του Δ. Κωνσταντακόπουλου
Το περασμένο Σάββατο η Αιθιοπία γιόρτασε την επιστροφή στο έδαφός της μιας σειράς αρχαιολογικών θησαυρών που είχαν λεηλατήσει οι Βρετανοί στρατιώτες και οι οποίοι είχαν βρεθεί στο ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο, στο Βέλγιο και στην Ολλανδία. Η επιστροφή κατέστη δυνατή μετά από μια μακρά διπλωματική εκστρατεία.
Το Εθνικό Μουσείο της Αντίς-Αμπέμπα παρουσίασε στους δημοσιογράφους το Σάββατο τους θησαυρούς που επεστράφησαν στις αιθιοπικές Αρχές στο Λονδίνο προ δύο μηνών, μεταξύ των οποίων ένα στέμμα, μια αυτοκρατορική ασπίδα, επάργυρες κούπες, κοσμήματα, ένα χειρόγραφο βιβλίο προσευχών και άλλα. Οι περισσότεροι θα εκτεθούν στο Μουσείο και ορισμένοι επεστράφησαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία της χώρας.
Η πλειοψηφία των θησαυρών λεηλατήθηκαν από Βρετανούς στρατιώτες μετά τη νίκη τους επί του Αυτοκράτορος της Αβησσυνίας Θεοδώρου του Β’ στη μάχη της Μαγκντάλα το 1868. Η Αβησσυνία (νυν Αιθιοπία) άρχισε να ζητά -εις μάτην- την επιστροφή τους από τη δεκαετία του 1870. Οι περισσότεροι επρόκειτο να δημοπρατηθούν όταν τους εντόπισε και τους αγόρασε ο Βρετανός συγγραφέας Τahir Shah μέσω του Ιδρύματός του Scheherazade, προκειμένου να τους επιστρέψει στην Αιθιοπία.
Η Αιθιοπία διεκδικεί πάντως την επιστροφή πολύ περισσότερων καλλιτεχνικών θησαυρών της που έχουν κλαπεί. Αναρίθμητα αντικείμενα έχουν λεηλατηθεί μετά τη μάχη της Μαγκντάλα και βρίσκονται σήμερα σε διάφορα μουσεία, ερευνητικά κέντρα, ακόμα και ιδιώτες, όπως δήλωσε η Αιθίωψ υπουργός Τουρισμού Nasise Challi.
Ιδίως, η Αιθιοπία επιθυμεί την επιστροφή των ιερών κουτιών από πέτρα και ξύλο που αναπαριστούν το κουτί μέσα στο οποίο περιείχοντο οι 10 εντολές που δόθηκαν στον Μωϋσή κατά την παράδοση, κουτιά που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο αλλά δεν τα έχει εκθέσει ποτέ. Οι Αιθίοπες απαιτούν επίσης την επιστροφή των οστών του πρίγκηπα Alemayehu, γιου του Θεοδώρου, που οδηγήθηκε στην Αγγλία μετά την ήττα και την εν συνεχεία αυτοκτονία του πατρός του. Οι Βρετανοί κρατάνε τα οστά στις εκκλησίες των δικών τους παλατιών!!!
«Μια ολόκληρη σειρά αντικειμένων, που συνιστούν αναπόσπαστο τμήμα της κουλτούρας και των αξιών μας λεηλατήθηκαν και μεταφέρθηκαν παράνομα εκτός της χώρας μετά από αυτή τη μάχη» (της Μαγκντάλα) τόνισε η υπουργός Τουρισμού της Αιθιοπίας.
Εκτός από τα αντικείμενα που βρέθηκαν στη δημοπρασία και αγοράστηκαν για να επιστραφούν, άλλα αντικείμενα εντοπίστηκαν και ανακτήθηκαν από ιδιώτες, συλλέκτες, εμπόρους και επενδυτές. Μεταξύ αυτών, μια συλλογή μεσαιωνικών χειρογράφων που επρόκειτο να δημοπρατηθεί στη Χάγη. Η Αιθιοπία βρίσκεται επίσης σε διαπραγματεύσεις για την επιστροφή μίας Βίβλου και ενός Σταυρού που επρόκειτο να γίνουν αντικείμενο πλειστηριασμού στις ΗΠΑ.
Στις αρχές του μήνα μια άλλη λεηλατημένη αφρικανική χώρα, το Μπενίν, απέκτησε εκ νέου περί τα τριάντα καλλιτεχνικά αντικείμενα από τους Γάλλους που τα είχαν πάρει στο τέλος του 19ου αιώνα. Τα αριστουργήματα εκλάπησαν από το Βασίλειο της Δαχομέης, στο σημερινό Μπενίν της Δυτικής Αφρικής. Οι Γάλλοι τα επέδειξαν τον Οκτώβριο στο Παρίσι για τελευταία φορά προτού τα επιστρέψουν. Είναι καλλιτεχνικά έργα μεγάλης συμβολικής αξίας, όπως ιδιόμορφοι καμπύλοι θρόνοι, πλούσια διακοσμημένες πόρτες και εντυπωσιακά αγάλματα, που το καθένα αποτελεί συμβολική αναπαράσταση ενός μονάρχη της Δαχομέης. Για παράδειγμα ο βασιλεύς Glele εμφανίζεται ως άνθρωπος/λιοντάρι, ενώ ο τελευταίος βασιλιάς πριν από τη γαλλική κατάκτηση, ο Βehanzin εμφανίζεται μισός άνθρωπος, μισός καρχαρίας.
Η πρώτη φορά που η Γαλλία επέστρεψε σε μία από τις αποικίες της λεηλατημένους θησαυρό ήταν πριν από δύο χρόνια, το 2019. Επρόκειτο για το σπαθί του στρατηγού και σοφού της Σενεγάλης El Hadj Omar. Το Παρίσι βρίσκεται υπό αυξανόμενη πίεση στην Αφρική και είναι υποχρεωμένο να κάνει ορισμένες κινήσεις για να δείξει ότι κάπως σέβεται τις πρώην αποικίες του.
Τα δυτικά μουσεία βρίσκονται υπό αυξανόμενη πίεση να επιστρέψουν θησαυρούς που δεν τους ανήκουν, σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και κόκαλα θανόντων, την οποία πίεση έχει κανείς την εντύπωση ότι προσπαθούν να αποφύγουν κάνοντας διασκέψεις, συζητώντας δήθεν το θέμα και κάνοντας μικρές παραχωρήσεις κατά καιρούς, όπως την επιστροφή ενός μαστιγίου και της Βίβλου του Ναμιμπιανού ήρωα Hendrik Witbooi στη Ναμίμπια (γερμανική αποικία αγρίως καταπιεσθείσα) και τη δέσμευση της Γερμανίας να επιστρέψει τα χάλκινα του Μπενίν στη Νιγηρία από το 2022 και μετά. Χρειάστηκαν 26 ολόκληρα χρόνια αιτήσεων και παραστάσεων για να αποφασίσει, μόλις το 2017, η γερμανική εθνογραφική συλλογή Staatliche Ethnographische Sammlungen Sachsen να επιστρέψει ανθρώπινα οστά που κατείχε στους απογόνους των θανόντων στη Χαβάη!
Να σημειώσουμε ότι σε μερικές περιπτώσεις οι Δυτικοί έχουν πάρει σχεδόν τα πάντα από τις περιοχές που λεηλάτησαν. Όπως γράφει στην ιστοσελίδα της η Ντόιτσε Βέλε, υπολογίζεται ότι η Ευρώπη κατέχει παρανόμως το 90%(!!!) της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Αφρικής (Africa’s lost heritage and Europe’s restitution policies/DW/09.11.2021). Μόνο οι συλλογές του Musee du Quai Branly στο Παρίσι περιέχουν 70.000 έργα τέχνης κλεμμένα από την Υποσαχάρια Αφρική.
Στην πραγματικότητα, έχει κανείς την εντύπωση ότι οι δυτικές αποικιακές δυνάμεις δεν έχουν μεγάλη διάθεση να σπάσουν οριστικά και ουσιαστικά με την αποικιοκρατική τους παράδοση, να την αποδοκιμάσουν εν τοις πράγμασι και πλήρως.
(*) O Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος
