π. Νικόλαος Λουδοβίκος: Αντιχριστιανισμός και φιλοσοφική στειρότητα

π. Νικόλαος Λουδοβίκος
‘Εχει ορισμένως σημειωθεί από διαφόρους η αδιάλλακτη (και μη-διαλογική)
εμμονικότητα της συχνά μονόπλευρης και οιονεί προπαγανδιστικής ιδεολογικής ορμής του
Στέλιου Ράμφου, όπου ο θεωρούμενος ως αντίπαλος πρέπει να εξατμιστεί και να
διαπομπευθεί , ει δυνατόν, τελεσίδικα, αλλά το μείζον πρόβλημα στις περιπτώσεις αυτές
είναι η φιλοσοφική γονιμότητα. Πολλά μπορούμε να συγχωρήσουμε σε έναν δημιουργικό
στοχαστή˙ εν προκειμένω όμως η πραγματική φιλοσοφική σκευή φαίνεται να συμποσούται,
μετά σειρά παλινωδιών, σε δυό-τρείς γηρασμένες ιδέες, οι οποίες μάλιστα παραμένουν
εντός του αδιερώτητες και αυταποδείκτως ισχύουσες, όταν μάλιστα στη Δύση έχουν
βαθύτατα και γόνιμα αμφισβητηθεί, διορθωθεί, συμπληρωθεί.
Ασχολήθηκα εν παρόδω με τον συγγραφέα της Ελλάδας των Ονείρων σε τρία
τουλάχιστον βιβλία μου, το Ορθοδοξία και Εκσυγχρονισμός, του 2006, το Οι Τρόμοι του
Προσώπου και τα Βάσανα του Έρωτα, του 2009, και το βιβλίο μου για τον Βελούδινο
Ολοκληρωτισμό ,του 2020. Ο ευφυής αυτός Πλατωνικός λοιπόν φαίνεται ως ένας
διχασμένος άνθρωπος που καταρρέει απρόσμενα από εκστατικό και άκριτο θαυμασμό
μπροστά στην παράδοση του πάλαι ποτέ υπερβατικού υποκειμενισμού/ατομικισμού, του
χωρίς καμιάν έννοια Πλατωνικής μετοχής, καθώς και του πιο αδιάλλακτου Διαφωτισμού και
του στανικού «εξορθολογισμού» των πάντων. Τελικό του είδωλο φαίνεται λοιπόν πως είναι
ο, κατά Ταίηλορ, «αυτάρκης ανθρωπισμός», όπου κάθε μεταφυσικό εκείθεν, λογίζεται ως
αυταποδείκτως νεκρό, και η περί αυτό ενασχόληση των αφελών, ως , το πολύ, μυθική ή , για
να έλθουμε στο παραπάνω βιβλίο του, ονειρική κατασκευή συμβόλων, πλείστα εκ των
οποίων , και ειδικά τα Βυζαντινής προέλευσης, πρέπει να καταστραφούν πάραυτα, αφού
απεργάζονται μιάν απολύτως καταστροφική της ιστορικότητας των Ελλήνων υπερέξαρση του
συναισθήματος, για χάρη μιάς ψευδούς «αιωνιότητας τυποτελετουργικής υφής», πράγμα
που οδηγεί σε «μια καθήλωσι του Εγώ σε πρώιμες φάσεις της αναπτύξεως, μια παθητικότητα
και ανασφάλεια που δίνει το προβάδισμα στην κλειστή παραδοσιακή ομάδα προκαλώντας
παιδικό μηδενισμό…».
Με το (αναπόδεικτο όσο και αδιερώτητο) αξίωμα αυτό ξεκινά την κατεδάφιση των
πάντων , απ’ την αρχή του Βυζαντίου μέχρι και την δεκαετία του 60: όπου υπάρχουν
καταγεγραμμένα όνειρα, ερμηνεύονται υπό το πρίσμα της παραπάνω αξιωματικής
συσχέτισης της πραγματικότητάς τους με το πάντα καταστροφικό της ιστορικότητας
συναίσθημα – και τούτο μάλιστα συνέβαινε αποκλειστικώς και μόνον εντός των (εκάστοτε)
Βυζαντινών συνόρων, προκαλώντας τις παραπάνω συγκλονιστικές παρενέργειες, αφού , ως
γνωστόν, όλα τα όνειρα των υπολοίπων μεσαιωνικών λαών έσφυζαν, φαίνεται, από…
ορθολογιστικά μανιφέστα με το συναίσθημα ευνουχισμένο και, γι’αυτό ακίνδυνο!
Και το μεν όνειρο, για εκείνους τουλάχιστον που γνωρίζουν την Βαθυψυχολογική
αλφάβητο, έχει κυρίως και ανυπερθέτως να κάνει με το συναίσθημα, η αγνόηση όμως του
απλού αυτού πράγματος οδηγεί τον Ράμφο σε άνετη κατεδάφιση διανοητικών γιγάντων , με
πρώτα θύματα μάλιστα τους πνευματικώς συγγενείς του (Νεο-)πλατωνίζοντες , από τον
Γρηγόριο Νύσσης και τους Καππαδόκες ως τον Ευάγριο. (Ο Μάξιμος Ομολογητής και ο
Γρηγόριος Παλαμάς την γλυτώνουν, μιάς και δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα όνειρά τους, αν και ο Ησυχασμός , το πιο υλιστικό και σωματοκεντρικό θεολογικό ρεύμα του μεσαιωνικού
Ελληνισμού, δεινά παρερμηνευμένο από τον Ράμφο, βάλλεται συχνά, ευκαιρίας δοθείσης,
παρά την δυσπιστία του Ησυχασμού προς τα όνειρα…). Την ίδια στιγμή, αντιφατικά,
κατηγορεί τους παραπάνω για έλλειψη μιας οντολογίας του πλήρους εαυτού – κάτι που είναι
εν μέρει αληθινό, ακριβώς ωστόσο εξαιτίας του Πλατωνισμού τους. Υπάρχει όμως και μια
άλλη σειρά μη- Πλατωνικών στοχαστών, με σημαντικότερους τους Μάξιμο Ομολογητή, τον
Συμεώνα τον Νέο Θεολόγο και τον Γρηγόριο Παλαμά, οι οποίοι κάνουν ακριβώς το αντίθετο,
εγκαινιάζοντας πρώιμα μια τέτοιαν ακριβώς οντολογία, η οποία μπορεί να συζητηθεί με
απολύτως σημερινούς ανθρωπολογικούς όρους, ανοίγοντας μάλιστα και νέους ορίζοντες στη
φιλοσοφία και τις επιστήμες του ανθρώπου. ( Βλ. επ’αυτών το βιβλίο μου Analogical
Identities: the Creation of the Christian Self. Beyond Spirituality and Mysticism in the Patristic Era, Brepols 2019˙ o δεύτερος τόμος , με τίτλο Intermeaningfulness: Self-catholicization, Meta-narcissism , and Christian Theology, κυκλοφορεί σύντομα).
Καμιά λοιπόν αναφορά δεν βρίσκεται στο έργο του φιλοσοφικά υπερσυντηρητικού
Ράμφου στην αποδομητική κριτική την οποία υπέστη ο παραπάνω «ορθολογικός»
ατομικισμός στη Δύση, από τον Λεβινάς ως τον Μερλώ-Ποντύ και τον Ρικαίρ, και από τον
Φρόιντ, ως τον Λακάν και τον Κόχουτ. Καμμιά απήχηση δεν φαίνεται να έχουν στη σκέψη
του οι γόνιμες διαπιστώσεις ενός Νόρμπερτ Ελίας , σχετικά με την έσχατη σημερινή απόληξη
αυτού του ατομικισμού σε ένα «χωρίς-εμείς-εγώ» (we-less I), γεγονός που καλεί προς μια
νέα κοινωνική οντολογία, την οποία ο περίκλειστος Δυτικός άνθρωπος (Homo clausus, κατά
τον Ελίας) δεν μπορεί πλέον να αντλήσει μόνον από τη δική του παράδοση. Και εδώ φυσικά
είναι η στιγμή να αναφερθεί κανείς στην επίμονη ναυτία που αισθάνεται ο Ράμφος προς την
Θεία Λειτουργία, ως μια θεμελιώδη πηγή μιας τέτοιας οντολογίας – αυτή δεν είναι γι’ αυτόν
παρά «ιδεοτυπικός συμβολισμός», που οδηγεί σε «δογματοπαγή θρησκευτισμό», πρόκειται
για «τελετουργικό ψυχαναγκασμό που στενεύει το όριο έκφρασης ατομικού συμβολισμού
και συναισθήματος, λόγω παγκυριαρχίας του ονόματος του Χριστού». Έτσι «στη Θεία
Λειτουργία δεν υπάρχει χώρος για τίποτε νέο». Πρόκειται όντως για έναν «εξορθολογισμένο»
Χριστιανισμό, με το άκτιστο, ως Χάρη πραγματικής κοινωνίας μαζί του και όχι διανοητικής
του απολίθωσης, παντελώς απόν.
Δεν γνωρίζω προσωπικά κανένα πνευματικό χώρο, όπου ο συμβολισμός είναι
λιγότερο παρών και η παρουσία της πλήρους ατομικότητας , ψυχοσωματικής και
συναισθηματικής, περισσότερο εγγυημένη και νομιμοποιημένη, και στην κυριολεξία,
απολύτως απαιτούμενη – χωρίς τον πραγματικό και πλήρη άνθρωπο, διαλεγόμενο,
προσφέροντα και λαμβάνοντα, δεν υπάρχει Θεία Λειτουργία. Είναι γι΄αυτόν ακριβώς τον
λόγο που προσωπικά επιχείρησα να περιγράψω την οντολογία της Θείας Λειτουργίας ως
αγαπητική «διαλογική αμοιβαιότητα» μεταξύ ανθρώπου και Θεού και των ανθρώπων μεταξύ
τους. ( στο βιβλίο μου A Eucharistic Ontology: Maximus the Confessor’s Eschatological
Ontology of Dialogical Reciprocity, New York 2010). Αλλά για τον Ράμφο, όλα τα παραπάνω και άλλα πολλά, απλώς δεν υπάρχουν.
Σε σημείο μάλιστα που να αναρωτιέται κανείς πώς αυτό το κατά Ράμφο ανάπηρο
τερατούργημα που λέγεται Βυζάντιο, έζησε θριαμβευτικά για έντεκα αιώνες. Ποια πολιτική
φιλοσοφία θα μπορούσε να παραχθεί εν προκειμένω από μια τέτοια πνευματική παράλυση;
Ευτυχώς που, για να σωθούν τα προσχήματα, ο καθηγητής Κοντογιώργης έκανε μια τεράστια προσπάθεια να περισώσει όλον αυτόν τον πλούτο της πολιτικής σκέψης , σε κριτικό διάλογο μάλιστα με την Δύση – και αναφέρομαι ειδικά στο τελευταίο εξάτομο έργο του Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα, όπου στον τέταρτο τόμο εξετάζεται εξαντλητικά η πολιτική σκέψη της Βυζαντινής περιόδου. Ακόμη και αν τυχόν διαφωνήσει κανείς εδώ ή εκεί, το επίπεδο
προβληματισμού είναι απαράμιλλο. Εάν τυχόν το έργο αυτό μεταφράζονταν , θα
ακολουθούσε γονιμότατος διάλογος, ενώ εάν το έργο του Ράμφου μεταφράζονταν θα
προκαλούσε, το πολύ, τον οίκτο… Προσθέτω εδώ τα έργα των Γιάννη Βούλγαρη και Στάθη
Καλύβα, όπου, πολύ πιο ισορροπημένα, περιγράφεται το μέγα επίτευγμα του Ελληνικού
εκσυγχρονισμού , πέρα από τις καθηλώσεις της αριστερής ,κυρίως, Κοινωνιολογίας και
ιστοριογραφίας.
Όλα τα παραπάνω γράφονται εξαιτίας της πρόσφατης δημόσιας αντιπαράθεσης
Ράμφου-Δημητριάδη. Ο τελευταίος, ένας γνωστός …θρησκευτικός φονταμενταλιστής της αθρησκείας με έναν καταναγκαστικό , ιδεοληπτικό αντι-χριστιανισμό, βρίσκεται σε ακόμη
μεγαλύτερη φιλοσοφική στασιμότητα , μη διστάζοντας μάλιστα να κατηγορήσει όλους
σχεδόν συλλήβδην τους Ευρωπαίους φιλοσόφους, από τον Ντεκάρτ ως τον Χάιντεγκερ, ως
τολμήσαντες να ασχοληθούν στα σοβαρά με τον Χριστιανισμό. Για τον ίδιο, τα μόνα
ανθρωπολογικά προβλήματα είναι το σεξ, ο θάνατος και η ιστορία. Ας προσπαθήσει κάποιος
να του πει πως, για τον άνθρωπο, όλα αυτά είναι ταυτόχρονα νοήματα και ειδητικές
αποβλέψεις, δηλαδή ανοικτά ερωτήματα πλήρους και απόλυτης ζωής που αναμένουν πέρα
από τη φύση του ζώου απαντήσεις…
Ο Δημητριάδης θέτει λοιπόν στον Ράμφο, ένα εύλογο ερώτημα: αφού, του λέει, έχεις
τέτοια ελεεινή περί Βυζαντινής Ορθοδοξίας άποψη, γιατί δεν εγκαταλείπεις την Εκκλησία; Η
απάντηση είναι ίσως απλή: ο Ράμφος θέλει να συμπαρασύρει στην έξοδο αυτή όσους
περισσότερους γίνεται. Και θα τον ακολουθήσουν όσοι καταλαβαίνουν από Ορθοδοξία ό,τι
καταλαβαίνει και αυτός, δηλαδή σχεδόν τίποτα…
Παρεμπιπτόντως, τον Ιανουάριο θα γίνει στο Βόλο το Μέγα-συνέδριο του ΙΟΤΑ
(International Orthodox Theological Association), του οποίου έχω την τιμή να είμαι
συμπρόεδρος του Τομέα Δόγματος. Περισσότεροι από 300 ομιλητές από πέντε ηπείρους θα
καταθέσουν την έρευνά τους , καθώς η παρουσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας γίνεται όλο και
εντονότερη στον Ελληνο-δυτικό κόσμο… Γιατί άραγε;
(π.Ν.Λ. Καθηγητής της Ανώτατης Εκκλ. Ακαδημίας Αθήνας και μόνιμος επισκέπτης
Καθηγητής στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Καίμπριτζ και το Πανεπιστήμιο του Μπαλαμάντ)

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ‘ΕΣΤΙΑ’, ΚΥΡΙΑΚΗ 6/11/22