έγιναν οι ζημιές, από τούς χριστιανοταλιμπάν τού Βυζαντίου, που επεκράτησαν μετά τον Ιουλιανό, το τελευταίο ελληνόψυχο Ρωμαίο Αυτοκράτορα. “Έλληνας γεννιέσαι, δεν γίνεσαι. Ελληνόψυχος όμως γίνεσαι, δεν γεννιέσαι”. Και το ουσιώδες είναι ασφαλώς να είσαι ελληνόψυχος και όχι απλώς Έλληνας.
¨ Πώς να εξηγήσουμε μια τέτοια ανθεκτικότητα όταν ο μεγάλος αδερφός της, η πολύ πιο διάσημη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία , διήρκεσε μόνο περίπου 600 χρόνια;¨
Πρέπει νά διευκρινίσουμε σέ ποιά Δυτική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία ἀναφέρεται, νά ξεχωρίσουμε δηλαδή τούς Ρωμαίους πού τήν ἵδρυσαν καί διέδωσαν τόν ῾Ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, ἐπιρρεασμένοι ἀπό τόν ῾Ελληνικό πολιτισμό. Δέν ἐμφανίζεται ἡ Βυζαντινή λεγόμενη Αὐτοκρατορία ἔχοντας μεγάλο ἀδελφό τήν Δυτική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, ἀλλά ἔχει μάλλον μητρική ἤ πατρική σχέση πρός αὐτόν ἀφοῦ καί προϋπάρχει ὁ ῾Ελληνικός πολιτισμός καί ἐπιρρέασε σέ ὅλα τά ἐπίπεδα. ᾿Αρχιτεκτονική, φιλοσοφία, ἐπιστῆμες, δημοκρατία, στρατηγική κ. ἄ. ῾Ο Χριστιανισμός πού ἐπικράτησε, συνέχισε τά βήματα τοῦ πολιτισμοῦ αὐτοῦ, παλεύοντας γιά τήν ἰσότητα μεταξύ ἄνισων, ἔχοντας στόχο τήν ἀθανασία ὅλων. Κι ἄν κάποιοι τόν τοποθέτησαν ἀντίθετα, εἶναι γιατί δέν εἶχαν τήν γνώση ἤ γιατί ἐπικρατοῦσαν αἱρετικές ἀπόψεις.
Ἕνα ἄρθρο πού δείχνει τάσεις στά ἐδάφη τῆς Δυτικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας.
https://cognoscoteam.gr/archives/1971
Στό ἀνατολικό τμῆμα ἐπί Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, ὅπου οἱ Ἰωνικές ἀποικίες, ὅπου ὑπῆρχαν οἱ κτήσεις τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, ὅπου διαδόθηκε ὁ Χριστιανισμός, ἐπιδόθηκαν σέ πνευματικές ἀναζητήσεις ἐπί τῶν θεμάτων τῆς ἰσότητας καί τῆς ἀθανασίας, πού ἐλάχιστα κατανοήθηκαν ἀπό τήν Δύση. Δέν εἶναι τυχαῖοι οἱ διαχωρισμοί σέ λαούς καί διακρίσεις τοῦ Χριστιανισμοῦ στήν Δύση καί ἡ σύμπνοια δέν μπορεῖ νά ἐπιτευχθεί ἄν ὁ καθένας βλέπει ἀλλιῶς τήν ζωή καί τήν σημασία τοῦ κάθε ἀνθρώπου καί τήν ἀθανασία τῆς ψυχῆς. Παράδειγμα ὄχι τόσο καινοφανοῦς σκέψης ἡ ἀναφορά τοῦ Σ. Κασσελάκη καί τοῦ συντρόφου του στό ὅτι θέλουν νά ἀποκτήσουν δύο ἀγόρια ὥστε νά μεταφερθεῖ σέ αὐτά ἡ προσωπικότητα τοῦ καθενός ἀπό αὐτούς γιά νά ὑπάρχει συνέχεια. Θά πρέπει νά σκεφτοῦμε πάλι σέ θέματα πού ὁ Χριστιανισμός μελέτησε, στό ὅτι ὁ κάθε ἄνθρωπος ἔχει τήν ψυχή του, τήν προσωπική του ἱστορία καί τήν πορεία του.