Πενήντα χρόνια μετά το προδοτικό πραξικόπημα της Χουντας εναντίον του Μακαρίου στις 15 Ιουλιου 1974, που άνοιξε την κερκοπορτα στην Τουρκία να εξαπολύσει τον πρώτο Αττίλα στις 20 Ιουλίου και να ολοκληρώσει την δήθεν “επιχείρηση” εναντίον της Κύπρου στις 14 Αυγούστου ολοκληρώνοντας το σχέδιο κατοχής του βορείου τμήματος του νησιού, αμερικανικά τηλεγραφήματα δίνουν απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα.
Για το εάν οι Αμερικανοί γνώριζαν για το πραξικόπημα, αν ορισμένοι παράγοντες της αμερικανικής πρεσβείας στην Ελλάδα έκλειναν το μάτι στον Ιωαννίδη για να προχωρήσει στην ανατροπή του Μακαρίου.
Για το εάν οι Αμερικανοί κινήθηκαν αποτελεσματικά για να αποτρέψουν το πραξικόπημα και γιατί η αδράνεια της ελληνικής πρεσβείας και του πρέσβη Τάσκα έδιναν την εντύπωση στον Ιωαννιδη ότι έχει το πράσινο φως για την ανατροπή του Μακαρίου.
Μέσα από τα τηλεγραφήματα αποτυπώνεται η αδυναμία των Αμερικανών να αξιοποιήσουν τις πληροφορίες που υπήρχαν για το πραξικόπημα ώστε με ισχυρή διπλωματική παρέμβαση προς τον Ιωαννίδη να το αποτρέψουν. Όχι τοσο από ενδιαφέρον για την Κύπρο, αλλά γιατι θεωρούσαν ότι κάθε ενδεχόμενη σύγκρουση Ελλάδας-Τουρκίας στην περιοχή θα αποδυνάμωνε το ΝΑΤΟ σε μια δύσκολη στιγμή του Ψυχρού Πολέμου, θα εδινε την ευκαιρία στους Σοβιετικούς να ενισχύσουν την θέση τους στην Ανατολική Μεσόγειο πλήττοντας ετσι τα αμερικανικά συμφέροντα.
Μέσα από τα τηλεγραφήματα αποτυπώνεται όμως και η ψυχοπαθολογική περίπτωση του Δημήτριου Ιωαννιδη που έβλεπε τον εαυτό του ως σταυροφόρο» του αντικομουνισμού.
Και χωρις καμιά επίγνωση των συνεπειών και των διεθνών παρενεργειών που θα επεφερε το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου πίστευε ότι θα ειχε την στηριξη των ΗΠΑ ώστε η Κύπρος να μην γινει η «Κούβα» της Μεσογείου και ότι οι τούρκοι θα εκλάμβαναν το πραξικόπημα ως μια ενδοελληνοκυπριακή αντιπαράθεση και θα αδιαφορούσαν γι αυτο.
Έδειχνε μάλιστα πεισμένος ότι μετά την «ομαλοποίηση» της κατάστασης στην Κυπρο με την ανατροπή του Μακαρίου θα ηταν σε θεση να ξεκινήσει συζητήσεις με την Τουρκία και για το Αιγαίο, πιστεύοντας όπως ειπε στον απεσταλμένο της αμερικανικής πρεσβείας ότι θα ανταλλάσσαν το μερίδιο τους στην Κύπρο για μια συμφωνία για τους υδρογονάνθρακες στο Αιγαίο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρέσβης στην Αθήνα Χένρι Τασκα την παραμονή του πραξικοπήματος έστελνε καθησυχαστικό τηλεγράφημα στην Αθήνα, ενώ ο ιδιος δεν απαιτούσε να έχει κατ ιδίαν συνάντηση με τον Ιωαννίδη σύμφωνα με τις οδηγιες του Στειτ Ντιπάρτμεντ περιοριζόμενος σε άλλα κανάλια επικοινωνίας. Ετσι το μήνυμα της Ουασιγκτον στον Ιωαννιδη να κρατηθεί μακριά από την Κύπρο δεν έφθασε ποτέ με πειθώ στον παράφρονα δικτάτορα .
- Τηλεγράφημα της Πρεσβείας στην Αθήνα προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ
Αθηνα 14 Ιουνίου 1974
Θέμα: Απόψεις εξωτερικής πολιτικής του ταξίαρχου Ιωαννίδη. Το ακόλουθο μήνυμα διαβιβάστηκε στον Πρέσβη Τάσκα από τον Ταξίαρχο Ιωαννίδη:
1. Ελληνοτουρκική διαμάχη: Η Ελλάδα πραγματικά δεν θέλει πόλεμο με την Τουρκία, καθώς ο μόνος νικητής σε έναν τέτοιο πόλεμο θα ήταν η Σοβιετική Ένωση. Η Ελλάδα δεν θα επιτεθεί στην Τουρκία (προληπτικά), αλλά δεν θα επιτρέψει να τεθούν σε κίνδυνο τα ελληνικά συμφέροντα στο Αιγαίο ή την Κύπρο. Οι ΗΠΑ μπορούν να βοηθήσουν στην αποτροπή ενός ελληνοτουρκικού πολέμου πουλώντας στην Ελλάδα τα όπλα που χρειάζεται για να επιτύχει ένα επίπεδο στρατιωτικής δύναμης επαρκές για να αποτρέψει μια τουρκική επίθεση στην Ελλάδα. Δεν θα ωφελήσει, ωστόσο, να πουλήσει όπλα στην Ελλάδα και στη συνέχεια να δώσει το διπλάσιο ποσότητα στην Τουρκία, όπως ήταν το έθιμο των ΗΠΑ. Εάν η Ελλάδα δεν μπορεί να αγοράσει όπλα από τις ΗΠΑ (προτιμά τα όπλα των ΗΠΑ από οποιαδήποτε άλλη), τότε η Γαλλία, η Γερμανία και άλλες χώρες θα λάβουν τις παραγγελίες.
2. Κόλπος Σούδας: Ο Ιωαννίδης θα προτιμούσε να μην υπογράψει συμφωνία αυτή τη στιγμή. Ο τύπος θα απαιτούσε να μάθει τις λεπτομέρειες, ειδικά το «ενοίκιο» που πρέπει να καταβληθεί στην Ελλάδα, όπως καταβάλλεται τώρα στην Ισπανία, την Τουρκία κ.λπ., για τα δικαιώματα βάσης. Είναι πρόθυμος να αφήσει τις δυνάμεις των ΗΠΑ απλά να χρησιμοποιήσουν τη Σούδα, όπως κάναμε στο παρελθόν χωρίς συμφωνία.
3. Κύπρος: Ο Ιωαννίδης βλέπει ένα από τα δύο πράγματα να συμβαίνουν στην Κύπρο. Είτε η Κύπρος σιγά-σιγά θα παρασυρθεί προς τα αριστερά και θα γίνει μια Κούβα της Μεσογείου (αυτή η μετατόπιση θα προκληθεί από την κομμουνιστική προπαγάνδα που διδάσκεται στο σχολικό σύστημα), είτε το 80% της ελληνικής πλειοψηφίας θα επιτύχει την ένωση με την Ελλάδα. Το μόνο πράγμα που δεν μπορεί να συμβεί είναι η ένωση με την Τουρκία
4. Δικαιωματα Πετρελαίου στο Αιγαίο: Στις προτάσεις να δώσει η Ελλάδα στην Τουρκία κάποια δικαιώματα πετρελαίου στο Αιγαίο, η απάντηση είναι όχι. Εάν η Τουρκία έχει δικαιώματα πετρελαίου στο Αιγαίο, το ίδιο ισχύει και για τη Βουλγαρία, τη Γιουγκοσλαβία και ίσως και άλλες χώρες. Το Αιγαίο είναι ελληνικό. Ο δυνητικός πλούτος μπορεί να μοιραστεί, ωστόσο, με εξαιρετικά μεγάλες ελληνικές αγορές τουρκικών προϊόντων, ακόμη περισσότερο από ό, τι μπορεί να χρησιμοποιηθεί, παρέχοντας έτσι οικονομικό όφελος στην Τουρκία.
5. Το ηθικό των Ελλήνων: Η κυβέρνηση της Ελλάδας λαμβάνει επιστολές από εκατοντάδες Έλληνες που βρίσκονται τώρα σε ξένες χώρες και δεσμεύονται να επιστρέψουν στην Ελλάδα αν γίνει πόλεμος με την Τουρκία. Ο Ιωαννίδης είναι 100% σίγουρος ότι αν δεχθεί επίθεση από την Τουρκία, ο ελληνικός λαός θα ενωθεί και θα πολεμήσει.
6. Σχόλιο: Η ουσία των προηγούμενων γενικά συμφωνεί με προηγούμενα μηνύματα, αν και ο τόνος είναι κάπως πιο μετριοπαθής. Ένα σημείο που αξίζει να υπογραμμιστεί είναι ο υπαινιγμός ότι η κυβέρνηση προτίθεται να συνεχίσει την ισχύουσα συμφωνία του 1959 όσον αφορά τον κόλπο της Σούδας. Αυτός μπορεί να είναι ο ελληνικός τρόπος να παραδεχτούμε ότι οποιαδήποτε ειδική προσέγγιση στη Σούδα, εκτός του γενικού πλαισίου της στρατιωτικής μας σχέσης, μπορεί να μην είναι πρακτική.
Τάσκα
(Στο τηλεγράφημα 3704 από την Αθήνα, 14 Ιουνίου, ο Τάσκα ενημέρωσε το Υπουργείο: «Προκειμένου να διατηρήσω ευέλικτη και αποτελεσματική επικοινωνία με τον ταξίαρχο Ιωαννίδη, άνοιξα έναν ξεχωριστό και πρόσθετο δίαυλο σε αυτόν, μέσω του DAO και του ελληνικού στρατού». Αυτό ήταν το πρώτο μήνυμα που μεταδόθηκε μέσω του εναλλακτικού καναλιού).
- Τηλεγράφημα από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις πρεσβείες στην Ελλάδα και στην Κύπρο
Ουάσιγκτον 29 Ιουνίου 1974
1. Συμμεριζόμαστε τις ανησυχίες της Αθήνας και της Λευκωσίας σχετικά με τη σοβαρότητα της σχέση μεταξύ των Ελληνικής και Κυπριακής κυβέρνησης. Από διάφορες αναφορές, είναι προφανές ότι ο Ιωαννίδης σκέφτεται σοβαρά τρόπο να ανατρέψει τον Μακάριο από την εξουσία, μια κίνηση που θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες για τις ΗΠΑ συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο καθώς και για τους λαούς της Κύπρου, Ελλάδα και Τουρκία. Κατά την άποψή μας η προσπάθεια απομάκρυνσης του Μακαρίου με τη βία περιέχει απαράδεκτους κινδύνους δημιουργίας χάους που τελικά προκαλούν Ελληνοτουρκική αντιπαράθεση; εμπλέκοντας τους Σοβιετικούς στην κατάσταση στην Κύπρο· και περιπλέκοντας την ανάπτυξη της αμερικανοσοβιετικής ύφεσης.
2. Γνωρίζουμε ότι ο Ιωαννίδης έχει από καιρό εμμονή με το θέμα κομμουνισμός τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο και ότι η αντιπάθειά του για τον Μακαριο είναι σε παθολογικο όριο. Μέχρι πρόσφατα, η εντύπωσή μας ήταν ότι προτιμούσε να παίζει με τον χρόνο για το Κυπριακό μέχρι να εδραιώσει τη θέση του στο εσωτερικό ελληνικό πλαίσιο. Τώρα, όμως, προφανώς αισθάνεται ότι ο Μακάριος επιδιώκει να να επωφεληθεί από τις ελληνοτουρκικές εντάσεις και τις εσωτερικές δυσκολίες του ελληνικού καθεστώτος για να μειώσει την ελληνική επιρροή στο νησί και ότι αυτή η προσπάθεια είναι μια προσωπική πρόκληση που δεν μπορεί να αγνοήσει.
3. Για τον Πρέσβη Τάσκα: Σταθμίσαμε προσεκτικά τις συστάσεις στην Αθήνα (3936) και στη Λευκωσία (1224) και καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να στείλετε σήμα στον Ιωαννίδη. Μέσω οποιουδήποτε καναλιού και μέσου εσείς κρίνετε καταλληλότερου ,να περάσετε την άποψή μας ότι οποιαδήποτε προσπάθεια απομάκρυνσης του Αρχιεπισκόπου από την εξουσία με βίαια μέσα θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες όχι μόνο για τις δύο κοινότητες του νησιού, αλλά και για την Ελλάδα και την Τουρκία και ότι, ως εκ τούτου, θα είμαστε σθεναρά αντίθετοι σε οποιαδήποτε κίνηση αυτού του είδους. Η βασική μας θέση παραμένει ότι θα χαιρετίσουμε κάθε διευθέτηση που θα ήταν αποδεκτή από τα εμπλεκόμενα μέρη. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι η διαρκής διευθέτηση μπορεί να επιτευχθεί καλύτερα με ειρηνικά (υπογραμμισμένο) μέσα.
4. Για τη Λευκωσία: Δεν πρέπει να προβείτε σε καμία απολύτως ενέργεια σχετικά με τα πιο πάνω. Σε συνέχεια της προσέγγισης του Πρέσβη Τάσκα στον Ιωαννίδη, θα σας συμβουλεύσουμε αν θέλουμε να γίνει κάτι.
(Στο τηλεγράφημα 1224 από τη Λευκωσία, στις 27 Ιουνίου, η Πρεσβεία συμφώνησε με την Πρεσβεία στην Αθήνα για τη σοβαρότητα της κατάστασης Ελλάδας/Κύπρου και ότι τα διαβήματα δεν θα ήταν χρήσιμα. Η αποκλιμάκωση εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών, της Κύπρου και της Ελλάδας. Ο Γκραντ συνέστησε οι Ηνωμένες Πολιτείες, προσεγγίζοντας τον Ιωαννίδη, να τονίσουν ότι «Η Αθήνα θα μπορούσε να έχει πρόβλημα με τους Σοβιετικους και τον Τρίτο Κόσμο αν κινηθεί εναντίον του Μακάριου».
Και κατέληξε: «Αν η Ελληνικη κυβέρνηση έδινε στους αξιωματικούς της ουσιαστική εντολή να μην εμπλακούν σε προπαγάνδα κατά του Μακαρίου, να διαχωρίσει την ΕΦ από τις δραστηριότητες της ΕΟΚΑ-Β και να βρει κάποια μέσα για να αναγνωριστεί η νομιμότητα του ρόλου του Υπουργικού Συμβουλίου της Κυπριακής κυβέρνησης στην επιλογή των δοκίμων αξιωματικών, πιστεύουμε ότι ο Μακάριος (πιθανώς ήδη κλονισμένος) θα ήταν ευτυχής να αναβάλει οποιαδήποτε μεγαλύτερα σχέδια για τη διεκδίκηση του ελέγχου της Εθνικής Φρουράς»).
- Τηλεγράφημα από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στην Πρεσβεία στην Ελλάδα
Ουάσιγκτον 15 Ιουλιου 1974
ΘΕΜΑ: Πραξικόπημα στην Κύπρο. Προς τον Πρέσβη από τον Υπουργό
Θα πρέπει να αναζητήσετε ένα άμεσο ραντεβού με τον Ιωαννίδη για να μεταφέρετε τα εξής:
1. Επιθυμούμε να έχουμε αμέσως από την κυβέρνηση της Ελλάδας μια εκτίμηση της κατάστασης στην Κύπρο.
2. Όσον αφορά την πολιτική μας, επιθυμούμε η κυβέρνηση να γνωρίζει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να θεωρούν την Κύπρο ως ενιαίο, κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος. Και οι ενέργειές μας σε αυτό το θέμα θα διέπονται από αυτό το συνεχιζόμενο θεμελιώδες δόγμα. Το ίδιο επισημάναμε και στην κυβέρνηση της Τουρκίας.
3. Σύμφωνα με την ανωτέρω αρχή, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να εγκρίνουν οποιαδήποτε ενέργεια της κυβέρνησης της Ελλάδας για την αλλαγή της πολιτικής και συνταγματικής δομής του νησιού.
4. Συνεχίζουμε να υποστηρίζουμε την ειρηνική επίλυση του κυπριακού προβλήματος μέσω των διακοινοτικών συνομιλιών με σκοπό τη διασφάλιση κατάλληλων εγγυήσεων για την ασφάλεια της τουρκικής κοινότητας.
5. Καλούμε μετ’ επιτάσεως όλα τα μέρη να επιδείξουν τη μέγιστη αυτοσυγκράτηση και να αποφύγουν ενέργειες που θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν περαιτέρω την κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο, να επιδεινώσουν τις σχέσεις μεταξύ δύο συμμάχων του ΝΑΤΟ, και να δώσουν την ευκαιρία σε δυνάμεις ξένες προς την περιοχή να εκμεταλλευτούν την κατάσταση εις βάρος των δυτικών συμφερόντων ασφαλείας.
- Τηλεγράφημα από την Πρεσβεια στην Αγκυρα προς το Στέιτ Ντιπαρτμεντ
΄Αγκυρα 15 Ιουλίου 1974
1. Η τουρκική πολιτική για το κυπριακό πραξικόπημα εξακολουθεί να εξελίσσεται. Ωστόσο, δύο κρίσεις που θα είναι σημαντικές καθώς η αμερικανικη κυβερνηση κινείται για την πρόληψη της εξάπλωσης της σύγκρουσης και προστασία των δικών της συμφερόντων μπορεί τώρα να ειπωθούν με κάποια σιγουριά:
(Α) Η Τουρκικη κυβέρνηση θα κινηθεί έντονα, άμεσα και ενωμένα για να αποτρέψει την Ενωση με όλα τα μέσα, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης βίας, όταν και αν πειστεί ότι η Ενωση είναι επικείμενη. Αυτό δεν είναι μόνο εθνικιστική και συναισθηματική αντίδραση αλλά μέρος της αποδεκτής τουρκικής ευρυτερης στρατηγικής.
(Β) Μέχρι να πειστεί γι αυτό, η κυβέρνηση της Τουρκίας πιθανότατα θα επιχειρήσει να επιρρίψει ευθύνες για την δράση στα συμβαλλόμενα μέρη της Γενεύης, τον ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ – εκτός αν οι Τουρκοκύπριοι υποφέρουν σημαντικά, οπότε η κάποιου είδους άμεση δράση θα ηταν και παλι πιθανή.
2. Άλλες, πιο λεπτές, επιλογές και ενέργειες πιθανότατα προς το παρόν είναι λιγότερο σημαντικό για τους Τούρκους από ό, τι για τους Έλληνες, τους ίδιους τους Κύπριους, το ΝΑΤΟ, τον ΟΗΕ, ακόμη και τους Ρώσους: π.χ. συγκριτικές αρετές του Μακαρίου (αν είναι ακόμα ζωντανός) και του Κληρίδη, ενίσχυση ή όχι του τουρκικού αποσπάσματος, ρόλος της ΟΥΝΦΙΚΥΠ κ.λπ. Ταυτόχρονα, η Τουρκικη κυβέρνηση θα συνεχίσει να είναι βαθιά καχύποπτη για την κυβέρνηση Ιωαννίδη και η Άγκυρα σαφως φοβάται ιδιαίτερα ότι οποιαδήποτε κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Σαμψών είναι μια κυβέρνηση της Ενωσης. Για τους λόγους αυτούς και λόγω της δικής της πολιτικής αναγκαιότητας, η κυβέρνηση της Τουρκίας αναμένεται να παρει μετρα στρατιωικου συναγερμου και κινησεων στρατυαμτων εντος της Τουρκίας, οι οποίες αναπόφευκτα θα αυξήσουν ακόμη περισσοτερο την ένταση ενώ αναμενει διεθνη δράση.
3. Σε αυτή την περίπτωση, βλέπουμε πρώτα εκ των ων ουκ άνευ για την πρόληψη μια ενδοΝατοϊκής συγκρουσης τον αποκλεισμό με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους οι ΗΠΑ της Ένωσης ή οτιδήποτε μοιάζει με αυτό. Δεύτερον, την πρόληψη ενός σηαντικου πλήγματος στους Τουρκοκύπριους. Όσον αφορά την αποφυγή της ελληνοτυρκικης συγκρουσης , αυτά τα δύο, νομίζουμε, είναι ακόμη πιο σημαντικά από το να σταματήσουμε έναν εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Ελλήνων στην Κύπρο. Μετά την επίτευξη αυτών των δύο στόχων έρχεται σειρά στόχων που ορίζονται στις παραγράφους 6–10 (τηελγραφημα Αθήνα 4493), με
με τους οποίους συμφωνούμε ολόψυχα. Θα τελειοποιήσουμε τις σκέψεις μας σχετικά με αυτά και με άλλες ιδέες και θα υποβάλουμε το συντομότερο δυνατόν
(- Στο τηλεγράφημα 4493 από την Αθήνα, 15 Ιουλίου, ειδικά στις παραγράφους 6-10, ο Τάσκα προέτρεψε την επαναβεβαίωση του ενδιαφεροντος των ΗΠΑ για τη διατήρηση της ειρήνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και την εξεύρεση μακροπρόθεσμης διευθέτησης για την Κύπρο.
Για το σκοπό αυτό, ο Tasca πρότεινε την προώθηση της επιστροφής στη δημοκρατική δομή που μόλις ανατράπηκε στην Κύπρο με την ολοκλήρωση των διακοινοτικών συνομιλιών και τη διοργάνωση πρόωρων εκλογών, και οραματίστηκε επίσης έναν συνεχή ρόλο για τον ΟΗΕ. Ο Tasca σκέφτηκε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να επαναλάβουν την αντίθεσή τους στη βία ως λύση, να ζητήσουν τη βοήθεια των συμμάχων του ΝΑΤΟ και του Γενικού Γραμματέα Luns και να συμβουλευτούν τους Βρετανούς σχετικά με την αντίδρασή τους στα γεγονότα.
– Στο τηλεγράφημα 5609 από την Άγκυρα, στις 16 Ιουλίου, ο Macomber παρότρυνε μια επικεντρωμένη προσπάθεια διάχυσης της κατάστασης στην Κύπρο από φόβο ένοπλης τουρκικής επέμβασης. Η Τουρκία ειδε το πραξικόπημα ως ένα σημαντικό βήμα προς την Ένωση, μια παραβίαση των συμφωνιών του 1960 και ένα «προϊόν» Ελλήνων (όχι Ελληνοκυπρίων) αξιωματικών.)
- Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Ελλάδα στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ
Αθήνα 16 Ιουλιου 1974
ΘΕΜΑ: Πραξικόπημα στην Κυπρο. Συνάντηση με Στρατηγό Ιωαννίδη
1. Χρησιμοποίησα ασφαλές αξιόπιστο κανάλι απευθείας στον στρατηγό Ιωαννίδη για την παράδοση του μηνύματος (από το σχετικό τηλεγράφημα). Ξεκίνησε εξηγώντας ότι είχε προσωπικό μήνυμα από την αμερικανικη κυβέρνηση Αφού ο απεσταλμένος διάβασε δύο παραγράφους, ο Ιωαννίδης σχολίασε ότι πρέπει να είναι το ιδιο μήνυμα με αυτό που είχε δώσει ο Πρέσβης στον Κυπραίο, οπότε απεσταλμένος σπαταλούσε το χρόνο του, αφού ούτως ή άλλως θα λάμβανε μήνυμα. Ο απεσταλμένος εξήγησε ότι η δουλειά του ήταν να τελειώσει την ανάγνωση του μηνύματος και να του το παραδώσει και θα το έκανε, στο οποίο ο στρατηγός Ιωαννίδης απάντησε «μια χαρά».
2. Αφού ο απεσταλμένος ολοκλήρωσε το μήνυμα, ο στρατηγός κυριολεκτικά εξερράγη, έκανε πίσω, χτύπησε το τραπεζι , έσπασε ένα άδειο ποτήρι και ξεστόμισε μια άγρια βωμολοχία. Συνέχισε ότι μια μέρα ο Κίσινγκερ προβαίνει σε δημόσιες δηλώσεις σχετικά με τη μη παρέμβαση στις ελληνικές εσωτερικές υποθέσεις και λίγες εβδομάδες αργότερα η αμερικανική κυβέρνηση δηλώνει “συνεπής με τις παραπάνω Αρχές . . . .” και απειλεί με παρέμβαση. «Δεν έχει σημασία τι συνέβη στην Κύπρο εγώ (ο Ιωαννίδης) θα κατηγορηθώ. Αν είχα αποσύρει τα στρατεύματα οι πρώην πολιτικοί θα με κατηγορούσαν που γύρισα το νησί στους κομμουνιστές. Κάποια μέρα η αμερικανική κυβέρνηση θα συνειδητοποιήσει ότι στις 15 Ιουλίου 1974 η Κύπρος σώθηκε από την πτώση στα χέρια των κομμουνιστών».
3. Ο στρατηγός τότε ηρέμησε, ήρθε εκεί που ήταν καθισμένος ο απεσταλμένος και είπε ότι ήξερε ότι τον καταλάβαινε: η διπλωματική συζήτηση είναι χρονοβόρα, αλλά θα απαντούσε με όσο το δυνατόν πιο διπλωματικό τρόπο επειδή είχε διπλωματική αποστολή.
4. Ο στρατηγός δήλωσε ότι η Ελλάδα πίστευε επίσης στη μη παρέμβαση και σε ένα ελεύθερο, ανεξάρτητο, κυρίαρχο κράτος της Κύπρου· Η Ελλάδα θα συμμορφωνόταν με την απόφαση της πλειοψηφίας των Ελληνοκυπρίων, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν εθνικιστές, και αυτοί οι εθνικιστές ήταν αυτοί που είχαν μετακινηθεί εναντίον του Μακαρίου. Ήταν αδιάφορο αν αυτοί οι Ελληνοκύπριοι εθνικιστές κινούνταν με ή χωρίς την προηγούμενη ευλογία της Ελλάδας ή αν Έλληνες αξιωματικοί τους βοήθησαν στη συνέχεια. Σε αυτό το σημείο Προέβη σε μια δηλωση ότι ούτε η Ελλάδα ούτε οι Ελληνοκύπριοι είχαν ζητήσει την Ενωση, ότι η τουρκική κυβέρνηση ειχε προφανώς αποδεχθεί αυτές τις εξελίξεις στην Κύπρο, ότι οι Τούρκοι κατάλαβαν ότι το θέμα ήταν μια εσωτερική ελληνοκυπριακή υπόθεση.
5. Σύμφωνα με τον Ιωαννίδη η μόνη πραγματική αντίσταση που απέμεινε στην Κύπρο ήταν οι Κομμουνιστές υποστηρικτές του Μακαρίου στην Πάφο. Αυτοί οι υποστηρικτές ήταν που τραγουδούσαν ακόμη τραγούδια του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου νησιού ήταν σε εθνικιστικά χέρια. Ο στρατηγός Ιωαννίδης δήλωσε ότι όλοι πρέπει να ξεχάσουν ότι ο Μακάριος ήταν διεθνής προσωπικότητα, ότι ήταν εθνικός ήρωας, ότι είχε υπηρετήσει πολλές χρήσιμες λειτουργίες και ότι ήταν το ρούχο που έκανε τον άνθρωπο . Ο Μακάριος είχε γίνει ένας σάπιος ομοφυλόφιλος παπάς. Ήταν διεστραμμένος, βασανιστής, σεξουαλικά παρεκκλίνων και ιδιοκτήτης των μισών ξενοδοχείων της Κυπρου
(3 Γίνεται αναφορά στο ελληνικό κομμουνιστικό αντιστασιακό κίνημα του Β ́ Παγκοσμίου Πολέμου στο νησί). Για να διατηρήσει τη θέση του και να συνεχίσει τις δραστηριότητές του ,ο Μακάριος ήταν πρόθυμος να θυσιάσει το εβδομήντα τοις εκατό των Ελληνοκυπρίων (μόνο τριάντα τοις εκατό ήταν ΑΚΕΛ) και ολόκληρο τον αντικομουνιστικό τουρκοκυπριακό πληθυσμό. Ο Ιωαννίδης υποστήριξε ότι οι Ελληνοκύπριοι στην Εθνικη Φρουρά συνειδητοποίησαν αυτά τα γεγονότα και είχαν παρακαλέσει την μητέρα-πατρίδα για την ευκαιρία να δράσει εναντίον του Μακαρίου. Ο στρατηγός ισχυρίστηκε ότι βοήθησε μόνο αφού βρέθηκε προ τετελεσμένου γεγονότος.
6. Στο σημείο αυτό παρενέβη απεσταλμένος και είπε στον Ιωαννίδη ευθέως ότι, με το πραξικόπημα μόλις είκοσι τέσσερις ώρες μετά την αναφορά του σε εμάς για πιθανή ανατροπή του Μακαρίου αυτό ήταν πολύ δύσκολο για τον καθένα να το πιστέψει. Σε αυτό το σημείο ο στρατηγός εξερράγη και παλι κραδαίνοντας τα χέρια , τα χτύπησε πάνω από το ίδιο τραπέζι, έσπασε ένα δεύτερο ποτήρι και, ανάμεσα σε βωμολοχίες, δήλωσε ότι δεν σχεδίασε και δεν οργάνωσε το πραξικόπημα
Το αρχικό σχέδιο και προσέγγιση ήταν από Ελληνοκύπριους εθνικιστές στις 13 Ιουλιου, αφού έμαθε ότι η κυβέρνηση σκόπευε να υποχωρήσει στις απαιτήσεις του Μακαρίου για μείωση του αριθμού των Ελλήνων αξιωματικών στην Εθνική Φρουρά. Γενικά δήλωσε ότι δεν μπορούσε να δεχθεί τουλάχιστον 85.000 Ελληνοκύπριους πρόσφυγες από την υραννία του Μακαρίου.
Αυτό σε συνδυασμό με τις αντικαθεστωτικές προσπάθειες του Μακαρίου, τον έκανε να αποφασίσει να βοηθήσει τους Ελληνοκύπριους εθνικιστές. Ο Στρατηγός δήλωσε ότι αν ο Μακάριος κατάφερνε να διώξει τους Έλληνες από την Κύπρο, τι θα μπορούσε να τον αποτρέψει από το να σκεφτεί ότι δεν θα μπορούσε να διώξει τη χούντα από την Ελλάδα.
Αφού αποφάσισε να βοηθήσει τους Ελληνοκύπριους, ο στρατηγός ισχυρίστηκε ότι δεν ενημέρωσε την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων ούτε κανέναν Έλληνα αξιωματούχο. Περιόρισε τη γνωστοποίηση των προθέσεών του σε λίγους επίλεκτους αξιωματικούς στις 13/14 Ιουλίου.
Κανείς άλλος δεν ήξερε και ακόμη και μετά τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στις 15 Ιουλίου μόνο λίγοι άνθρωποι γνώριζαν τον ρόλο του. Ο Ιωαννίδης δικαιολόγησε αυτή την πράξη ισχυριζόμενος ότι αν είχε ενημερώσει πολλούς ανθρώπους θα ειχαν διατυπώσει προτάσεις, συμβουλές, εναλλακτικές λύσεις και πιθανά προβλήματα.
Πρόσθεσε ότι ενήργησε με κίνητρο της στιγμής.
7. Ο Ιωαννίδης δήλωσε ότι το παιχνίδι είχε πλέον τελειώσει για τον Μακάριο, ότι οι Ελληνοκύπριοι τον είχαν διώξει, ότι η Εθνική Φρουρά και οι Έλληνες αξιωματικοί είχαν βοηθήσει εθνικιστές Ελληνοκύπριους αδελφούς, και ότι η μονη αντίσταση τωρα ηταν στην Πάφο. Σε απάντηση ευθείας ερώτησης του απεσταλμένου ο Ιωαννίδης δήλωσε ότι ο Μακάριος ήταν ακόμα ζωντανός «αλλά ποιος νοιάζεται; Αυτός τώρα δεν έχει καμία εξουσία και κανείς, αν πιστεύει κατ’ αρχήν στη μη ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις του κυρίαρχου έθνους δεν θα τον βοηθήσει – ούτε καν οι Ρώσοι, εκτός αν τους το ζητήσουν οι Τούρκοι και οι Τούρκοι απλά δεν “ενδιαφέρονται.”
8. Σε ερώτηση αν οι Έλληνες ήταν σε άμεση επαφή με τους Τούρκους, ο στρατηγός απάντησε ότι , δεν ενοχλήσαμε τους Τούρκους. Δεν έχουμε δηλώσει Ένωση. Οι Τούρκοι συμφωνούν ότι «το κύριο αγκάθι» (δηλαδή ο Μακάριος) έχει φυγει και, «Δεν είμαι σε επαφή με τους Τούρκους». Εξέφρασε την άποψη ότι η Ελλάδα και η Τουρκία θα μπορούσαν τώρα να προχωρήσουν κάποια στιγμή στο μέλλον για να καθίσουν, να συζητήσουν και να λύσουν τις διαφορές τους.
Πράγματι, σύμφωνα με τον Ιωαννίδη Έλληνες μπορεί ακόμη και να είναι πρόθυμοι να μοιραστούν τα κέρδη των πετρελαϊκών ευρημάτων σε μια κοινή εταιρεία εξερεύνησης. Ωστόσο, η Ελλάδα δεν θα παραδώσει ποτέ την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου , διότι αυτό θα σήμαινε τουρκικό έλεγχο των ελληνικών νησιών. Εξέφρασε επίσης την πεποίθηση ότι οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι θα μπορούσαν πιθανώς να λύσουν τις δυσκολίες τους ειρηνικά, ήσυχα και φιλικά.
Αυτός μάλιστα αστειεύτηκε ότι σε ένα χρόνο ή ίσως πιο ρεαλιστικά δέκα, οι Τούρκοι μπορεί να θέλουν να πουλήσουν το μερίδιό τους στην Κύπρο για αυξημένο ποσοστό σε δικαιώματα πετρελαίου. Και πάλι απαντώντας σε ευθεία ερώτηση, ο στρατηγός Ιωαννίδης δήλωσε ότι δεν είχε επαφή με κανέναν Τούρκο αξιωματούχο· Ωστόσο, πρόσθεσε ότι οι Τούρκοι ήταν «επίσημα ενήμεροι» ότι η ένωση δεν ήταν ο στόχος σε αυτό το σημείο και ότι οι Ελληνοκύπριοι δεν σκόπευαν σε αιματηρή δράση κατά των Τουρκοκυπρίων.
9. Όταν ρωτήθηκε για λεπτομέρειες σχετικά με τον Μακάριο, ο Ιωαννίδης δήλωσε ότι σύμφωνα με ελληνικές πληροφορίες, ο Μακάριος ήταν ζωντανός και στα χέρια των Βρετανών στη βάση της Επισκοπής. Είχε πάει εκεί με τη βοήθεια Καναδών και Βρετανών στο νησί.
10. Στο σημείο αυτό ο Ιωαννίδης συνόψισε τα εξής:
Α) Τόνισε ότι και αυτός είχε Θεό. σίγουρα δεν ήταν αντιαμερικανός. “Ακόμη και ένας βλάκας χρειαζόταν ένα μερος για να προσδεθεί ” και στην περίπτωσή του ήταν οι ΗΠΑ.
Β) Η βιαστική απόφασή του στις 13 Ιουλίου μπορεί να ήταν ανόητη. Αντί να εγκαταλείψει την Κύπρο και να αφήσει τις ΗΠΑ να ανησυχούν για την τύχη της και να χύσουν χρήματα μέσα σε μια ποντικότρυπα, είχε επιτρέψει την αγάπη για την πατρίδα, μια ηθική υποχρέωση προς τους Ελληνοκύπριους εθνικιστές και το «φιλότιμο» του να παρακάμψει τη λογική και να βοηθήσει τους Ελληνοκύπριους.
Γ) Η Ελλάδα θα έκανε ό,τι ήταν απαραίτητο για να διατηρήσει την εθνική της ταυτότητα και να παραμείνει αντικομουνιστική ακομη κι αν αυτό σήμαινε τη διατήρηση της Γυάρου ανοικτής για οσο χρειαζόταν και δεν θα δεχόταν καμία στατικότητα από κανέναν σε αυτό το θέμα. Πράγματι, είχε δώσει εντολή σε Ελληνα αξιωματούχο να πει επίσημα στους Βρετανούς ότι όποτε οι Βρετανοί άφηναν τους Ιρλανδούς πολιτικούς κρατούμενους από τις βρετανικές φυλακές, θα απελευθέρωνε τους σαράντα δύο Έλληνες πολιτικούς κρατούμενους στην Γυάρο.
Δ) Προσωπικά δεν του άρεσε ο Νίκος Σαμψών, αλλά αυτό ήταν απόφαση των Ελληνοκύπριων Εθνικιστών . Γνώριζε τον Σαμψών προσωπικά και κατά την γνώμη του ο Σαμψών ήταν «τρελός». Αστειευόμενος παρατήρησε ότι ο νέος Κύπριος Υπουργός Άμυνας Δημητρίου ήταν πολύ φιλοαμερικανός και ότι η Πρεσβεία μας εκεί σύντομα θα το αντιλαμβανόταν αυτό. Γνώριζε επίσης προσωπικά τον Δημητρίου.
Ε) Κατά τη χειραψία στο τέλος της συνομιλίας ο Ιωαννίδης δήλωσε: «Θυμηθείτε ότι κι εμείς πιστεύουμε σε μια ελεύθερη, ανεξάρτητη και κυρίαρχη Κύπρο, και εμείς πιστεύουμε όπως και οι Τουρκοι στη μη παρέμβαση, όπως και ο Κίσινγκερ. Και εμείς πιστεύουμε ότι οι Κύπριοι πρέπει να είναι ελεύθεροι να λύσουν τα δικά οτυς προβλήματα, είτε είναι Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι ή και οι δύο».
Τάσκα.
