Στα χρόνια της κρίσης χρέους και των μνημονίων που εφαρμόσθηκαν η ελληνική κοινωνία έζησε την ονομαζόμενη περίοδο των αγανακτισμένων πολιτών. Η περίοδος χαρακτηρίσθηκε από έντονα πάθη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να επικρατήσουν μη λογικές σκέψεις και πράξεις.

Σήμερα – όλοι το ομολογούν – περνάμε την περίοδο του μίσους αλλήλων. Τα μίση είναι πιο έντονα από την οργή υπογραμμίζει ο Αριστοτέλης. Η οργή -συνεχίζει- συνοδεύεται πάντοτε από κάποιο συναίσθημα λύπης, ώστε δύσκολα επικρατεί η λογική, ενώ η έχθρα που επιφέρει το μίσος δεν συνοδεύεται από αίσθημα λύπης («η μεν γαρ οργή μετά λύπης πάρεσιν, ώστε ου ράδιον λογίζεσθαι, η δε έχθρα άνευ λύπης»).

Οι αιτίες αυτής της πραγματικότητας του μίσους και της βίας που διαπερνά όλους του πολίτες απανταχού της γης και στην πατρίδα μας είναι κυρίως οι εξής:

Η πολιτική τάξη σε καταφρόνηση από τους πολίτες

Υπάρχει η γενική πεποίθηση ότι η πολιτική τάξη ζει χάριν των απολαύσεων που η κατάκτηση της εξουσίας επιφέρει και για αυτό οι πολίτες νοιώθουν για αυτούς βαθειά περιφρόνηση. Ο Αριστοτέλης (ΗΘΙΚΑ ΕΥΔΗΜΕΙΑ Α’) σημείωνε ότι ο πολιτικός άνδρας επιδιώκει τις καλές πράξεις χάριν αυτών και μόνον, ενώ οι περισσότεροι από τους πολιτικούς άνδρες ασπάζονται άλλο είδος ζωής αποβλέποντες σε πλουτισμό και άλλα ωφελήματα. Η πολιτική τάξη – προτρέπει – πρέπει να στρέφει την προσοχή της περισσότερο προς τους ανθρώπους παρά προς τα άψυχα αποκτήματα, τα οποία ονομάζουμε πλούτο. Ενδεικτικό παράδειγμα παγκόσμιας διάστασης η δημοσιοποίηση των Pandora Papers.

Η ψήφιση και η εφαρμογή των νόμων

Σκοπός του νομοθέτη – σημειώνει ο Πλάτωνας – είναι να πείσει τους πολίτες να γίνουν ενάρετοι. Δεν αρκεί απλά να καθορίσει τα καθήκοντα των πολιτών και να καταγράψει τις για τις παραβάσεις επιβαλλόμενες ποινές. Πρέπει να κερδίσει την προς τους νόμους εύνοια των πολιτών. Ο νόμος δεν πρέπει να ενδιαφέρεται για το πώς μια μονάχα, οιαδήποτε, τάξη πολιτών, θα ευτυχήσει εξαιρετικά, αλλά το πώς θα κατορθώσει να πραγματοποιήσει αυτό για όλη την πόλη, ενώνοντας αρμονικά τους πολίτες, υποδεικνύοντας τη διανομή μεταξύ της ωφέλειας που έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν ο καθένας τους στο κοινό καλό. Όταν συντρέχουν αυτές οι προϋποθέσεις τότε διευκολύνεται η εφαρμογή των νόμων από τους πολίτες.

Η κυριαρχία των δημαγωγών

‘Οπου όμως δεν κυριαρχούν οι νόμοι εκεί εμφανίζονται οι δημαγωγοί. Αυτοί διαιρούν τους πολίτες επισημαίνει ο Σταγειρίτης σε δύο μερίδες πάντοτε («οι δημαγωγοί δύο γαρ ποιούσιν αεί την πόλιν»). Η δράση τους διαρρηγνύει την ομόνοια, απαραίτητο συστατικό της κοινωνικής φιλίας, δεν επιτρέπει στους πολίτες να ομογνωμούν. Η εχθρότητα κυριαρχεί, έτσι δεν οικοδομείται ο ενωτικός δεσμός της κοινωνίας. Πως θα γίνει κάποιος συνοδοιπόρος του εχθρού του;

Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και κοινωνικής δικτύωσης

Η πανθομολογούμενη, δημιουργία και αναπαραγωγή στα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα προτύπων όπου κυριαρχούν η μετριολαγνεία, η γαστριμαργία, η σωματική και λεκτική βία, όπου οι ρυθμιστικές αρχές αδυνατούν ή δεν επιθυμούν να ασκήσουν τον ρυθμιστικό τους ρόλο έχει οδηγήσει σε αύξηση των παθών και της επιθετικότητας στον συνάνθρωπο. Η ευγένεια, ο πλέον έντιμος τρόπος υπάρξεως του ανθρώπου, βρίσκεται υπό διωγμό. Το μίσος λόγω του διαδικτύου έχει λάβει παγκόσμια διάσταση και η θεραπεία απαιτεί παγκόσμια αντιμετώπιση και θεραπεία. Ο «πόλεμος» έναντι πάντων και κάθε δευτερόλεπτο, ξεπερνά τα σύνορα, τους θεσμούς, τους κανόνες. Η εχθρότητα είναι διηπειρωτική και φτάνει μέσω των χρηστών στην άλλη άκρη του κόσμου σε κλάσματα δευτερολέπτου. Ο χρήστης του διαδικτύου είναι ο νέος πολίτης που υπερφαλαγγίζει τα κράτη, τους πολιτισμούς, τις ελίτ, τις ιδεολογίες. Η απουσία ρύθμισης και η επικράτηση της δήθεν αυτορρύθμισης θα οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Η Daily Mail της 8ης Οκτωβρίου αναδεικνύει τον κυνισμό και τη βία που χαρακτηρίζει δημοφιλή σειρά συνδρομητικού καναλιού με βλαπτικές συνέπειες για τους ανήλικους μαθητές. ‘Ηδη στο Βέλγιο προστέθηκαν διδακτικές ώρες στα σχολεία για τους κινδύνους από τη χρήση του internet. Η επανάσταση του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών ενδέχεται να οδηγήσει στο χάος τις κοινωνίες, αφού η λειτουργία του δεν στηρίζεται σε αξιακούς κανόνες. Η λύση της λογοκρισίας και της διακοπής λειτουργίας δεν είναι ούτε πρόσφορη, ούτε επιθυμητή. Μήπως ήρθε η ώρα για έναν συνταγματικό χάρτη υπερεθνικής ισχύος για τη λειτουργία των δικτύων, αφού εξοβελίστηκε η αρχή της εδαφικότητας; Μήπως ήρθε η ώρα για μια παγκόσμια σταυροφορία για την προστασία του «περιβάλλοντος» στο διαδίκτυο; Η «κλιματική αλλαγή» είναι αναντίρρητα παρούσα και σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα που έχει δικαίως γοητεύσει την ανθρωπότητα.

Οι κρατικοί θεσμοί σε δοκιμασία

Η αδυναμία των κρατικών θεσμών να ανταποκριθούν με επάρκεια στις προσδοκίες των πολιτών, να συνεισφέρουν με το παραγόμενο έργο τους στην ευημερία τους, αυξάνει την απογοήτευσή τους, τη δυσπιστία τους προς τους θεσμούς, μεγεθύνει την εχθρότητα, την επιθετικότητα, την ανασφάλεια και τον φόβο, τους απομονώνει από το σύνολο και νοιώθουν ότι δεν αξίζει να αγωνιστούν για να διαμορφώσουν το αύριο της πατρίδας τους. Εμποδίζονται να νοιώσουν ότι ανήκουν και συνυπάρχουν ειρηνικά σε ένα όλον, κοινωνικό, λειτουργικό, ηθικό, αξιακό και εν τέλει εθνικό. Ακόμα και θεσμοί με υψηλές προσδοκίες από τους πολίτες, όπως η Εκκλησία, δεν αποτελούν εξαίρεση. Η πρόσφατη Εκθεση του Προέδρου της ανεξάρτητης Επιτροπής (Ciase), πρώην Αντιπροέδρου του Γαλλικού Συμβουλίου της Επικρατείας Jean- Marc Sauvé είναι αποκαλυπτική και ανατριχιαστική. Αναφέρεται στη σεξουαλική κακοποίηση 216.000 ανηλίκων από τη δεκαετία του ’50 μέχρι σήμερα από λειτουργούς της Καθολικής Εκκλησίας της Γαλλίας, ο αριθμός φτάνει τις 330.000 προσθέτοντας και τους μη κληρικούς που έδρασαν στους κόλπους της.
Οι μειοψηφίες καταδυναστεύουν τις πλειοψηφίες
Η επικράτηση των πολυποίκιλων μειοψηφιών έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι οι θρασείς στις σημερινές κοινωνίες αποτελούν την πλειοψηφία, οι δειλοί αυξάνονται και οι ανδρείοι βρίσκονται στο περιθώριο. Ο Αριστοτέλης, χαρακτηρίζει την ανδρεία ως τη μέση διάθεση μεταξύ θρασύτητας και δειλίας, την χαρακτηρίζει ως η μεγαλύτερη έξις της ψυχής, η οποία οδηγεί στην αρετή. Βασική αρχή και σκοπός της Δημοκρατίας είναι η ελευθερία. Αυτή την αρχή καταχρούνται οι μειοψηφίες, λησμονώντας αφενός ότι αυτή η ελευθερία θεμελιώνεται στην ισότητα των πολιτών και αφετέρου ότι το δίκαιο στηρίζεται επί της κατ’ αριθμόν ισότητας.
Κανένα εγχείρημα ατομικό, συλλογικό, εθνικό δεν έχει πιθανότητα επιτυχίας εάν δεν υπάρξουν οι προϋποθέσεις για μια ειρηνική συνύπαρξη των πολιτών. Το εθνικό όραμα απαιτεί μια εθνική αγωνία. Η εθνική αγωνία προϋποθέτει ομογνωμοσύνη. Ας εργασθούμε για να την κατακτήσουμε.

Ο κ. Μανώλης Αντωνόπουλος είναι Δικηγόρος – DEA στο δημόσιο δίκαιο Παν. René Descartes (PARIS V), πτυχιούχος πολιτικών επιστημών

“Το Βήμα”