Βερολίνο 1961: Το «θερμό» επεισόδιο του Ψυχρού Πολέμου

Ένας σκαραβαίος Φολκσβάγκεν διακρίνεται σαν μία χρωματιστή κουκίδα στο Checkpoint Charlie. Στις 22 Οκτωβρίου του 1961, ο αμερικανός διπλωμάτης Έντουιν Άλαν Λάιτνερ οδηγεί το αυτοκίνητό του, μαζί με την γυναίκα του, με προορισμό μία θεατρική παράσταση που ανεβαίνει στο Ανατολικό Βερολίνο. Ωστόσο δεν θα είναι τελικά το χαλαρό βράδυ που υπολόγιζε, μάλλον το αντίθετο: Εκείνο το βράδυ θα ξεκινήσει ένα από τα πιο επικίνδυνα, «θερμά» επεισόδια του Ψυχρού Πολέμου. Αυτές τις ιστορικές στιγμές που διαδραματίστηκαν πριν από ακριβώς 60 χρόνια -και το ταξίδι του ζευγαριού Λάιτνερ με το αυτοκίνητο- μπορεί τώρα να τις ζήσει κανείς ξανά, τουλάχιστον (και ευτυχώς) εικονικά, χάρη στο ίδρυμα για την ιστορία του Τείχους του Βερολίνου.

Δίχως τις δυνατότητες που προσφέρει η εικονική πραγματικότητα, λίγα στην ιστορική τοποθεσία θυμίζουν τις δραματικές ώρες του Οκτώβρη του 1961. Οι τουρίστες στην περιοχή συχνά απλά προσπερνούν την αναμνηστική πλακέτα στην ρέπλικα του συνοριακού σταθμού των ΗΠΑ, Checkpoint Charlie, η οποία έχει στηθεί στην Φρίντριχστρασε.

Ο Ψυχρός πόλεμος ως πόλος έλξης τουριστών

Τουρίστες φωτογραφίζονται στο Τείχος του Βερολίνου

Πλήθος τουριστών, με αφετηρία εντός και εκτός Γερμανίας, επισκέπτεται την περιοχή. Στις αρχές της περασμένης εβδομάδας για παράδειγμα βρέθηκαν εκεί τέσσερις φίλοι από το Ζάρλαντ: «Είμαστε όλοι γύρω στα 60 και ενδιαφερόμαστε για την ιστορία και την διαίρεση μεταξύ Ανατολής και Δύσης», δήλωσε η Μάγκριτ Μπους. Και όπως αναδεικνύει και ο αριθμός των επισκεπτών εκεί: Η ιστορία του Τείχους του Βερολίνου είναι σε κάθε περίπτωση ενδιαφέρουσα. Ο σύζυγoς της Μπους έχει μελετήσει κι αυτός για το θερμό επεισόδιο με τα τανκς στο Checkpoint Charlie – στα απομνημονεύματα του τότε ακόμη δημάρχου Βερολίνου και αργότερα ομοσπονδιακού καγκελαρίου Βίλι Μπραντ: «Το περιέγραψε εντελώς ξεκάθαρα, ότι επρόκειτο για ένα ακραίο γεγονός», θυμάται ο Μπους. «Έμεινα έκπληκτος γιατί δεν το είχα ξανακούσει».

Στην πραγματικότητα, η αντιπαράθεση ισχύος μεταξύ των δυτικών και σοβιετικών δυνάμεων κατοχής στο Βερολίνο το 1961 είναι λιγότερο γνωστή από ό,τι για παράδειγμα, η Κρίση των Πυραύλων της Κούβας ένα χρόνο αργότερα. Το σκηνικό ωστόσο ήταν αρκετά παρόμοιο και ορισμένοι ιστορικοί πιστεύουν ότι ένας πόλεμος μεταξύ των υπερδυνάμεων αποφεύχθηκε τελευταία στιγμή και στο Βερολίνο.

Τα γεγονότα της 27ης Οκτωβρίου

Στο παρασκήνιο της υπόθεσης βρίσκεταιη κατασκευή του Τείχους του Βερολίνου στις 13 Αυγούστου 1961: Εξαιτίας της μαζικής μετανάστευσης Ανατολικογερμανών στη Δυτική Γερμανία, η ηγεσία της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας αποφάσισε να κλείσει τα σύνορα με το Δυτικό Βερολίνο, οχυρώνοντάς τα με τσιμέντο και συρματοπλέγματα.

Σοβιετικά τανκς παραταγμένα απέναντι από τα αμερικανικά

Στις 22 Οκτωβρίου 1961, το ζευγάρι Λάιτνερ δεν κατάφερε τελικά να πάει στο θέατρο, όπως είχε αρχικά προγραμματίσει: Φτάνοντας στο Checkpoint Charlie ο Λάιτνερ επέμεινε στο συμφωνημένο δικαίωμα των μελών των τεσσάρων δυνάμεων να κυκλοφορούν ελεύθερα σε όλο το Βερολίνο χωρίς να αναγκάζονται να περνούν από ελέγχους. Όταν οι συνοριοφύλακες της Ανατολικής Γερμανίας θέλησαν προχωρήσουν παρόλα αυτά σε έλεγχο του ίδιου και της γυναίκας του, αυτός αρνήθηκε. Τελικά, κατάφερε να περάσει τα σύνορα μαζί με μία στρατιωτική περίπολο των ΗΠΑ.

Παρόμοιες σκηνές επαναλήφθηκαν και κατά τις επόμενες μέρες. Αμερικανοί αξιωματούχοι προσπάθησαν να περάσουν δίχως ελέγχους, ντυμένοι με πολιτικά μέσω του Checkpoint Charlie στο Ανατολικό Βερολίνο, κάτι που τελικά κατάφεραν μόνο με στρατιωτική συνοδεία. Στις 25 Οκτωβρίου, ο στρατηγός Λούσιους Ντ. Κλέι, εκπρόσωπος του προέδρου των ΗΠΑ Τζον Φ. Κένεντυ στο Βερολίνο, χρησιμοποίησε τανκς για πρώτη φορά ως στρατιωτική επίδειξη δύναμης. Στις 27 Οκτωβρίου, αμερικανικά και ρωσικά τανκς παρατάχθηκαν στο σημείο, εξοπλισμένα με πραγματικά πυρά. Σύμφωνα με τον αμερικανό δημοσιογράφο Φρέντερικ Κέμπε και συγγραφέα του βιβλίου «Berlin 1961», ο Κλέι θεωρούσε πως ο Κένεντι είχε υποχωρήσει υπερβολικά γρήγορα στην κατασκευή του Τείχους. Ως εκ τούτου ο Κλέι χρησιμοποίησε μία φαινομενικά γραφειοκρατική διαμάχη για να ενισχύσει την αμερικανική θέση – όπως επισημαίνει ο Κέμπε σε ένα δοκίμιο για το Ατλαντικό Συμβούλιο.

Το επεισόδιο ανάμεσα στο Ανατολικό και το Δυτικό Βερολίνο έληξε τελικά μετά από 16 ώρες, στις 28 Οκτωβρίου 1961. Σήμερα, αυτές οι παραλίγο καταστροφικές στιγμές επισκιάζονται από το αίσιο τέλος: την πτώση του Τείχους τον Νοέμβριο του 1989. Αλλά για τους επισκέπτες του Βερολίνου το Τείχος και το Checkpoint Charlie παραμένουν ψηλά στη λίστα με τα σημαντικότερα αξιοθέατα της πόλης.

Βερένα Σμιτ-Ρόσμαν, dpa

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου

DW