Άρης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΣ
Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον Εκδοτικό Οίκο Literatus της πόλης μας η «Ανθολογία της Βαλκανικής Διηγηματογραφίας», η οποία καλύπτει ένα σημαντικό εκδοτικό κενό της λογοτεχνικής μας βιβλιογραφίας, καθώς η σύγχρονη διηγηματική πεζογραφία του Αίμου είναι ελάχιστα γνωστή, ακόμη και στους ίδιους τους λαούς του. Βασική αιτία της άγνοιας στάθηκε η παγιωμένη, αμοιβαία καχυποψία των βαλκανικών λαών, τα κράτη των οποίων συγκροτήθηκαν σε μια περίοδο αχαλιναγώγητου αλυτρωτικού οραματισμού, μετά τη διάσπαση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην οποία είχαν συμβιώσει υπό τη «σιδηρά αγκάλη» της Υψηλής Πύλης για περίπου μισή χιλιετία, όπως σημειώνεται στην εισαγωγή της Ανθολογίας.
Για πολλά χρόνια η γνωριμία των συγγραφέων και του έργου τους γινόταν με τη μεσιτεία των πολιτιστικών μητροπόλεων, ήτοι των Παρισίων και της γαλλικής, του Λονδίνου και της αγγλικής, της Μόσχας και της ρωσικής κ.λπ., παρότι όλος ο βαλκανικός πνευματικός πολιτισμός αναβλύζει από το ίδιο ινδοευρωπαϊκό υπόστρωμα. Αυτό αποδεικνύεται και από την έντονη επιμειξία της βαλκανικής λαϊκής λογοτεχνίας, η οποία, όμως, αποτέλεσε, και αυτή, αιτία ατέρμονων «επιστημονικών καβγάδων» για το ποιος διατηρεί το δικαίωμα του αρχέτυπου (της αυθεντίας) και ποιος του κακέκτυπου (του παράγωγου), νοθεύοντας δολερά την επιστημονική ορθοφροσύνη με εθνικιστικές σκοπιμότητες.
Συνεπώς, η ανθολόγηση του διηγηματικού βαλκανικού πλούτου, επαινετή ως πρόθεση, δεν είναι καθόλου εύκολο εγχείρημα. Η υπάρχουσα βιβλιογραφική υποδομή παραμένει ισχνή. Παρόλα αυτά, έστω και οι ελάχιστες ομόθεμες ανθολογικές συλλογές και οι επιμέρους τόμοι διηγημάτων συγκεκριμένων βαλκάνιων συγγραφέων που επιλέχθηκαν από τον επιμελητή της συλλογής -ακολουθώντας πιστά τις ορθογραφικές ιδιομορφίες, τις μορφολογικές ιδιαιτερότητες και τη γλωσσική αντίληψη της εποχής τους- διακρίνονται για την ποιότητα και τον επαγγελματισμό τους.
Οι δυσχέρειες, όμως, στην επιλογή και συγκρότηση μιας σύγχρονης συλλογής βαλκανικού διηγήματος παραμένουν αναρίθμητες: η ισχνή προβολή και αναγνώριση του έργου των συγγραφέων της Βαλκανικής εκτός των χωρών τους, οι περιορισμένες μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες και χώρες, η απάλειψη γνωστών δημιουργημάτων ως φορέων εθνικιστικών αντιλήψεων -μια υποτροπιάζουσα και διαχρονική πνευματική νόσος στα Βαλκάνια- η σωστή αξιολόγηση και επιλογή των συγγραφέων που έζησαν υπό κομμουνιστική εμβολή (όλων των χωρών, πλην της Ελλάδας και της Τουρκίας) κ.λπ. Μία από τις σοβαρές δυσχέρειες στην επιλογή και μετάφραση του ανθολογικού υλικού είναι οι πεζογράφοι των χωρών της πρώην Γιουγκοσλαβίας: παρότι συμβίωσαν αρμονικά επί πενήντα χρόνια κομμουνιστικής υπερίσχυσης, μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ο όρος «γιουγκοσλάβος συγγραφέας» εξέπεσε, κι ενώ είχαμε συνηθίσει αυτόν τον χαρακτηρισμό για εκείνους τους συγγραφείς, όπως λόγου χάριν, για τον Βόσνιο Ίβο Άντριτς, τον οποίο οι Σέρβοι θεωρούν, εντούτοις, εθνικό τους συγγραφέα, τώρα πρέπει να ενταχθούν όλοι στην εθνική τους πλέον λογοτεχνία.
Μετά τις κοσμογονικές μεταβολές της δεκαετίας του 1990, την αποσύνθεση του ανατολικού συγκροτήματος και την απορράκωση της ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας, από την οποία προέκυψαν νέες χώρες, νέες λογοτεχνίες και νέες γλώσσες ή διαλεκτικά τμήματα, η ανθρωπο-γεωγραφία, η εδαφική ανασυγκρότηση και η πνευματική ανακατανομή μετέβαλαν άρδην και το λογοτεχνικο-αισθητικό τοπίο της περιοχής. Προέκυψαν νέες ανάγκες και τέθηκαν νέα κριτήρια που να ανταποκρίνονται στη σύγχρονη βαλκανική εθνολογική, κρατική και γλωσσολογική διασπορά. Την νέα πραγματικότητα αυτή μετουσιώνει η Ανθολογία.
Στη συλλογή σταχυολογείται μεγάλος αριθμός ανθολογούμενων συγγραφέων, συνολικά 68, διηγημάτων, συνολικά 70, και μεταφραστών, συνολικά 34, από δώδεκα πλέον βαλκανικά κράτη, οι οποίοι καταγράφουν μια καταξίωση στη συνείδηση της κριτικής επιστήμης και ιδίως στην πνευματική συνείδηση του αναγνώστη από πρότερες εκδόσεις, ενώ υπάρχουν πολλές καινούριες μεταφράσεις από τις πιο πρόσφατες διακρίσεις της βαλκανικής διηγηματογραφίας όλων των χωρών.
Από τα γνωστά όνομα της βαλκανικής διηγηματογραφίας συναντούμε ενδεικτικά από την Αλβανία τον Ισμαΐλ Κανταρέ, από τη Βόρεια Μακεδονία τους Βλάντα Ουρόσεβιτς, Τόμισλαβ Οσμανλί και τους αλβανόφωνους Κιμ Μεχμέτι, Σαζμί Μεχμέτι, Σκελζέν Χαλίμι, από τη Βοσνία Ερζεγοβίνη τους Μέσα Σελίμοβιτς και Ντούμπραβκα Λάλιτς, από τη Βουλγαρία τους Ιβάν Βάζοφ, Ελίν Πελίν, Εμιλιάν Στάνεφ, Ελένα Πέεβα-Νικηφορίδη, Τόντορ Τόντοροβ, από την Ελλάδα τους Αργύρη Εφταλιώτη, Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, έως τον Πέτρο Τατσόπουλο, από το Κόσοβο τον Εκρέμ Μπάσα έως τον Αλμπίν Μεχμέτι, από την Κροατία τον Μιροσλάβ Κρλέζα και τον Ίβαν Σέρσεν, από το Μαυροβούνιο τους Σρέτεν Ασάνοβιτς, Μποσίλικα Πούσιτς, Ζουβντίγια Χότζιτς, από τη Ρουμανία από τον Ιόν Κρεάνγκα έως τον Εουτζέν Ουρικάρουα, από τη Σερβία από τον Ίβο Άντριτς, Μίλοραντ Πάβιτς έως την Αλεξάνδρα Τζούριτσιτς, από τη Σλοβενία από τον Αντρέι Χενγκ έως τον Μαρτ Λέναρντικ και από την Τουρκία από τον Ομέρ Σεϋφεττίν, τον Ορχάν Κεμάλ, τον Ορχάν Παμούκ έως τον Μουράτ Ουγιουρκουλάκ, σε χρονολογική σειρά.
Ως προς την περιεχομενική συγκρότηση, η παρούσα συλλογή καλύπτει όλη τη χρονική έκταση του 20ού και 21ου αιώνα· είναι λιτή, χωρίς περιττή επιστημονική ή βιογραφική πληροφόρηση των ανθολογούμενων συγγραφέων -τέτοια πληροφόρηση ο αναγνώστης μπορεί να αντλήσει από πολλές πηγές, στις οποίες πλέον έχει άμεση πρόσβαση.
Η ανθολογική συλλογή συγκροτήθηκε υπό την επιστημονική επιστασία του Διδάκτορα Ιστορίας του ΑΠΘ Σταύρου Ντάγιου και διακρίνεται για τον επαγγελματισμό και την ιδιαίτερη επιμέλεια στην επιλογή των δημιουργημάτων και την μετάφραση αυτών.
Εκδόσεις Literatus, 2020
Σελίδες 427
Άρης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΣ
