-
Πανοραμική εικόνα από τη Σύμη (φωτ.: symi.gr)
Υπάρχει μια στιχομυθία μεταξύ των αντιπροσώπων των ΗΠΑ, της ΕΣΣΔ και της Βρετανίας στη διάσκεψη όπου συζητήθηκε το μέλλον των Δωδεκανήσων, που είναι πολύ χαρακτηριστική του κλίματος και των ισορροπιών που διαμορφώνονταν μεταπολεμικά και μας αφορούσαν.
Τα Δωδεκάνησα εκχωρήθηκαν στην Ελλάδα με το άρθρο 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων του 1947 και στις 31 Μαρτίου 1947 παραδόθηκαν από τους Βρετανούς στην ελληνική στρατιωτική διοίκηση και ενώθηκαν με την Ελλάδα.
Με αφορμή, λοιπόν, τα 70 χρόνια της απελευθέρωσής τους αξίζει να επισημανθεί το διπλωματικό και πολιτικό παρασκήνιο για να γίνει και καλύτερα κατανοητό το σημερινό τους status. Όλα τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου είχαν απελευθερωθεί από τον ελληνικό στόλο το 1912-13, με την εξαίρεση των Δωδεκανήσων που είχαν καταληφθεί κατά τη διάρκεια του ιταλοτουρκικού πολέμου το 1911-12 από την Ιταλία.
Σύμφωνα με την ατυχήσασα Συνθήκη των Σεβρών, όλα τα νησιά του Αιγαίου περιλαμβανομένης της Ίμβρου και της Τενέδου, που βρίσκονταν υπο ελληνική κατοχή, πέρασαν υπο ελληνική κυριαρχία. Αντιστοίχως, τα Δωδεκάνησα, περιλαμβανομένου του Καστελόριζου, εκχωρήθηκαν στην Ιταλία. Την ίδια ημέρα, ο Βενιζέλος με τον Ιταλό υπουργό Εξωτερικών Τομάσο Τιτόνι υπέγραψαν συμφωνία για εκχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα με την εξαίρεση της Ρόδου που θα παρέμενε άλλα πέντε χρόνια υπο ιταλική κυριαρχία.
Η Μικρασιατική καταστροφή επέτρεψε τον Οκτώβριο του 1922 στην Ιταλία να καταγγείλει τη Συμφωνία Τιτόνι-Βενιζέλου, ενώ στη Συνδιάσκεψη της Λοζάνης (1923) η Τουρκία παραιτήθηκε υπέρ της Ιταλίας από τα δικαιώματά της επι των Δωδεκανήσων.
Μετά το τέλος του Β’ Π.Π. το μεγαλύτερο αγκάθι στις ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν η τύχη των Δωδεκανήσων. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943, τα Δωδεκάνησα κατελήφθησαν από τους Γερμανούς. Το Μάιο του 1945 παραδόθηκαν προσωρινά στους Συμμάχους και πέρασαν υπο βρετανική στρατιωτική κατοχή. Η πληθυσμιακή σύνθεση των νησιών και οι ελληνικές θυσίες στον πόλεμο δεν έπρεπε, θεωρητικώς, να αφήνουν αμφιβολίες ότι έπρεπε να δοθούν στην Ελλάδα.
Παρά ταύτα, η Βρετανία, αρχικώς, είχε σκεφθεί να γίνει διανομή των νησιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας ·άποψη που γρήγορα εγκαταλείφθηκε.
Όπως γράφει ο Άγγελος Συρίγος στο βιβλίο του Ελληνοτουρκικές σχέσεις, το κύριο πρόβλημα απεδείχθη ότι ήταν η Σοβιετική Ένωση, που αναζητούσε βάσεις στη Μεσόγειο, είτε στην Τριπολίτιδα είτε στα Δωδεκάνησα. Η απόδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα μετετράπη σε θέμα αξιοπιστίας των ΗΠΑ και της Βρετανίας. Έπρεπε να τονωθεί το κύρος της ελληνικής κυβέρνησης που αντιμετώπιζε εμφύλιο πόλεμο.
Η τύχη των νησιών συζητήθηκε επανειλημμένως μεταξύ των Συμμάχων από το Σεπτέμβριο του 1945. Στην πρώτη συνάντηση του Συμβουλίου των υπουργών Εξωτερικών των Συμμάχων, οι Σοβιετικοί επιφυλάχθηκαν να απαντήσουν για την τύχη των νησιών, επισημαίνοντας, μεταξύ άλλων, και τον ιδεολογικό προσανατολισμό της ελληνικής κυβέρνησης.
Σε εκείνη τη φάση οι Σοβιετικοί συνέδεαν το θέμα της Δωδεκανήσου με την ανάθεση στη χώρα τους της κηδεμονίας της Τριπολίτιδας. Τον Μάιο του 1946 έγινε γνωστό στην Αθήνα ότι οι Σοβιετικοί ζητούσαν την παραχώρηση βάσεων στα Δαρδανέλλια και το Βόσπορο ως αντάλλαγμα για την εκ μέρους τους αποδοχή της εκχωρήσεως της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα. Την εικόνα αποδίδουν πολύ χαρακτηριστικά τα πρακτικά του Συμβουλίου όπου συζητήθηκε το θέμα, όπως αναφέρονται στο προαναφερθέν βιβλίο του κ. Συρίγου:
– Μπερνς (ΗΠΑ): Ας κλείσουμε καλά αυτό το απόγευμα και ας διευθετήσουμε το ζήτημα των Δωδεκανήσων.
– Μολότοφ (ΕΣΣΔ): Η σοβιετική αντιπροσωπεία αποδέχεται.
– Μπέβιν (Βρετανία): Εννοείτε ότι αποδέχεστε τα νησιά να εκχωρηθούν στην Ελλάδα;
– Μολότοφ (ΕΣΣΔ): Αποδεχόμαστε.
– Μπερνς (ΗΠΑ): Δώστε μου ένα δύο λεπτά να ανακτήσω τις αισθήσεις μου.
Η Συνδιάσκεψη της Ειρήνης
Κατά τη Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι (29 Ιουλίου-15 Οκτωβρίου 1946) η αντιπροσωπεία της Σοβιετικής Ουκρανίας κατέθεσε πρόταση όπου αποδεχόταν την εκχώρηση των νησιών στην Ελλάδα, ζητώντας παράλληλα και την αποστρατιωτικοποίησή τους. Οι δυτικοί δέχτηκαν την πρόταση.
Εκτιμάται ότι οι Αμερικανοί ικανοποιήθηκαν από τη Σοβιετική πρόταση, επειδή υπήρχαν έντονες ανησυχίες για την τελική έκβαση του Εμφυλίου στην Ελλάδα και ήταν υπαρκτό το ενδεχόμενο, σε περίπτωση νίκης των κομμουνιστών, τα Δωδεκάνησα να περιέλθουν στα χέρια των Σοβιετικών. Ήταν, λοιπόν, καλύτερο να κηρυχθούν αποστρατιωτικοποιημένα.
Παντελής Σαββίδης/ pontos-news.gr
