του Αθανάσιου Μπούνταλη, Χημικού-Ερευνητή

Η κανονική κατανομή είναι ένα γοητευτικό δημιούργημα των μαθηματικών και της στατιστικής, με εφαρμογή από την φυσική μέχρι τις κοινωνικές επιστήμες. Πολύ χονδρικά, μας περιγράφει την συχνότητα γεγονότων που οφείλονται σε τυχαίες διαδικασίες. Μια σημαντικότατη παράμετρος είναι η «τυπική απόκλιση» (σ), που μας λέει πόσο φαρδιά είναι η κατανομή. Μάλιστα, είναι τόσο θεμελιώδης παράμετρος, που μετράμε την θέση ενός ενδεχομένου πάνω σε μια κανονική κατανομή σε μονάδες τυπικής απόκλισης.

Κανονική κατανομή με διαστήματα τυπικών αποκλίσεων (Ainali – Own work, CC BY-SA 3.0).

Μέσα στην πρώτη τυπική απόκλιση από το κέντρο, δηλαδή στο 1σ, έχουμε περίπου το ένα τρίτο των ενδεχομένων (34,1%). Άρα οι δύο κεντρικές τυπικές αποκλίσεις αντιστοιχούν περίπου στα 2/3 των ενδεχομένων. Κινούμενοι προς την θετική κατεύθυνση, μεταξύ πρώτης και δεύτερης τυπικής απόκλισης (γεγονότα «2σ») έχουμε πιο σπάνια φαινόμενα (13,6% των ενδεχομένων). Και όσο προχωράμε όλο και σπανιότερα.

Ενδεικτικά, αν κάνουμε όλοι άλμα εις μήκος, οι περισσότεροι θα είμαστε μεταξύ των δύο πρώτων τυπικών αποκλίσεων, δηλαδή στο κέντρο. Οι πιο γυμνασμένοι θα είναι στο 2σ, οι ερασιτέχνες αθλητές στο 3σ, οι επαγγελματίες στο 4σ και πρωταθλητές επιπέδου Τεντόγλου στο 5σ, δηλαδή στα άκρα.

Πολιτικό «κέντρο» και «άκρα»

Πριν κάποιο καιρό («Αριστερά» και «Δεξιά»: το φαστ-φουντ της πολιτικής ανάλυσης) είχα σχολιάσει ότι οι όροι «Αριστερά» και «Δεξιά» είναι κενοί εννοιολογικού περιεχομένου, καθώς έχουν περιγράψει, κατά καιρούς και κατά τόπους, όλες τις δυνατές θέσεις σε όλα τα δυνατά ζητήματα. Μπορεί σήμερα η «Αριστερά» να ταυτίζεται με την κοινωνική πολιτική, την οικολογία και την στήριξη της μετανάστευσης, και η «Δεξιά» με τον πατριωτισμό, τα σύνορα και την θρησκεία, αλλά οι Γάλλοι «Αριστεροί» του 1789 αυτοαποκαλούνταν πατριώτες και θεωρούσαν την αθεΐα αριστοκρατική, ο συντηρητικός Βίσμαρκ θεμελίωσε την κοινωνική ασφάλιση, ο Ρεπουμπλικανός Τέντυ Ρούζβελτ ήταν στην πρωτοπορία του οικολογικού κινήματος (Conservation Movement) και το γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα υπό τον Georges Marchais ζητούσε να σταματήσει η μετανάστευση, νόμιμη ή παράνομη.

Και αν η ταξινόμηση στο δίπολο Αριστερά-Δεξιά είναι άλυτο πρόβλημα με όλες αυτές τις αντιφάσεις, την κατάσταση περιπλέκει η ταξινόμηση στο δίπολο «κέντρο»-«άκρα».

Πώς χαρακτηρίζεται μια ιδέα «κεντρώα» ή «ακραία»; Οι κοινωνίες διαφέρουν στον χώρο και στον χρόνο, και είναι ευλογοφανές να διαφέρουν και οι αξίες τους. Ο κανόνας του παρελθόντος μπορεί να είναι σήμερα ακραίος (π.χ. η δουλεία) και αυτό που εμείς θεωρούμε ακραίο να είναι ο κανόνας αλλού (π.χ. η θέση της γυναίκας στην Σ. Αραβία).

Άρα μόνος ασφαλής ορισμός του «κέντρου» γίνεται σφυγμομετρώντας τις κρατούσες απόψεις ενός πληθυσμού. Όμως ποιου πληθυσμού; Αν τα άλματα του Τεντόγλου είναι «ακραία» για τον γενικό πληθυσμό, τα 8,65 μ. που έκανε στον τελικό του ευρωπαϊκού της Ρώμης ήταν μόλις πάνω από το 2σ, των επιδόσεων αυτού του τελικού.  Διαφορετικοί πληθυσμοί δίνουν διαφορετικές κατανομές.

Στην πολιτική έχουμε τρεις μεθόδους να μετράμε την απήχηση απόψεων. Η μία είναι οι εκλογές, στις οποίες η δειγματοληψία γίνεται στον γενικό πληθυσμό. Η δεύτερη είναι οι δημοσκοπήσεις, όπου η δειγματοληψία επιχειρεί να είναι αντιπροσωπευτική του γενικού πληθυσμού. Η τρίτη, είναι οι πολιτικές αναλύσεις, στις οποίες η δειγματοληψία γίνεται μεταξύ όσων έχουν το βήμα να τις δημοσιεύουν: πολιτικοί, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί, αναλυτές, ερευνητές, καλλιτέχνες, τηλεπροσωπικότητες κλπ. Με λίγα λόγια έχουμε δύο πληθυσμούς δειγματοληψίας πολιτικών απόψεων: τον λαό και τους διανοουμένους/ανθρώπους του θεάματος. Μια ιδέα μπορεί κάλλιστα να ανήκει στο πολιτικό «κέντρο» του ενός πληθυσμού αλλά να είναι «ακραία» για τον άλλον.

Η χρήση (και κατάχρηση) του όρου «ακροδεξιά»

Με τις ευρωεκλογές, ο όρος «ακροδεξιά» ήρθε στα χείλη των περισσοτέρων αναλυτών, κάτι που αντανακλάται και στην έκρηξη των σχετικών αναζητήσεων (Google trends):

Όχι όμως ως ουδέτερος περιγραφικός χαρακτηρισμός, αλλά ως προσβολή. Πλην εξαιρέσεων, όπως οι «Σπαρτιάτες», ο χαρακτηρισμός δεν απευθυνόταν σε νεοναζί, νοσταλγούς του Χίτλερ και τάγματα εφόδου, όπως π.χ. τα είδαμε στην Χρυσή Αυγή. Εξ’ όσων διέκρινα αφορούσε σε ανερχόμενα κόμματα που πρωτίστως αναδεικνύουν την λαθρομετανάστευση, την κανονικοποίηση ξενόφερτων ισλαμικών ηθών, και τις αξίες woke στα θέματα ταυτότητας φύλου.

Τα κόμματα αυτά χαρακτηρίσθηκαν «ακραία» παρότι τα στελέχη τους, στην χειρότερη περίπτωση, παραπέμπουν σε πρώην στελέχη του ΛΑΟΣ που κατέληξαν στην «κεντροδεξιά» κυβέρνηση της ΝΔ, και παρότι κανένα δεν ευαγγελίζεται αλλαγή πολιτεύματος όπως το ΚΚΕ.

Είναι δε αξιοσημείωτο ότι τα ελληνικά κόμματα αυτού του χώρου δεν παίρνουν θέση στην ισραηλοπαλαιστινιακή σύγκρουση. Εκεί, εμπλέκονται μόνον αριστερά (ή μήπως «ακροαριστερά»;) κόμματα, εντόνως επικριτικά του Ισραήλ αλλά χωρίς τον κίνδυνο της ακροδεξιάς ρετσινιάς και αδιαφορώντας για την κατηγορία του αντισημιτισμού – η οποία, σημειωτέον, ελάχιστα τους εκτοξεύθηκε εντός Ελλάδος. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενδεικτικό των προαναφερθεισών αντιφάσεων είναι ότι κόμματα που τα ΜΜΕ κατατάσσουν στην ακροδεξιά, στηρίζουν το Ισραήλ απέναντι σε αυτό που εκλαμβάνουν ως αντισημιτισμό ισλαμικής κοπής. Ίσως όχι τυχαία, σε πρόσφατα άρθρα τους, οι Times of Israel αναδεικνύουν την άποψη ότι «το AfD σε κάποια πράγματα έχει δίκιο», ότι ο Γκεερτ Βίλντερς είναι «ένθερμος υποστηρικτής του Ισραήλ» και ότι το κόμμα της Μαρίν Λεπέν βρίσκει στήριξη στην εβραϊκή κοινότητα. Η δε Haaretz έβλεπε στο πρόσωπο της Μελόνι μια «σημαντική Δεξιά σύμμαχο».

Φαίνεται λοιπόν ότι οι θέσεις σε θέματα λαθρομετανάστευσης, Ισλάμ και ταυτότητας φύλου, καθώς και τα καλά ποσοστά, είναι που αρκούν για την κατάταξη στην «ακροδεξιά». Το ΚΚΕ σχεδόν χαρακτηρίσθηκε ακροδεξιό καταψηφίζοντας τον γάμο ομοφυλοφίλων, αλλά την γλίτωσε αυτοπεριοριζόμενο σε μόνον ένα από τα θέματα του τριπτύχου – αν και υπάρχει μαρξιστική αντιμεταναστευτική θέση. Από την άλλη, κόμματα αντισυστημικά σε ζητήματα οικονομικά ή πράσινης ατζέντας, συνήθως κερδίζουν τις ταμπέλες του «λαϊκιστή», ή του «αρνητή», ενώ κόμματα με χαμηλά ποσοστά δεν συγκεντρώνουν τα πυρά κανενός.

Συνοπτικά λοιπόν, η σύγχρονη «ακροδεξιά», τουλάχιστον στην Ελλάδα, δεν αφορά σε νεοναζί που αφρίζουν από το στόμα, αλλά σε κόμματα που μιλούν για την προστασία των συνόρων, του εθνικού πολιτισμού και της παραδοσιακής οικογένειας. Ενδεχομένως να έχουν κρυφή ατζέντα που αφελώς ο γράφων αγνοεί, αλλά η δίκη προθέσεων είναι εξαιρετικά δύσκολο πράγμα.

Λαϊκή παράκρουση ή αποστασία των διανοουμένων;

Από σειρά δημοσκοπήσεων που έγιναν κατά την διάρκεια της επίθεσης στον Έβρο (εδώ) και ενόψει της ψήφισης του γάμου ομοφυλοφίλων (εδώ), το ευρύ κοινό φαίνεται εν γένει ευθυγραμμισμένο με τις συγκεκριμένες θέσεις σε ζητήματα λαθρομετανάστευσης και ταυτότητας φύλου, κάτι που συμφωνεί και με το 20% των ψήφων που έλαβαν τα παραπάνω κόμματα στις ευρωεκλογές (επίδοση 1σ-2σ).

Τα παραπάνω δεν αποτελούν κάποια «στροφή», καθώς τέτοιες απόψεις ήταν βαρετά κοινότοπες μέχρι προσφάτως, ακόμα και στον δημόσιο λόγο. Είναι μάλλον ο δημόσιος λόγος που έχει αποστασιοποιηθεί από αυτές. Π.χ., σε ανταπόκριση ελληνικού καναλιού για την δολοφονία Γερμανού αστυνομικού από Μουσουλμάνο μετανάστη κατά την διάρκεια πολιτικής εκδήλωσης στο Μάνχαιμ (31/5), μέσα σε δυόμισι λεπτά η παρουσιάστρια και ο ανταποκριτής χρησιμοποίησαν 10 φορές την λέξη «ακροδεξιός/ά» για να περιγράψουν το παρ’ ολίγον θύμα – ωσάν να «πήγαινε γυρεύοντας» – χωρίς ιδιαίτερο αποτροπιασμό ή αγανάκτηση για την καθαυτή επίθεση. Ανέδιδαν μάλλον ανησυχία και ενόχληση για τον επικοινωνιακό αντίκτυπο ενόψει ευρωεκλογών.

Τακτικές και σκοποί

Τεχνικά, η τακτική της εκτόξευσης χαρακτηρισμών συνδυάζει το 32ο ρητορικό τρικ του Σοπενχάουερ (η «μισητή κατηγορία») με το επιχείρημα του αχυρανθρώπου. Αναλυτικώς είναι ελλιπής, αφού δεν δοκιμάζει τις αντίθετες ιδέες, απλώς τις υβρίζει – θα μπορούσε π.χ. κάποιος να εξηγήσει γιατί θα ήταν καλύτερο να ανοίξουμε τα σύνορα του Έβρου το 2020. Τακτικώς είναι αντιπαραγωγική, αφού κανείς δεν μετεπείσθη καθυβριζόμενος, όπως διαπίστωσε και η Χίλαρι Κλίντον με τους «αξιοθρήνητους» (deplorables).

Άρα ποιος ο σκοπός; Η μόνη ερμηνεία είναι η επιβολή ιδεολογικής υγειονομικής ζώνης, κατά την προσφιλή τακτική από εποχής εκσυγχρονισμού. Τότε, «ακροδεξιοί» δεν ήταν σκίνχεντ ή στελέχη της ΕΠΕΝ, αλλά π.χ. όσοι ζητούσαν την απόσυρση του βιβλίου Ιστορίας της Στ’ Δημοτικού της Μαρίας Ρεπούση (αυτό με τους «συνωστισμούς», βλ. π.χ. εδώ). Όπως είχε σχολιάσει κάποιος, το «ακροδεξιός» χρησιμοποιείτο ως «υποκοριστικό με το οποίο στολίζουν οι προφεσόρες των βορείων προαστείων κάθε λαϊκή κινητοποίηση». Αριστερά κομματικά έντυπα, έχοντας μια επιπλέον εκλογική υστεροβουλία, εφαρμόζουν την τακτική με τον ενθουσιασμό του «όλα τα σφάζω» (βλ. εδώ). Έτσι, με τα χρόνια ο μπαμπούλας ξεχείλωσε τόσο που ο Μίκης Θεοδωράκης ξεκίνησε την ομιλία του για την Μακεδονία το 2018 με την φράση «αδέρφια μου, φασίστες, ρατσιστές».

Οι κίνδυνοι

«Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις» έλεγε ο Αντισθένης. Οι ορισμοί και οι λέξεις έχουν την σημασία τους.

Τα νέα κόμματα «δεξιά της ΝΔ», μπορεί να έχουν πλείστα ελαττώματα: απειρία, κομπορρημοσύνη, άγνοια, υπερβολή. Ιδού πεδίον δόξης λαμπρό για την αποδόμηση της αξιοπιστίας τους. Και μπορεί να έχουν μια κρυφή ατζέντα που εν τη αφελεία μου αγνοώ. Ιδού έτερο πεδίον δόξης λαμπρόν για την ερευνητική δημοσιογραφία. Το να βαπτίζονται όμως συλλήβδην «ακροδεξιά» κόμματα που εξέφρασαν ένα σημαντικό ποσοστό του εκλογικού κοινού, προδίδει αδυναμία επιχειρημάτων και ενέχει κινδύνους:

Πρώτον, αν μας ξανάρθει μια νέα Χρυσή Αυγή, τι λέξη θα βρούμε να την περιγράψουμε; Γιατί αν όλοι είναι ακροδεξιοί, τελικά δεν είναι κανείς.

Δεύτερον, αν κανονικοποιήσουμε τις ύβρεις στον «καθωσπρέπει» πολιτικό και δημοσιογραφικό διάλογο, που θα φτάσουμε στο πεζοδρόμιο; Στα μαχαίρια και στις μολότοφ;

Αυτό θέλουμε;

Υστερόγραφο 1: Σε σύγκριση με το συνδυαστικό 36,8% που έκαναν τα κόμματα της Μαρίν Λεπέν και του Ερίκ Ζεμούρ, (Rassemblement National 31,37%, La France Fière 5,47%), το ελληνικό αποτέλεσμα χαιρετίσθηκε από τον κ. Μητσοτάκη και από Έλληνες αναλυτές ως ένδειξη πολιτικής ψυχραιμίας των Ελλήνων ψηφοφόρων.

Μια άλλη ερμηνεία είναι ότι οι συντηρητικοί Γάλλοι ψηφοφόροι δεν είδαν στον «κεντρώο» Μακρόν ή στους «κεντροδεξιούς» Les Républicains σοβαρή διάθεση αντιμετώπισης του μεταναστευτικού, και κατευθύνθηκαν μαζικά στο RN. Αντιθέτως, οι συντηρητικοί Έλληνες ψηφοφόροι είδαν στην ΝΔ το μοναδικό συστημικό κόμμα με διάθεση να διαφυλάξει τα εθνικά σύνορα (π.χ. φράχτης Έβρου, εξοπλισμοί). Έτσι αρκετοί «κατάπιαν» τον γάμο ομοφυλοφίλων ενόψει ενός μεγαλύτερου διακυβεύματος, ενθαρρυμένοι και από την επιλογή Μπελέρη.

Η ειρωνεία δηλαδή είναι ότι ο κ. Μητσοτάκης διασώθηκε στον βαθμό στον οποίο ταυτίσθηκε με τις θέσεις που στιγμάτιζε ως ακροδεξιές.

Υστερόγραφο 2: Στην Ελλάδα, η ΝΔ και τα οκτώ «ακροδεξιά» κόμματα έλαβαν ένα συνδυαστικό 47,95%. Στην Γαλλία η «ακροδεξιά» μαζί με το «κεντροδεξιό» LR και κάποια άλλα μικρότερα κόμματα που ανεδείκνυαν την λαθρομετανάστευση (Asselineau, Alliance Rurale) έλαβαν συνδυαστικά 47,46%. Η σύμπτωση είναι αξιοσημείωτη για δύο χώρες με τόσο διαφορετικά προβλήματα και άξια δημοσκοπικής ανάλυσης.