Αφήστε τα Πανεπιστήμια να Αναπτυχθούν, Επιτέλους!

Νίκος Χ. Βαρσακέλης Αναπληρωτής Πρύτανη Οικονομικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

([email protected])

 Οι δημοσιονομικές συνθήκες της χώρας απαιτούν πολιτικές επιλογές για την κατανομή των περιορισμένων δημοσιονομικών πόρων της χώρας. Οι κυβερνήσεις, τα χρόνια της κρίσης, αποφάσισαν την ραγδαία μείωση της χρηματοδότησης των Πανεπιστημίων της χώρας και την αύξηση της χρηματοδότησης άλλων τομέων του δημοσίου τομέα, σε αντίθεση με τα λεγόμενα των κυβερνώντων για τον ρόλο της ανώτατης εκπαίδευσης ως ατμομηχανή της οικονομίας της χώρας. Έτσι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έφτασε να «απολαμβάνει» κρατική χρηματοδότηση ύψους 12 εκατομμυρίων ευρώ με πραγματικές ανελαστικές δαπάνες 22 εκατομμυρίων ευρώ. Οι πραγματικές ανελαστικές δαπάνες περιλαμβάνουν ηλεκτρικό, θέρμανση, ύδρευση, ενοίκια, καθαριότητα, φύλαξη και εκπαιδευτικές ανάγκες όπως για παράδειγμα αντιδραστήρια για τα εργαστήρια των σχολών, φωτοτυπικό χαρτί για τα θέματα των εξετάσεων, κ.α.

Η μόνιμη προτροπή των υπουργών παιδείας και οικονομικών προς τα πανεπιστημίων είναι να αναπτύξουν τα ίδια έσοδα δηλαδή τα έσοδα από την έρευνα και την εκμετάλλευση της περιουσίας τους. Σημειώνω, λοιπόν, τα εξής:

1. Η περιουσία των πανεπιστημίων και ειδικά των νεότερων είναι πολύ μικρή ή ακόμη και ανύπαρκτη και σε καμία περίπτωση τα έσοδα από την εκμετάλλευσή της δεν επαρκούν για την κάλυψη των λειτουργικών δαπανών του πανεπιστημίου. Πολλές φορές οι κυβερνώντες συγχέουν την περιουσία των κληροδοτημάτων με την περιουσία των ίδιων των ιδρυμάτων. Μέγα λάθος. Το κληροδότημα έχει συγκεκριμένο σκοπό και τα έσοδα από την περιουσία τους, ασχέτως εάν αυτή την διαχειρίζεται το ίδιο το ίδρυμα, χρησιμοποιούνται για συγκεκριμένο σκοπό. Συνήθως ο σκοπός των κληροδοτημάτων είναι η παροχή υποτροφιών προς φοιτητές.
2. Ο βασικός μηχανισμός «ιδιωτικών» εσόδων για το πανεπιστήμιο είναι ο Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ) κατά πρώτον και η Εταιρεία Αξιοποίησης και Διαχείρισης Περιουσίας δευτερευόντως.
3. Ο ΕΛΚΕ αποτελεί τον διοικητικό μηχανισμό μέσω του οποίου οι καθηγητές των πανεπιστημίων διαχειρίζονται διοικητικά και οικονομικά τα ερευνητικά έργα που αναλαμβάνουν είτε από την ΕΕ, είτε από το Ελληνικό κράτος, είτε από τον ιδιωτικό τομέα. Η διαχείριση, οικονομική και διοικητική, της έρευνας απαιτεί ευελιξία και ταχύτητα. Ο αναθέτων θέλει να λάβει τα ερευνητικά αποτελέσματα στον χρόνο που έχει προγραμματισθεί. Για τον λόγο αυτό η πολιτεία νομοθέτησε την δημιουργία των ΕΛΚΕ ώστε να λειτουργούν εκτός δημοσίου λογιστικού. Δηλαδή, να λειτουργούν με καθαρά ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια με μοναδικό κριτήριο την αποτελεσματικότητα. Βέβαια απαιτείται διαφάνεια και για τον λόγο εφαρμόζονται από τον ΕΛΚΕ του ΑΠΘ όλες οι οδηγίες της ΕΕ.
4. Σήμερα η ελληνική πολιτεία, ως άλλος Ιανός, ζητεί από τα Πανεπιστήμια να αναπτύξουν τα ιδιωτικά τους έσοδα, και από την άλλη ΑΠΑΙΤΕΙ την εφαρμογή των κανόνων του δημόσιου λογιστικού! Δηλαδή, ο ΕΛΚΕ να λειτουργεί ως δημόσιος φορέας. Επειδή, ενδεχομένως, αρκετοί από τους αναγνώστες να μην γνωρίζουν τι σημαίνουν οι κανόνες του δημοσίου να ενημερώσω μόνο για τα εξής. Κάθε φορέας του δημοσίου, που χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό,  καταθέτει τον προϋπολογισμό του στο εποπτεύον υπουργείο και αυτός εγκρίνεται με ΥΠΟΓΡΑΦΗ του υπουργού.  Χωρίς αυτήν την έγκριση δεν υπάρχει προϋπολογισμός. Κάθε τροποποίηση που αφορά αύξηση ή μείωση του προϋπολογισμού ΑΠΑΙΤΕΙ έγκριση και υπογραφή από τον υπουργό! Μέχρι την υπογραφή του υπουργού δεν υπάρχει ο νέος προϋπολογισμός. Κάθε νέο ερευνητικό έργο που εγκρίνεται κατά την διάρκεια της χρονιάς μεταβάλει τον προϋπολογισμό του ΕΛΚΕ. Και αυτό γίνεται σχεδόν σε καθημερινή βάση διότι στον ΕΛΚΕ δεν εγγράφονται μόνο τα μεγάλα έργα αλλά και τα μικρότερα όπως αυτά της δια βίου εκπαίδευσης. Ο ΕΛΚΕ του ΑΠΘ, από τους μεγαλύτερους αντίστοιχους οργανισμούς της χώρας αν όχι ο μεγαλύτερος, διαχειρίζεται δεκάδες εκατομμύρια ετησίως και αποδίδει στο ΑΠΘ σημαντικότατα ποσά εκατομμυρίων ευρώ που καλύπτουν ορισμένα από τα ελλείματα του δημοσίου.
5. Ο δεύτερος πυλώνας ιδιωτικών εσόδων των πανεπιστήμιων είναι οι Εταιρείες Αξιοποίησης και Διαχείρισης Περιουσίας (ΕΑΔΠ). Οι ΕΑΔΠ δημιουργήθηκαν ως ΑΕ με διάταξη νόμου για να εκμεταλλευθούν με ΙΔΙΩΤΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ κριτήρια την υλική και άυλη περιουσία των ιδρυμάτων. Έγιναν λάθη όλα τα προηγούμενα χρόνια; Αναμφίβολα. Εξάλλου δεν υπάρχει σημείο του δημοσίου ή του ιδιωτικού τομέα που να μην έγιναν λάθη τις προηγούμενες δεκαετίες. Μάθαμε από τα λάθη μας. Μερικοί ναι. Το ΑΠΘ, τα τελευταία τρία χρόνια, έχει προχωρήσει στην αναδόμηση της ΕΑΔΠ ΑΕ-ΑΠΘ με βάση τις σύγχρονες αρχές της Εταιρικής Διακυβέρνησης. Αποτέλεσμα. Ετησίως καλύπτει ζημίες και επισφάλειες παρελθόντων ετών και επιπλέον σημαντικές δαπάνες του ΑΠΘ, στο πλαίσιο του καταστατικού της, αξίας εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ. Το μήνυμα που στέλνει η ΕΑΔΠ ΑΠΘ ΑΕ είναι ότι ναι μπορούμε ως πανεπιστήμια και δημόσιοι φορείς να λειτουργήσουμε ορθολογικά με την προϋπόθεση της εμπλοκής των κατάλληλων ανθρώπων.
6. Σήμερα, φτάνουμε στο σημείο ένας ερευνητής ή ένας υπάλληλος καφετέριας να αμείβονται με βάση το ενιαίο μισθολόγιο και όχι με βάση τους κανόνες της ερευνητικής ή εμπορικής αγοράς! Για να αγοράσει έναν Η/Υ ο επιστημονικός υπεύθυνος ενός ερευνητικού έργου θα πρέπει να αναμένει τον διαγωνισμό όλου του ΕΛΚΕ, ενώ οι προθεσμίες τρέχουν. Για να συνεργασθεί με έναν προμηθευτή τυρόπιτας η ΕΑΔΠ θα κάνει διαγωνισμό με κριτήριο την τιμή, καθώς η ποιότητα και οι τρόποι πληρωμής, εκπτώσεις, και ότι άλλο περιλαμβάνεται στις εμπορικές συναλλαγές δεν ισχύουν στο δημόσιο!
7. Καταλαβαίνει λοιπόν ο αναγνώστης ό,τι η εφαρμογή του δημοσίου λογιστικού οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην κατάρρευση των ΕΛΚΕ και στην εξάλειψη της ερευνητικής δραστηριότητας των καθηγητών. Η εφαρμογή κανόνων δημοσίου λογιστικού σε εταιρείες που εκ του ιδρυτικού τους νόμου πρέπει να λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια θα οδηγήσει σε οργάνωση δημοσίου με δημιουργία ελλειμάτων.
8. Οπισθοδρόμηση; ΝΑΙ. Βλακεία; Μάλλον.
9. Που οδηγούμαστε λοιπόν; Εάν τα υπουργεία και ειδικά το υπουργείο οικονομικών επιμείνουν σε αυτήν πολιτική, τότε χωρίς καμία αμφιβολία οι ΕΛΚΕ και οι ΕΑΔΠ θα συρρικνωθούν με αποτέλεσμα την απώλεια δεκάδων εκατομμυρίων για τα πανεπιστήμια. Με όλες τις συνέπειες για την χώρα.
10. Το πρέπει να κάνουμε; Άμεση αναστολή όλων αυτών των διατάξεων για τους ΕΛΚΕ και τις ΕΑΔΠ. Και όταν λέω άμεση εννοώ ΑΜΕΣΗ. Και όταν λέω όλων εννοώ ΟΛΩΝ.
11. Άμεση ψήφιση μιας μόνο διάταξης για την διαφάνεια. Ποια θα είναι αυτή; Εδώ είμαστε να βοηθήσουμε στη σύνταξή της.

Εάν η κυβέρνηση ενδιαφέρεται για το δημόσιο πανεπιστήμια έχει μόνον ένα δρόμο να επιλέξει. Απελευθέρωση των ΕΛΚΕ και των ΕΑΔΠ και άμεση αύξηση της κρατικής επιχορήγησης για την κάλυψη των άμεσων αναγκών των πανεπιστημίων. Οιαδήποτε άλλη θέση μπορεί να χαρακτηρισθεί ως στρεψοδικία.