Νίκος Χ. Βαρσακέλης
Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής
Τμήμα Οικονομικών Επιστημών
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ο Larry Summers, σε ένα δημοσιευμένο δοκίμιό του, υποστήριξε ότι ο ρυθμός σύγκλισης δύο οικονομιών, εκ των οποίων η μία είναι φτωχή και η άλλη πλούσια (και εάν οι δύο χώρες ακολουθούν ίδιες πολιτικές σε θέματα επενδύσεων, εκπαίδευσης, βιομηχανίας, υποδομών, τεχνολογίας, κλπ.) θα είναι περίπου 2% του αναπτυξιακού χάσματος που χωρίζει τις δύο χώρες. Εάν λοιπόν το χάσμα γεφυρώνεται με 2% το χρόνο, τότε ο χρόνος ημιζωής της γεφύρωσης του χάσματος είναι γύρω στα 35 χρόνια και η τελική σύγκλιση θα απαιτήσει περισσότερες από δύο γενεές. Αυτή η υπόθεση ονομάστηκε «σιδηρούς νόμος της σύγκλισης». Η υπόθεση του Summers επιβεβαιώθηκε σε πάρα πολλές περιπτώσεις, τόσο μεταξύ κρατών, όσο και μεταξύ περιοχών του ιδίου κράτους, που ακολουθεί βέβαια ίδια πολιτική σε όλες τις περιοχές του και έτσι ικανοποιείται η συνθήκη του «νόμου». Για παράδειγμα, στις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ, αμέσως μετά τον εμφύλιο πόλεμο (1867), το κατά κεφαλήν εισόδημα αντιστοιχούσε στο 40% περίπου του αντιστοίχου των πλούσιων βορείων πολιτειών. Το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 80% το 1990, δηλαδή, μετά από 4 περίπου γενεές και ακόμη το χάσμα δεν έχει γεφυρωθεί πλήρως. Στην Ιταλία είναι γνωστή η διαμάχη μεταξύ φτωχού νότου και πλούσιου βορρά. Το 1950 το κατά κεφαλήν εισόδημα του πλούσιου βορρά ήταν 70% υψηλότερο από τον εθνικό μέσο όρο ενώ αντίστοιχα του φτωχού νότου ήταν 32% χαμηλότερο από τον εθνικό μέσο όρο. Το 1990 ο πλούσιος βορράς απολάμβανε κατά κεφαλήν εισόδημα υψηλότερο κατά 30% από τον εθνικό μέσο όρο, ενώ το αντίστοιχο του φτωχού νότου ήταν 26% χαμηλότερο. Δηλαδή σε 40 χρόνια δεν καλύφθηκε ούτε το μισό του χάσματος, μολονότι οι Ιταλικές κυβερνήσεις επένδυσαν τεράστια ποσά για τη βελτίωση των υποδομών και την ανάπτυξη του νότου. Σύμφωνα με τα παραπάνω η ταχύτητα σύγκλισης εξαρτάται από την διαφορική ποιότητα των ασκούμενων πολιτικών μεταξύ των χωρών. Η επιτάχυνση της σύγκλισης απαιτεί τον σχεδιασμό και εφαρμογή καλύτερης ποιότητας πολιτικών σε σχέση με την χώρα – στόχο.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει κατ’ επανάληψη δηλώσει ότι βασικός οικονομικός στόχος της οικονομικής πολιτικής της είναι η πραγματική σύγκλιση, κατ’ αρχήν με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και στην συνέχεια με τις χώρες που βρίσκονται στο άνω άκρο της κατανομής του κατά κεφαλήν προϊόντος της ΕΕ. Ας δούμε την πραγματική κατάσταση σύγκλισης, όπως έχει διαμορφωθεί, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Eurostat.
Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας βρισκόταν στο 71,7% του ΕΕ-27 μέσου όρου το 2000 και ανήλθε στο 83,5% το 2004. Μια έκρηξη που οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στις επενδύσεις για τους ολυμπιακούς αγώνες του 2004, ιδιωτικές και δημόσιες, και στο θετικό κλίμα που επικράτησε με την είσοδο της Ελλάδας στο ευρώ. Η συνέχεια, όμως, μέχρι το 2009, που ξεκινά η κρίση, δεν ήταν το ίδιο ταχεία, καθώς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ έφτασε στο 88,8% του μέσου όρου. Η επιβράδυνση σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην επιβράδυνση των επενδύσεων και στο αρνητικό διεθνές κλίμα από την χρηματοπιστωτική κρίση που ουσιαστικά ξεκίνησε το 2007. Η συνέχεια με την χρεοκοπία της χώρας είναι γνωστή. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ έπεσε στο 54,6% το 2019, τελευταίο έτος, επίσημα, των προγραμμάτων δημοσιονομικής πειθαρχίας. Η πανδημία φαίνεται να είχε μεγαλύτερη επίδραση στην Ελλάδα σε σχέση με την ΕΕ-27 καθώς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας ως ποσοστό του ΕΕ-27 μέσου όρου μειώθηκε στο 51,2%, το 2020 και 52,3% το 2021. Τουρισμός! Το 2022 επανήλθε η κανονικότητα και το 2023 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανήλθε το 55,6%.
Ας δούμε όμως τι γίνεται με τον «σιδηρούν νόμο της σύγκλισης» κατά Summers, εξετάζοντας το διαφορικό ετήσιο ρυθμό μεταβολής του κατά κεφαλή ΑΕΠ μεταξύ Ελλάδας και ΕΕ-27. Κατά την περίοδο 2000-2009 ο μέσος ετήσιος διαφορικός ρυθμός ήταν 2,5% υπέρ της Ελλάδας. Όμως αυτός ο ρυθμός, όπως και γενικά με τον μέσο όρο όταν δεν είμαστε προσεκτικοί, δεν δίνει την πλήρη εικόνα διότι σε μεγάλο βαθμό αυτός οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα χρόνια 2002-2004 και ειδικά στο 2003, όταν εκτοξεύθηκε στο 7,3%. Οι λόγοι αναφέρθηκαν παραπάνω. Από το 2010 έως και το 2018, ο μέσος ετήσιος διαφορικός ρυθμός ήταν -5,2%, που εξηγεί και την μεγάλη απόκλιση.
Και ερχόμαστε στην περίοδο της κανονικότητας. Ο μέσος ετήσιος διαφορικός ρυθμός κατά την περίοδο 2019 – 2023 ήταν 0,4%. Όμως αυτός οφείλεται κυρίως στο έτος 2022 όταν ο διαφορικός ρυθμός ανήλθε στο 5,8% λόγω της εντυπωσιακής ανάκαμψης του τουρισμού που επηρέασε περισσότερο την Ελλάδα. Αντίθετα, χώρες που στηρίζονται περισσότερο στη βιομηχανία και άλλους τομείς άργησαν στην ανάκαμψη τους λόγω των προβλημάτων στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα. Το γεγονός αυτό φαίνεται και στον διαφορικό ρυθμό του 2023 που ανήλθε μόλις στο 1%.
Συμπέρασμα. Όπως σημειώνει ο Larry Summers, η πραγματική σύγκλιση δεν είναι εύκολη ούτε μηχανική διαδικασία. Απαιτεί τον σχεδιασμό και εφαρμογή πολιτικών που θα είναι πιο αποτελεσματικές σε σχέση με αυτές που εφαρμόζει η χώρα – στόχος σύγκλισης. Μετά την είσοδο της χώρας στην κανονικότητα, η κατάσταση έχει ομαλοποιηθεί. Όμως η σύγκλιση που έχει θέσει ως στρατηγικό στόχο ο πρωθυπουργός, και σωστά, δεν επιταχύνθηκε. Τι χρειάζεται; Επενδύσεις. Θα επανέλθουμε.
ΥΓ. Αλήθεια, η έκθεση Πισσαρίδη που είναι καταχωνιασμένη;
Μακεδονία
Εκτός το ποσοστό ΑΕΠ καλό θα ήταν να δίνεται το πραγματικό συνολικό ποσό του ΑΕΠ και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Ποιο ήταν το συνολικό ΑΕΠ της Ελλάδας το 2004 και πως εξελίχθηκε και ποιο ήταν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, για να καταλάβει ο κόσμος.
Αγαπητή Σόνια, ευχαριστώ για το σχόλιο. Ανάλογα με το ερώτημα ανάλογη και η ανάλυση. Το ερώτημα λοιπόν είναι ο ρυθμός σύγκλισης και γιαυτό χρησιμοποιείται ο ρυθμός μεταβολλής του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Πάγια μεθοδολογία στην οικονομική επιστήμη.