Αίγυπτος-Τουρκία: Συμφιλίωση win-win.- Που συγκλίνουν τα συμφέροντα των δύο χωρών

Abdel-Rahman Salaheddin*

Τρίτη 13 Φεβρουαρίου 2024

Σε μια κρίσιμη περίοδο σε περιφερειακό επίπεδο, τα θετικά αποτελέσματα που αναμένονται από την επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Κάιρο αυτή την εβδομάδα θα μπορούσαν να είναι πολύ σημαντικά, γράφει ο Abdel-Rahman Salah

Η επίσκεψη του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Αίγυπτο αυτή την εβδομάδα έχει στόχο να αναζωογονήσει τις σχέσεις Καΐρου-Άγκυρας στην κατάσταση στην οποία βρίσκονταν πριν από μια δεκαετία.

Η πολυαναμενόμενη επίσκεψη έρχεται σε μια στιγμή που και οι δύο χώρες χρειάζονται η μία την άλλη μπροστά σε πολλές προκλήσεις, είτε λόγω της ανάπτυξης συγκρούσεων και ανταγωνισμού στο διεθνές σύστημα, όπως ο πόλεμος της Ουκρανίας και ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας, είτε περιφερειακός ανταγωνισμός για την εκ νέου σχεδίαση του χάρτη της κατανομής ισχύος μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας, των ΗΑΕ, του Ιράν και του Ισραήλ.

Αυτός ο περιφερειακός και παγκόσμιος ανταγωνισμός μερικές φορές παραβλέπει τα οικονομικά συμφέροντα τόσο της Αιγύπτου όσο και της Τουρκίας, όπως όταν οι ΗΠΑ πρότειναν την ιδέα μιας χερσαίας διαδρομής μεταφοράς μεταξύ Ινδίας και Ευρώπης μέσω των ΗΑΕ, της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ.

Ο πόλεμος της Γάζας έχει επίσης περιπλέξει τις περιφερειακές αλληλεπιδράσεις, όπως η εξομάλυνση των σχέσεων Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ στο πλαίσιο μιας τριμερούς συμφωνίας Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ-ΗΠΑ που θα εγγυάται επίσης την ασφάλεια της Σαουδικής Αραβίας, μια ομαλή μετάβαση της εξουσίας από τον βασιλιά στον διάδοχο και να εξασφαλίσει τις μελλοντικές υποσχέσεις των ΗΠΑ για ένα παλαιστινιακό κράτος ως εναλλακτική λύση σε μια ειρηνευτική συμφωνία που δεν μπορεί να επιτευχθεί επί του παρόντος.

Εδώ, ο Ερντογάν πρέπει να συντονιστεί με την Αίγυπτο για να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτές τις αλληλεπιδράσεις, προκειμένου να διατηρήσει την εικόνα της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης, τόσο απέναντι στη Δύση όσο και στα μάτια του τουρκικού λαού.

Η Αίγυπτος και η Τουρκία επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την περιφερειακή τους επιρροή και να διαδραματίσουν διεθνή ρόλο ως ισχυρές μεσαίες δυνάμεις που μπορούν να αποτελέσουν τον σύνδεσμο μεταξύ της Μέσης Ανατολής και των διεθνών κέντρων λήψης αποφάσεων, είτε στην Ουάσιγκτον και τις δυτικές πρωτεύουσες, το Πεκίνο ή το Νέο Δελχί.

Από τις αρχές του 21ου αιώνα, η επιδείνωση της σχετικής ισχύος των ΗΠΑ και η έλλειψη αξιοπιστίας των πολιτικών και οικονομικών θεμελίων που η δυτική φιλελεύθερη τάξη προσποιήθηκε ότι εφαρμόζει ήταν ορατή.

Αυτό είχε πολλές εκδηλώσεις: τις τρομοκρατικές επιθέσεις του Σεπτεμβρίου 2001 στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον. την αποτυχία της εισβολής των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και το Ιράκ· την εγκατάλειψη του δυτικού κόσμου από τις αρχές της ελεύθερης αγοράς κατά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008· την αποτυχία των επαναστάσεων της Αραβικής Άνοιξης που υποστήριξαν οι ΗΠΑ και ο δυτικός κόσμος· και τέλος την άρνηση της Ρωσίας να επεκταθεί το ΝΑΤΟ και να διεξάγει πόλεμο στην Ουκρανία, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος στέκεται στο περιθώριο αυτής της σύγκρουσης Δύσης- Ρωσίας, η οποία μπορεί να επεκταθεί σε μια πυρηνική ανταλλαγή ή έναν παρατεταμένο πόλεμο φθοράς.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι σχετικές στρατιωτικές και οικονομικές δυνατότητες της Τουρκίας σε σύγκριση με την υπόλοιπη Μέση Ανατολή της επιτρέπουν να ασκήσει επιρροή ως ισχυρή περιφερειακή δύναμη που μπορεί να ασκήσει πολιτικές ανεξάρτητες από τις διεθνείς δυνάμεις, εφόσον αυτές οι πολιτικές δεν επηρεάζουν τα ζωτικά συμφέροντα της τα κύρια διεθνή κέντρα.

Οι τουρκικές στρατιωτικές εξαγωγές, ειδικά drones και κατευθυνόμενων πυραύλων, έχουν γίνει ουσιαστικά εργαλεία αυτής της επιρροής, ιδίως στην καθοριστική διαμόρφωση στρατιωτικών αντιπαραθέσεων υπέρ της Τουρκίας στη Λιβύη, τη Συρία, το Αζερμπαϊτζάν, την Αιθιοπία και την Ουκρανία. Οι χώρες της περιοχής, ιδιαίτερα η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αλγερία και το Μαρόκο, αγωνίζονται για την απόκτηση αυτών των drones. Το Κατάρ έχει αγοράσει ακόμη και ένα τουρκικό εργοστάσιο για την παραγωγή αρμάτων μάχης που αναπτύχθηκαν χρησιμοποιώντας την εμπειρία του περιφερειακού πολέμου της Τουρκίας.

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών ανακοίνωσε πρόσφατα την πρόθεση της χώρας του να προμηθεύσει την Αίγυπτο με drones και την τεχνολογία κατασκευής τους ως μέρος των έργων στρατιωτικής συνεργασίας που θα συζητηθούν κατά την επίσκεψη Ερντογάν.

Η τρέχουσα φάση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών παρουσιάζει στους Αιγύπτιους χάραξης πολιτικής αρκετά διμερή και περιφερειακά ζητήματα που πρέπει να αναλυθούν ως προς τις επιπτώσεις τους στα αιγυπτιακά συμφέροντα. Αυτό το άρθρο επιχειρεί να δώσει κάποιες συστάσεις για τη μεγιστοποίηση των αιγυπτιακών οφελειών από την επίσκεψη του Ερντογάν.

ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ: Δεδομένης της μετάβασης από τη μονοπολική κυριαρχία των ΗΠΑ στο διεθνές σύστημα, ο ρόλος και η επιρροή μεγάλων περιφερειακών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, στην επιρροή πολλών περιφερειακών ζητημάτων γίνεται όλο και πιο σημαντικός.

Η Τουρκία έχει επενδύσει στρατηγικά σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο σε αρκετές περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές που σχετίζονται με την Αίγυπτο, δηλαδή τη Λιβύη, την Αιθιοπία και τη Συρία.

Είναι προφανές ότι οι ΗΠΑ και πολλά ευρωπαϊκά κόμματα ενθαρρύνουν έναν πολιτικό συμβιβασμό μεταξύ των παρατάξεων της Ανατολικής και της Δυτικής Λιβύης για τον έλεγχο του πλούτου της Λιβύης σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν εκφράσει την προθυμία να καταλήξουν σε συμφωνία με την Αίγυπτο σχετικά με τη Λιβύη.

Η μεταφορά χιλιάδων μισθοφόρων της ομάδας Wagner από τη Ρωσία και τη Λιβύη στην Ουκρανία, μαζί με την ανάγκη της Ρωσίας να μεταφέρει περισσότερους μισθοφόρους προς την ίδια κατεύθυνση και σε άλλες περιοχές όπως το Σουδάν και άλλες αφρικανικές χώρες, αυξάνει την πιθανότητα επίτευξης συμφωνίας Αιγύπτου-Τουρκίας-Ρωσίας για εκκένωση όλων των μισθφόρων από τη Λιβύη.

Τόσο η Αίγυπτος όσο και η Τουρκία είναι απίθανο να εγκαταλείψουν τους Λίβυους συμμάχους τους ή το δίκαιο μερίδιό τους στους πόρους της Λιβύης και το σχετικό τους βάρος στη διαμόρφωση της νέας κυβέρνησης.

Η Αίγυπτος δεν χρειάζεται επίσης να αλλάξει τη θέση της απορρίπτοντας συμφωνίες που συνήψαν οι κυβερνήσεις των Fayez Al-Sarraj και Abdul-Hamid Dbeibeh με την Τουρκία σχετικά με τα θαλάσσια σύνορα ή την εκμετάλλευση από την Τουρκία των λιβυκών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αλλά μπορεί να συνεννοηθεί με την Τουρκία που διευκολύνει μια λιβυκή πολιτική λύση, επιτρέποντας στα λιβυκά κόμματα να σχηματίσουν μια νέα κυβέρνηση λαμβάνοντας υπόψη τα αιγυπτιακά, τουρκικά, δυτικά και ρωσικά συμφέροντα.

Επιπρόσθετα, μπορούν να συναφθούν συμφωνίες για τη συνεργασία τουρκικών και αιγυπτιακών εταιρειών σε έργα στην Ανατολική και Δυτική Λιβύη σε ισότιμη βάση, διασφαλίζοντας παράλληλα την πολιτική υποστήριξη και χρηματοδότηση της Λιβύης για τα έργα αυτά.

Όσον αφορά το Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD), η Τουρκία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος επενδυτής της Αιθιοπίας μετά την Κίνα, με περισσότερες από 200 τουρκικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη χώρα. Η τελευταία λαμβάνει επίσης τουρκική στρατιωτική βοήθεια που βοήθησε την κυβέρνησή της να κερδίσει τον πρόσφατο εμφύλιο πόλεμο στην Αιθιοπία.

Έτσι, η Τουρκία μπορεί να παίξει ρόλο στο να πείσει την κυβέρνηση της Αιθιοπίας να αποδεχθεί συμβιβασμό με την Αίγυπτο για το ζήτημα της GERD. Σε αντάλλαγμα, η Αίγυπτος θα μπορούσε να αξιοποιήσει τις συμμαχίες που έχει σφυρηλατήσει στην Ανατολική Μεσόγειο τόσο με την Ελλάδα όσο και με την Κύπρο για να διευκολύνει μια διαδικασία που επιτρέπει στην Τουρκία να έχει πρόσβαση σε μερίδιο του φυσικού αερίου στα ύδατα που τη χωρίζουν από αυτές τις χώρες, χωρίς να εμπλέκεται σε νομικές διαμάχες για συμφωνίες που υπάρχουν εδώ και έναν αιώνα.

Αυτό απαιτεί την μίμηση του μοντέλου της συμφωνίας Λιβάνου-Ισραήλ που επιτεύχθηκε για τη διαίρεση των υπεράκτιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου μεταξύ τους με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ και τη βοήθεια γαλλικών και ιταλικών εταιρειών φυσικού αερίου και του Κατάρ. Ο Λίβανος και το Ισραήλ δεν έχουν ακόμη διπλωματικές σχέσεις.

Η εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία και η ενίσχυση της συνεργασίας με την κυβέρνηση Μπασάρ Αλ Άσαντ στη Συρία θα μπορούσε επίσης να ανοίξει το δρόμο για τη συμμετοχή της Αιγύπτου στις διαπραγματεύσεις για μια ειρηνική διευθέτηση του συριακού εμφυλίου πολέμου, την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης και την επίτευξη διεθνών εγγυήσεων ασφάλειας στη βόρεια Συρία .

Σε διμερές επίπεδο, μια τουρκική πιστωτική γραμμή δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη χρηματοδότηση τουρκικών εξαγωγών και έργων στην Αίγυπτο θα μπορούσε να αναβιώσει. Η συμφωνία υπογράφηκε το 2013, αλλά η Αίγυπτος δεν επωφελήθηκε από αυτήν καθώς ήρθε λίγο πριν την ανατροπή της κυβέρνησης των Αδελφών Μουσουλμάνων του πρώην προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι.

Υπήρξαν επίσης συμφωνίες για τουρκικές επενδύσεις στην Αίγυπτο στους τομείς της ανακύκλωσης στερεών αποβλήτων και της ανάπτυξης παραγκουπόλεων. Μια άλλη παγωμένη συμφωνία υπεγράφη μεταξύ του Ερντογάν και του προέδρου Abdel-Fattah Al-Sisi (όταν ήταν υπουργός Άμυνας τον Μάιο του 2013) για την επέκταση μιας διευκόλυνσης 200 εκατομμυρίων δολαρίων για τη χρηματοδότηση τουρκικών αγορών όπλων από την Αίγυπτο και κοινών στρατιωτικών έργων παραγωγής.

Τέτοιες συμφωνίες μπορούν να επανεξεταστούν για τη χρηματοδότηση έργων όπως η εισαγωγή και παραγωγή τουρκικών drones, τορπιλοβόλων, οχημάτων μεταφοράς και ηλεκτρικών αυτοκινήτων στην Αίγυπτο.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ: Η Αίγυπτος μπορεί να επωφεληθεί από την εμπειρία των Τούρκων επιχειρηματιών στην κλωστοϋφαντουργία για να αυξήσει τις εξαγωγές της και να αντιμετωπίσει τα προβλήματα των αιγυπτιακών εργοστασίων κλωστοϋφαντουργίας του δημόσιου τομέα.

Οι Τούρκοι κατασκευαστές στην Αίγυπτο χρησιμοποιούν φθηνό φυσικό αέριο και εργατικό δυναμικό, πουλώντας τα προϊόντα τους στη μεγάλη αιγυπτιακή αγορά καθώς και στις αγορές των ΗΠΑ, της Αφρικής και της Αραβίας όπου η Αίγυπτος απολαμβάνει σημαντικές τελωνειακές απαλλαγές, παρουσιάζοντας ένα μοντέλο επικερδών ξένων επενδύσεων στην Αίγυπτο.

Εν τω μεταξύ, η αξία των εξαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) της Αιγύπτου προς την Τουρκία ξεπέρασε τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια τα τελευταία δύο χρόνια, ωθώντας τις συνολικές εξαγωγές της Αιγύπτου προς την Τουρκία πέρυσι σε 5 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό ισοδυναμεί με τις εισαγωγές της Αιγύπτου από την Τουρκία, με αποτέλεσμα το συνολικό εμπορικό ισοζύγιο μεταξύ των δύο χωρών να ανέρχεται στα 10 δισεκατομμύρια δολάρια.

Το 2011, ο αραβικός αγωγός φυσικού αερίου που εκτείνεται από την Αίγυπτο στην Ιορδανία, το Ισραήλ και τη Συρία απείχε περίπου 100 χιλιόμετρα από το να φτάσει στο τουρκικό έδαφος. Οι δύο χώρες ετοιμάζονται τώρα να χρησιμοποιήσουν αυτή τη γραμμή για την παροχή αιγυπτιακού φυσικού αερίου στον Λίβανο και εξετάζουν το ενδεχόμενο να το χρησιμοποιήσουν και προς τις δύο κατευθύνσεις, γεγονός που ανοίγει μακροπρόθεσμα την πόρτα για τη σύνδεσή της με το τουρκικό δίκτυο, το οποίο θα λάβει μεγάλες ποσότητες ρωσικού φυσικού αερίου κατά τη διάρκεια τα επόμενα χρόνια.

Η Αίγυπτος είχε προηγουμένως σταματήσει τη γραμμή θαλάσσιων μεταφορών roll-on/roll-off (RORO) μεταξύ των τουρκικών και αιγυπτιακών λιμανιών στη Μεσόγειο Θάλασσα για λόγους ασφαλείας. Αυτό χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά τουρκικών και ευρωπαϊκών αγαθών στον Αραβικό Κόλπο μέσω της Αιγύπτου, αφού ο συριακός πόλεμος προκάλεσε το κλείσιμο της χερσαίας οδού μέσω της Συρίας.

Οι Τούρκοι επέκτειναν αυτή τη θαλάσσια γραμμή μέχρι το ισραηλινό λιμάνι της Χάιφα, από όπου τα φορτηγά μπορούσαν να αναχωρήσουν μέσω της Ιορδανίας στον Κόλπο.

Εάν αποδειχθεί η οικονομική σκοπιμότητα της επανέναρξης αυτής της γραμμής μέσω των αιγυπτιακών λιμανιών και κατά μήκος των αιγυπτιακών δρόμων, η Αίγυπτος πρέπει να εκμεταλλευτεί τα φορτηγά στο δρόμο της επιστροφής προς την Τουρκία και από εκεί προς τις ευρωπαϊκές αγορές για να στείλει αιγυπτιακές εξαγωγές σε αυτές τις αγορές, με αυτήν τη γραμμή να γίνει εναλλακτική στη χερσαία οδό μεταξύ του Κόλπου και του Ισραήλ για να φτάσει στην Ευρώπη.

Η πολιτιστική συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών αποτελεί ευκαιρία για την προώθηση της αιγυπτιακής λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής παραγωγής στη μεγάλη τουρκική αγορά, καθώς η Τουρκία, με πληθυσμό 85 εκατομμυρίων κατοίκων, παράγει 88.000 βιβλία σε όλους τους τομείς κάθε χρόνο, ενώ η Αίγυπτος παράγει 22.000 βιβλία ετησίως. Ο υπόλοιπος αραβικός κόσμος παράγει 18.000 βιβλία το χρόνο, που σημαίνει ότι 300 εκατομμύρια Άραβες διαβάζουν λιγότερα από τα μισά βιβλία που διαβάζουν 85 εκατομμύρια Τούρκοι κάθε χρόνο.

Είναι απαραίτητο να τονωθεί η λογοτεχνική και καλλιτεχνική μεταφραστική κίνηση από τα αραβικά στα τουρκικά. Οι αιγυπτιακές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές θα μπορούσαν να έχουν τουρκική ζήτηση συγκρίσιμη με αυτή που απολαμβάνουν οι τουρκικές σειρές και οι ταινίες στον αραβικό κόσμο.

Είναι σαφές ότι οι ευκαιρίες για κοινή συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών σε περιφερειακό και διμερές επίπεδο υπερβαίνουν κατά πολύ τους τομείς ανταγωνισμού ή πιθανής σύγκρουσης μεταξύ τους, γεγονός που με κάνει να ελπίζω ότι η επικείμενη επίσκεψη Ερντογάν θα δει τη γέννηση μιας νέας φάσης στενών σχέσεων μεταξύ των δύο χώρες που βασίζονται σε κοινά σημεία και σε λάθη του παρελθόντος.

* Ο αρθρογράφος είναι πρώην πρεσβευτής της Αιγύπτου στην Τουρκία.