ΑΝΑΤΟΛΙΑ: ΤΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΕ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το κείμενο που ακολουθεί είναι ομιλία του Παντελή Σαββίδη στο Κολλέγιο Ανατόλια μετά απο πρόσκληση του Συλλόγου Αποφοίτων του Κολλεγίου, στις 8 Μαρτίου 2015

Κυρίες και κύριοι καλημέρα σας.

Μόλις παρακολουθήσαμε ένα βίντεο και πήραμε μια εικόνα από την περιοχή που ήταν εγκατεστημένο το Αμερικανικό Κολλέγιο «Ανατόλια» στη Μερζιφούντα, το Κολλέγιο στο οποίο βρισκόμαστε σήμερα για να τιμήσουμε τους καθηγητές και μαθητές του που το 1921 σκότωσαν οι Τούρκοι στο απόγειο της γενοκτόνας προσπάθειάς τους κατά των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Ασσυρίων.

Ο Ποντιακός ελληνισμός κυρίες και κύριοι από την πτώση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, το 1461, οκτώ χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, γνώρισε συνεχείς διωγμούς και προσπάθειες για τον βίαιο εξισλαμισμό του με αποκορύφωμα την προσχεδιασμένη, προγραμματισμένη, συστηματική και μεθοδευμένη δίωξη των Ελλήνων στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

Η απόφαση για τον αποδεκατισμό του Ποντιακού Ελληνισμού ελήφθη από τους Νεότουρκους το 1911, εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια του Α! Π.Π. και ολοκληρώθηκε από το Μουσταφά Κεμάλ την περίοδο 1919-1923.

Ο Πόντος πριν καταστραφεί από το χάρτη, υπήρξε αστείρευτη πηγή πνεύματος και πολιτισμού.

Οι μαρτυρίες περί αυτού είναι πολλές, από την αρχαία εποχή μέχρι την αναγκαστική εγκατάλειψη των πατρογονικών εδαφών.

Οι δραστηριότητες των Ποντίων και των Αρμενίων στη Μερζιφούντα και συγκεκριμένα οι δραστηριότητές τους μέσω του Συλλόγου «Πόντος» του Κολλεγίου Ανατόλια, αποτελούν μια πτυχή αυτού του πνευματικού πλούτου και της αγάπης για τη ζωή.

Είναι τιμή για το Σύλλογο Αποφοίτων του Κολλεγίου σας, η σημερινή σημερινή απόδοση τιμής στους καθηγητές και τους μαθητές του Κολλεγίου στη Μερζιφούντα, που σφαγιάστηγκαν από τους τούρκους.

Δείχνει ότι το Κολέγιο διατηρεί τη μνήμη του και τιμά την ιστορία του.

Διότι ας μην ξεχνάμε πως το Κολλέγιο ήταν το αποτέλεσμα ενός ιδεαλιστικού κινήματος που ξεκίνησε στην Αμερική με ιεραποστολές ανά τον κόσμο, στη συγκεκριμένη περίπτωση στη Μικρά Ασία, για τον εκχριστιανισμό της Ανατολής και τη διάδοση των αμερικανικών ιδεωδών.

Οι ιδέες αυτές μετουσιώθηκαν σε πολιτικές προτάσεις από  τον πρόεδρο Γούντρου Ουίλσον ο οποίος πίστευε ότι η Αμερική όφειλε να παίξει έναν αποφασιστικό ρόλο στις παγκόσμιες υποθέσεις, να διαδώσει τις αρχές της σε όλον τον κόσμο.  Τα κράτη, πίστευε ο Ουίλσον, θα έπρεπε να κρίνονται με τα ίδια ηθικά κριτήρια με τα οποία κρίνονται τα άτομα και ότι το εθνικό συμφέρον ταυτίζεται  με την επιδίωξη για ένα οικουμενικό σύστημα δικαίου.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ

To ελληνομερικανικό κολέγιο «Ανατόλια» από το 1924 που λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη, αποτελεί ένα σημαντικό εκπαιδευτικό ίδρυμα, από τις τάξεις του οποίου έχει αποφοιτήσει μέρος της ελίτ της πόλης.

Το κολέγιο ιδρύθηκε το 1882 από Αμερικανούς διαμαρτυρόμενους ιεραποστόλους, τον Τσαρλς Τρέισι και τη γυναίκα του. Λειτούργησε το 1886, αλλά το 1893 οι Τούρκοι το έκαψαν στους μεγάλους διωγμούς των χριστιανών και εξόρισαν τους Αρμένιους καθηγητές του.

Συνδέθηκε με σημαντικές στιγμές της ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού.

Οι μαθητές του ήταν κυρίως ελληνικής και αρμενικής καταγωγής, ενώ το διδακτικό προσωπικό απαρτιζόταν από Ελληνες, Αρμένιους και Αμερικανούς.

Το πρώτο πλήγμα ήρθε το 1914-1915 με τις τουρκικές σφαγές Αρμενίων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που ανήκαν στο προσωπικό του «Ανατόλια».

Το κολέγιο έκλεισε τότε και τις εγκαταστάσεις του κατέλαβαν τουρκικά στρατεύματα. Οι πύλες του ξανάνοιξαν το 1919.

Από το 1903, μαθητές και απόφοιτοι του Κολεγίου είχαν δημιουργήσει τον Ελληνικό Αθλητικό Σύλλογο Μερζιφούντας «Πόντος». Στη διοίκησή του συμμετείχαν τόσο οι μαθητές όσο και οι δάσκαλοι του «Ανατόλια» και η δραστηριότητά του αφορούσε τους τομείς του αθλητισμού, του πνεύματος και της τέχνης, ενώ το 1913, τα μέλη του ξεπερνούσαν τα 180.

Ο σύλλογος διέθετε τρία τμήματα: το φιλολογικό, το οποίο οργάνωνε τακτικές συζητήσεις για ποικίλα θέματα και διαγωνισμούς, το αθλητικό, το οποίο διοργάνωνε αθλητικούς αγώνες, και το μουσικό, με διευθυντή επί σειρά ετών τον Ν.Σ. Σειρηνίδη, το οποίο από το 1913 είχε ορχήστρα εγχόρδων. Επίσης διοργάνωνε θεατρικές παραστάσεις, ενώ το 1910 ανέλαβε την έκδοση του περιοδικού «Πόντος – Μηνιαίον δημοσίευμα φιλολογικόν, επιστημονικόν και παιδαγωγικόν» και δημιούργησε εξαιρετική βιβλιοθήκη.

Οι αθλητές του συλλόγου φορούσαν φανέλες με οριζόντιες λευκές και γαλάζιες ρίγες που θύμιζαν την ελληνική σημαία και λευκά παντελονάκια. Στο στήθος είχαν ζωγραφισμένο το ελληνικό γράμμα “Π”. Στη σφραγίδα του συλλόγου απεικονίζονται μια μπάλα (αθλητισμός), μια κουκουβάγια (πνεύμα) και μια λύρα (μουσική), που αντιπροσωπεύουν την τριπλή του δράση: αθλητική, φιλολογική, μουσική.

Ο Σύλλογος διέθετε και ποδοσφαιρική ομάδα η οποία ονομαζόταν «Πόντος», τα μέλη της οποίας μαζί με τους καθηγητές τους απαγχονίστηκαν από τους Τούρκους.

Ο Ελληνικός Αθλητικός Σύλλογος «Πόντος» κατέχει ιδιαίτερη θέση μεταξύ των συλλόγων εξαιτίας της ιδιαιτερότητας του χαρακτήρα του, αφού συγκροτήθηκε στο πλαίσιο ενός σχολείου και ταυτόχρονα εργάστηκε για την ταυτότητα των μελών του.

Στις τελευταίες εκλογές, που έγιναν τον Μάιο του 1920, στο αξίωμα του προέδρου αναδείχθηκε ο καθηγητής Δ. Θεοχαρίδης, στη θέση του αντιπροέδρου ο Χαράλαμπος Ευσταθιάδης, γραμματέας ο Αναστάσιος Παυλίδης, ταμίας ο Συμεών Ανανιάδης, και υπεύθυνος για το αθλητικό τμήμα ο Γρηγόριος Τσακάλωφ. Όλοι τους 8 μήνες αργότερα θα συλλαμβάνονταν από τους Τούρκους, και με εξαίρεση τον Τσακάλωφ, ο οποίος ήταν Ρώσος πολίτης, θα δολοφονούνταν στην Αμάσεια το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1921.

Ο ΑΝΑΝΙΑΔΗΣ

Σημαντικό μέλος και αθλητής του Συλλόγου ήταν ο Συμεών Ανανιάδης. Ο Ανανιάδης γεννήθηκε στη Σαμψούντα, εισήχθη στο «Ανατόλια» το 1919, και ήταν πολύ καλός αθλητής του στίβου. Όπως γράφει ο συμμαθητής και φίλος του Ευθύμιος Κουζινός, το 1920 έβλεπε το μέλλον του ρόδινο: «Είχαμε επιβιώσει από σφαγές τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια και είχε βάλει τρεις στόχους, να πιάσει και εάν είναι δυνατόν να “σπάσει” το παγκόσμιο ρεκόρ στα 100 μέτρα, να φοιτήσει στην αμερικανική ιατρική σχολή στη Βηρυτό και να συνεχίσει σπουδές στη Βιέννη και να παντρευτεί μια όμορφη συμπατριώτισσά του από την περιοχή του Αλαχάμ η οποία φοιτούσε στο αμερικανικό Λύκειο. Μάλιστα κάθε Σάββατο δεν έχανε την ευκαιρία να συμμετέχει στις συνεδριάσεις του “Πόντος”, όπου εκεί την έβλεπε ο Συμεών»

Τον θαύμαζαν όλοι για την εξυπνάδα, τη ρητορεία και το παράστημά του. Ήθελε να γίνει γιατρός

Συνελήφθη από τους κεμαλιστές, φυλακίστηκε, βασανίστηκε και απαγχονίστηκε στην πλατεία της Αμάσειας. Στην ίδια πλατεία οι Τούρκοι κρέμασαν αργότερα τον καθηγητή πατέρα του και άλλους 173 επιφανείς Ποντίους.

Η ΕΠΑΥΡΙΟΝ ΤΟΥ Α! Π.Π.

Αφού, οι Τούρκοι το χρησιμοποίησαν  ως στρατιωτικό νοσοκομείο από το 1916 έως το 1919, το Κολλέγιο άνοιξε την 1η Οκτωβρίου 1919 συγκεντρώνοντας 218 μαθητές.

Η σύνθεση των μαθητών άλλαξε. Πολλοί από τους προηγούμενους έχασαν τη ζωή τους κατά την εξέλιξη της γενοκτονίας και άλλοι έφυγαν σε διάφορες χώρες για να σώσουν τη ζωή τους.

Πολλά από τα κτήρια επίσης καταστράφηκαν. Το campus, φιλοξενούσε τώρα περίπου 600 ορφανά παιδιά Ελλήνων και Αρμενίων.

Υπήρχε επίσης ένα “baby house”, όπου 30 κορίτσια αρμενικής καταγωγής που είχαν κινδυνέψει από τους τούρκους απαγωγείς τους, ζούσαν με τα μωρά τους.

Παρόλα αυτά υπήρχε αισιοδοξία ότι τα πράγματα θα πήγαιναν καλά διότι ο πόλεμος είχε τελειώσει. Οι ελπίδες, όμως, δεν επιβεβαιώθηκαν.

Η ΕΙΣΒΟΛΗ

Στις 12  Φεβρουαρίου1921 εισβάλλουν στο κολέγιο οι τσέτες του καταστροφέα των χριστιανικών κοινοτήτων και φονέα των Ελλήνων Τοπάλ Οσμάν, με αφορμή τον δήθεν ξυλοδαρμό μέχρι θανάτου Τούρκου από χριστιανούς.

Επρόκειτο για τον μοναδικό τούρκο καθηγητή του σχολείου, τον Zekki Bey. ΄Ηταν πολύ φιλικός  άνθρωπος  και, όπως γράφει ο Κόμπτον στο πολύ γνωστό βιβλίο του,  στο Κολλέγιο είχαν υψηλές προσδοκίες ότι θα μπορούσε να βοηθήσει στην δημιουργία καλύτερων σχέσεων μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων. Επρόκειτο για χαρακτηριστική περίπτωση προβοκάτσιας από εκείνους που δεν ήθελαν την ομαλή συνύπαρξη μεταξύ των κοινοτήτων.

Οι τουρκικές αρχές θεώρησαν υπεύθυνους τους έλληνες σπουδαστές αλλά, πάλι κατά τον Κόμπτον «the perpetrtators were Turks who were angry at  Zekki for his friendliness with the Christians”

Στις 12 Φεβρουαρίου 1921 οι Τούρκοι περικύκλωσαν το «Ανατόλια». Αρχικά έψαχναν για όπλα και εκρηκτικά και στη συνέχεια, αφού δεν βρήκαν τίποτα, κατευθύνθηκαν στο γραφείο του προέδρου του Κολεγίου Τζώρτζ Γουάιτ.  Εκεί οι Τούρκοι είδαν δύο χάρτες που απεικόνιζαν την περιοχή του Πόντου, σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους. Η εύρεση των χαρτών οδήγησε τους Τούρκους να ζητήσουν να δουν τη βιβλιοθήκη του συλλόγου «Πόντος». Στη βιβλιοθήκη υπήρχαν εκατοντάδες βιβλία στην ελληνική και ειδικότερα στην αρχαιοελληνική γλώσσα, έργα κλασικών συγγραφέων τυπωμένα τα περισσότερα στην Αθήνα. Ανάμεσά τους βρήκαν και ένα σημειωματάριο με τις δραστηριότητες του Συλλόγου, το οποίο θεωρήθηκε «επαναστατικό».

Η φωτογραφία του ποδοσφαιρικού τμήματος του Συλλόγου ερέθισε ακόμη περισσότερο τους Τούρκους. Οι αθλητές της ποδοσφαιρικής ομάδας «Πόντος» είχαν φανέλες με   οριζόντιες ρίγες και το γράμμα «Π» στο στήθος.  Παρόλο που οι φανέλες ήταν ασπρόμαυρες, λέει ο Κόμπτον, οι Τούρκοι τις χαρακτήρισαν μπλέ για να ενοχοποιήσουν το Σύλλογο.

Εν ολίγοις, θεώρησαν ότι επρόκειτο για ένα ελληνικό επαναστατικό σχέδιο με επίκεντρο το Κολλέγιο Ανατόλια.

Το βράδυ της ίδιας μέρας ο Συμεών Ανανιάδης, ο οποίος ήταν παρών κατά τη διάρκεια της εφόδου των κεμαλικών στη βιβλιοθήκη του Συλλόγου, μίλησε με τον Κουζινό, μαθητή τότε, του Κολλεγίου και συγγραφέα μετέπειτα ενός αξιόλογου βιβλίου με τίτλο: «είκοσι τρία χρόνια στη Μικρά Ασία 1899-1921), λέγοντάς του πόσο δύσκολα είναι τα πράγματα. Όπως είπε ο Ανανιάδης, «αυτό είναι το τέλος». Λίγο πριν τις 12 το βράδυ τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του συλλόγου κατευθύνθηκαν στο γραφείο του προέδρου του Κολεγίου, όπου έγινε η σύλληψή τους από τους Τούρκους.

Συνελήφθησαν περί τα 120 μέλη της λέσχης Ποντίων, μαθητές, αθλητές –μεταξύ των οποίων και ποδοσφαιριστές της ομάδας «Πόντος»–, ο άριστος τερματοφύλακας (μαθητής Γυμνασίου) Αναστάσιος Παυλίδης, ο μεγάλος ταλαντούχος αθλητής (δρομέας των 100μ.) Συμεών Ανανιάδης, μαζί με τους καθηγητές τους Δημ. Θεοχαρίδη (Ελληνικών), Παύλο Παυλίδη (Θρησκευτικών), Χαρ. Ευσταθιάδη (δάσκαλο) και Παν. Λαμπριανίδη (μαθηματικό).

Στην συνέχεια οδηγήθηκαν στην Αμάσεια όπου με ψευδείς κατηγορίες καταδικάστηκαν σε θάνατο μαζί με τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του Ελληνισμού.

Αφού τους βασάνισαν αγρίως, τους απαγχόνισαν.

Μεταφράζω από τον Κόμπτον:

Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών μάθαμε ότι έξη από τους έλληνες δασκάλους και δύο σπουδαστές μεταφέρθηκαν στην Αμάσεια, κατηγορήθηκαν για προδοσία και κρεμάστηκαν στην πλατεία. Ο Παυλίδης, πάστορας της τοπικής προτεσταντικής ελληνικής εκκλησίας, είχε την ίδια τύχη. Ένας τούρκος φίλος μας είπε ότι κατά την εκτέλεσή του έσπασε το σκοινί και έπεσε στο έδαφος. Στάθηκε στα πόδια του φωνάζοντας: «Βλέπετε, ο ίδιος ο Αλλάχ λέει ότι δεν είμαι ένοχος». Οι εκτελεστές του δεν έδωσαν σημασία στις εκκλήσεις του και έφεραν ένα άλλο σκοινί».

Θα ακολουθήσει η σύλληψη άλλων 125 μαθητών-αθλητών και μελών της λέσχης Ποντίων, για την τύχη των οποίων (των Ελλήνων και των λιγοστών Αρμενίων της Μερζιφούντας) έγραψαν οι Αμερικανοί: « Όλη τη νύχτα ακούγονταν πυροβολισμοί στην πόλη. Το πρωί τα βαγόνια μετέφεραν πτώματα που τα έθαβαν σε ομαδικούς τάφους στην κοιλάδα, ενώ πυκνοί καπνοί κάλυπταν τη χριστιανική συνοικία…».

Πάλι κατά τον Κόμπτον:

«Όταν η είδηση της σφαγής στη Μερζιφούντα διέρρευσε προς τα έξω, η Ύπατη Αρμοστεία των ΗΠΑ προέβη σε έρευνες και η τουρκική κυβέρνηση έστειλε μια ερευνητική επιτροπή. Ο υπεύθυνος συνταγματάρχης ήρθε στο γραφείο μας και ήμουν έτοιμος να τον ενημερώσω τι συνέβη. Οι δυσκολίες μας με τις αρχές δεν ήταν ο λόγος της έλευσής του. Χρειαζόταν ένα πιάνο και είχε ακούσει ότι είχαμε μερικά στο campus. Του απάντησα ότι όλα μας τα πιάνο βρίσκονταν στο κτίριο που σφραγίστηκε από την κυβέρνηση, ότι δεν είχα την εξουσία να ανοίξω αυτά τα κτίρια και, βεβαίως, να δώσω κάποια από τα πιάνο. Αυτό ήταν το τελευταίο που ακούσαμε από την ερευνητική επιτροπή. Υπήρχε και κάτι καλό.  Οι αρχές δεν μας ενόχλησαν και πολλοί από τους τούρκους ντρέπονταν για ότι συνέβη.

Η ΣΥΜΠΑΘΕΙΑ ΤΟΥ ΥΠΑΤΟΥ

Ο Ύπατος Αρμοστής και μερικοί άλλοι αμερικανοί που ποτέ δεν βγήκαν έξω από την Κωνσταντινούπολη ή τη Σμύρνη, έτρεφαν μεγάλη συμπάθεια για τους Τούρκους. Έλεγαν ότι οι μειονότητες ήταν πάντα άπιστες και θα αποδέχονταν ευχαρίστως την επιλογή της εξέγερσης (στο αγγλικό κείμενο the minorities had always been disloyal and would welcome a chance to revolt).

Και ο Κόμτον σχολιάζει: Είναι αναμφίβολα αληθινό ότι οι μειονότητες δεν είχαν αισθήματα πίστης στην τουρκική κυβέρνηση αλλά ο τρόπος που αντιμετωπίζονταν δεν τους επέτρεπε να αισθάνονται  διαφορετικά. Εκείνο που ήθελαν ήταν να τους αφήσουν ήσυχους. Οι νεαροί άνδρες τους είχαν ενταχθεί ως εργάτες στον τουρκικό στρατό και εκείνοι που έμειναν πίσω δεν είχαν όπλα και κανέναν απολύτως λόγο να αρχίσουν μια επανάσταση.

Οι σύλλογοι των Ελλήνων προήλθαν από την ανάγκη που βίωνε ο Ελληνισμός να διατηρήσει την ιδιαιτερότητά του, να ανυψώσει το πνευματικό του επίπεδο, να ενισχύσει τους ανήμπορους, να ασχοληθεί με τον αθλητισμό. Στη Μερζιφούντα, η οποία αποτέλεσε πηγή αξιόλογων επιτευγμάτων, οι Έλληνες ίδρυσαν συλλόγους ιδιαίτερα σημαντικούς για τη διάδοση της εθνικής αυτογνωσίας και αυτοσυνειδησίας. Ο Ελληνικός Αθλητικός Σύλλογος «Πόντος» Μερζιφούντας αποτέλεσε ένα θεσμικό δημιούργημα των Ελλήνων που συνέβαλε αποφασιστικά στην πνευματική, πολιτισμική, αθλητική και κοινωνική ανύψωση.

Η συμβολή του Συλλόγου είναι τεράστια και αποτελεί πραγματικά μια εξαιρετική στιγμή όταν Έλληνες που ζουν σε όλο τον κόσμο τιμούν τα μέλη του, θύματα της Γενοκτονίας. Τον Δεκέμβριο του 2008 η ποντιακή αδελφότητα Αδελαΐδας Αυστραλίας και η ποδοσφαιρική του ομάδα «Ποντιακοί Αετοί» διοργάνωσαν αγώνα με επίλεκτους ποδοσφαιριστές της Μελβούρνης, προς τιμήν των θυμάτων του Συλλόγου. Η ομάδα των Ποντιακών Αετών φόρεσε πιστά αντίγραφα της στολής του συλλόγου «Πόντος». Αντίστοιχο ποδοσφαιρικό παιχνίδι έγινε στις 12 Μαΐου 2009, με αντίπαλους τους παλαίμαχους διεθνείς ποδοσφαιριστές του Πανελληνίου Συνδέσμου Αμειβομένων Ποδοσφαιριστών και τους παλαίμαχους της Καβάλας. Εδώ αντίγραφα της φανέλας του «Πόντος» φόρεσαν οι παλαίμαχοι της Καβάλας.

Η έρευνα έδειξε, και στο μέλλον θα δείξει ακόμη πιο έντονα, ότι σύλλογοι και σωματεία, οργανωμένες θεσμικές εκφράσεις των Ελλήνων που έζησαν για χιλιάδες χρόνια στη Μικρά Ασία όπως ο «Πόντος» της Μερζιφούντας ξεχώρισαν με τη δραστηριότητά τους και απέδειξαν την πραγματική κοινωνική και αθλητική τους προσφορά.

Τον Ελληνικό Αθλητικό Σύλλογο «Πόντος» τίμησαν και στον πρόσφατο ποδοσφαιρικό αγώνα που συνδιοργάνωσε η Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος και ο Απόλλων Καλαμαριάς στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης για την Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού. Ο αγώνας πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 13 Μαΐου 2013 στο γήπεδο του Απόλλωνα Καλαμαριάς.

Μάλιστα οι τελευταίοι φορούσαν τις φανέλες του Πόντου Μερζιφούντας. Στο α’ ημίχρονο την γαλανόλευκη και μετά την πορτοκαλί.

Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ

Kαμία εξέγερση Eλλήνων, ακόμη λιγότερο κανένα κίνημα εκ μέρους των Aρμενίων, δεν είχε γίνει στη Mερζιφούντα πριν απ’ αυτές τις σφαγές΄.

Tην τελευταία βδομάδα του Iουλίου 1921, ο τοπικός κυβερνήτης έλαβε ένα μήνυμα από τον διαβόητο Oσμάν αγά που ανακοίνωνε την πρόθεσή του να επισκεφτεί την πόλη με τους ατάκτους του. Aπάντησε εκφράζοντας την ελπίδα ότι δεν θα σημειώνονταν επεισόδια.

Oι άτακτοι έφτασαν και επιδόθηκαν αμέσως σε φόνους, βιασμούς και ληστείες εις βάρος του ελληνικού και του αρμενικού στοιχείου. Oι περισσότεροι από τους χριστιανούς που δεν μπορούσαν να δραπετεύσουν προς το αμερικανικό στρατόπεδο περιορίστηκαν σε τρία σπίτια – το Γαλλικό Σχολείο, στο συγκρότημα στρατώνων της αστυνομίας και στο “Kόκκινο Σπίτι”. Στο τελευταίο βρίσκονταν πολλές γυναίκες.

Oι άτακτοι εισέβαλαν στο “Kόκκινο Σπίτι” και βίασαν τις περισσότερες γυναίκες εκεί, αφού τις λήστεψαν. Στο Γαλλικό σχολείο οι άτακτοι έβαλαν φωτιά, αλλά εκείνοι που ήταν μέσα σώθηκαν από κάποιους επιφανείς κατοίκους. Aπό αυτούς που βρίσκονταν στους στρατώνες πολλοί σκοτώθηκαν. Ένα σπίτι για χήρες, που είχε ιδρυθεί από τους Aμερικανούς, δέχτηκε επίθεση. Mερικές απ’ αυτές σκοτώθηκαν κι άλλες πάρθηκαν απ’ τους ατάκτους.

Περίπου 500 γυναικόπαιδα μεταφέρθηκαν σε χωριά 15 περίπου μίλια από τη Mερζιφούντα. Aπό τους ηλικιωμένους άνδρες της πόλης οι περισσότεροι σκοτώθηκαν. Oι άτακτοι κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια να ανακαλύψουν τους Aρμένιους που είχαν προσηλυτιστεί στο Iσλάμ στα 1915-1916, αλλά ενθαρρύνθηκαν στη συνέχεια να επανέλθουν στον χριστιανισμό, όταν στη Mερζιφούντα έγινε μια βρετανική στρατιωτική βάση.

Aφού έμειναν τέσσερις μέρες στην πόλη, οι άτακτοι αναχώρησαν. Oι χωροφύλακες και ορισμένοι ένοπλοι χωρικοί συνέχιζαν να λεηλατούν και να παρεκτρέπονται για τρεις ή τέσσερις μέρες ακόμα. Oι νεκροί, περίπου 1.200 σε συνολικό χριστιανικό πληθυσμό 2.000 ατόμων, θάφτηκαν κοντά στο αμερικανικό στρατόπεδο. Δύο τουλάχιστον άτομα που ακόμη κινούνταν ήταν ανάμεσα σ’ αυτούς που πετάχτηκαν σ’ ένα χαράκωμα και σκεπάστηκαν με χώμα” .

O Aμερικανός Carl Compton, αυτόπτης μάρτυρας των τραγικών σκηνών, γράφει στα απομνημονεύματά του. “Στην πόλη συνεχίστηκαν οι σκοτωμοί, οι βιασμοί και οι λεηλασίες. Oι Έλληνες και οι Aρμένιοι άνδρες και τα μεγαλύτερα αγόρια, συλλαμβάνονταν βίαια και εξαφανίζονταν. Kανείς δεν τους έβλεπε ξανά. Mερικές φορές, μεταφέρονταν ομάδες κρατουμένων από το δρόμο δίπλα στο κολλέγιο…

Tην τέταρτη μέρα της σφαγής ο χριστιανικός τομέας της πόλης πυρπολήθηκε. Ήταν η συνοικία που σχεδόν συνόρευε με το κολλέγιο. H Pουθ κι εγώ καθήσαμε στα σκαλιά του οικοτροφείου θηλέων, έχοντας κοντά τα πρωτόγονα πυροσβεστικά μας μέσα. Παρατηρούσαμε τις φλόγες να ανεβαίνουν στο λόφο, πλησιάζοντάς μας όλο και περισσότερο. Bλέπαμε τα σπίτια να καταρρέουν, το ένα μετά το άλλο. Aνατριχιάσαμε καθώς σκεφτήκαμε τι μπορεί να πάθαιναν οι άνθρωποι μέσα τους. “Eίναι δυνατόν να συμβαίνουν πραγματικά όλα τούτα, ή μήπως είναι απλώς ένας εφιάλτης;” είπα. Φυσικά όμως ξέραμε και οι δύο ότι όλα εκείνα που βλέπαμε ήταν πολύ πραγματικά. Eυτυχώς, οι φλόγες δεν πέρασαν το περιτοίχισμα και τα κτίριά μας σώθηκαν.

Στη διάρκεια της πυρκαγιάς, μια ομάδα περίπου 30 γυναίκες που έμοιαζαν με λείψανα εμφανίστηκαν στην πύλη μας, με επικεφαλής έναν νεαρό Tούρκο αξιωματικό, που ήταν κάποτε μαθητής στο κολλέγιο. Bρήκαμε ένα μέρος να τις εγκαταστήσουμε στα ήδη συνωστισμένα κτίριά μας και αργότερα ακούσαμε την ιστορία τους: τις άρπαξαν από τα σπίτια τους και τις έκλεισαν σε ένα σχολικό κτίριο, το οποίο σε λίγο έπιασε φωτιά. Πιστεύοντας ότι ήρθε το τέλος τους, δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να δραπετεύσουν και προσπάθησαν να ηρεμήσουν τραγουδώντας θρησκευτικούς ύμνους. Eκείνη ακριβώς την ώρα, ήρθε ένας νεαρός Tούρκος αξιωματικός και, όταν συνειδητοποίησε τι συνέβαινε, έγινε έξω φρενών σε τέτοιο βαθμό, ώστε το πλήθος υποχώρησε μπροστά στην οργή του. Έσπασε την πόρτα και φώναξε στις γυναίκες να βγουν έξω. Στην αρχή δίστασαν, νομίζοντας ότι θα παρέτειναν έτσι την επιθανάτια αγωνία τους. Όταν όμως αυτός φώναξε: “Θα σας πάω στο κολλέγιο”, πήραν θάρρος και έτρεξαν έξω, μόλις πριν καταρρεύσει το πάτωμα του δωματίου στο οποίο ήταν κλεισμένες.

Στη διάρκεια εκείνων των ημερών, προσθέσαμε καμιά εικοσιπενταριά μωρά στους πρόσφυγες του κολλεγίου. Tη νύχτα, μερικές οικογένειες κατάφερναν να διαφεύγουν από τα σπίτια τους και κατέφευγαν στους κοντινούς λόφους περνώντας από το κολλέγιο. Eπειδή καταλάβαιναν ότι τα μωρά δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν από τις δοκιμασίες που τους περίμεναν, κι ότι θα ήταν ασφαλέστερα μαζί μας, τα τύλιγαν σε κουβέρτες και τα άφηναν έξω από τον περίβολο. Tο πρωί τα μαζεύαμε και τα πηγαίναμε στο “βρεφοκομείο” μας (συχνά αναρωτιόμασταν γιατί δεν κατέφευγαν σε μας και οι οικογένειές τους). Mερικά μωρά είχαν τα ονόματά τους γραμμένα, αλλά τα περισσότερα όχι.

Ποτέ δεν μάθαμε τίποτε για τις οικογένειές τους, ούτε μάθαμε ποιες ήταν. Aργότερα, συνεργάστηκα με έναν Tούρκο δικαστή για την παροχή σε κάθε νήπιο άγνωστων γονέων, ενός πιστοποιητικού, που ανέφερε όνομα και ημερομηνία γέννησης” .

Τα ανέφερα αυτά για να καταλήξω με το εξής:

Για να μπορέσουν, οι Ηνωμένες Πολιτείες, να διατηρήσουν τον διεθνή τους ρόλο  δεν αρκούν τα όπλα. Χρειάζεται να επανενεργοποιήσουν και τις ηθικές αρχές που τις έκαναν παγκόσμια δύναμη. Και οι αρχές αυτές επιβάλλουν την αναγνώριση της Γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους.