του Σπύρου Παυλίδη*
Η ενασχόληση μου με την ιστορία και φιλοσοφία της επιστήμης, πέραν της ειδικότητας μου «Γεωλογία των Σεισμών», με οδήγησε στις σύγχρονες τάσεις της «επιστήμης των γήινων συστημάτων» και της ολιστικής αντίληψης για τη Γη. Το βιβλίο αυτό αποτελεί συνέχεια του βιβλίου μου «ΠΑΝ-ΓΑΙΑ, μια διαφορετική βιο-γεωλογική διαδρομή στον πλανήτη Γη» (2007), καθώς επίσης και του άρθρου μου «…. “Τα θεμέλιά μου στα βουνά”… η δημιουργία του ελλαδικού χώρου και οι αγώνες των Ελλήνων, μια γεωλογική προσέγγιση κυρίως του ποιήματος “ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ” του Οδυσσέα Ελύτη», που ήταν και η κεντρική ομιλία μου ως Κοσμήτορα στην επίσημη τελετή του Α.Π.Θ. της 25ης Μαρτίου 2014. Τα πονήματα αυτά υπήρξαν η αφορμή για να γίνει μια πιο διεισδυτική προσέγγιση ποίησης, μύθου, διαχρονικής φιλοσοφίας και γεωεπιστημών, μια μίξη λέξεων των ποιητών μας, με τη συμπυκνωμένη, υπερβατική, γλαφυρή προσέγγισή τους, με την εκλαϊκευμένη επιστημονική, αλλά ακριβολόγα σημερινή γνώση. Η πεζή επιστημονική γλώσσα, όσο απλή και αν είναι, έχει ανάγκη την ποιητική, όπου εναλλάσσονται κι’ οι δυο τους στο κείμενο, προσπαθώντας να αλληλοσυμπληρωθούν και να δέσουν, στο βαθμό που το πετυχαίνουν.
Σε ποιους απευθύνεται το βιβλίο;
Στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, στον μέσο μορφωμένο συνάνθρωπό μας, με γραφή απλή, κατανοητή. Ο λόγος του Αϊνστάιν διατηρεί ακέραιο το νόημά του: «Είναι πολύ σημαντικό να δώσουμε στον κόσμο την ευκαιρία να αποκτήσει τις εμπειρίες από τις προσπάθειες της επιστημονικής έρευνας. Δεν αρκεί να απευθύνεται ο καθένας μας στους λίγους ειδικούς κάθε τομέα της επιστήμης. Όταν περιορίζουμε τη γνώση σε μια μικρή ομάδα, οδηγούμε σε νέκρωση το φιλοσοφικό πνεύμα του λαού μας, κι αυτό συνεπάγεται πνευματική πενία».
Γιατί η Ποίηση ; Πώς συνδυάζεται με τη Γεωλογία ;
Διότι ο ίδιος ο κόσμος είναι έργο τέχνης, είναι ποίημα. Γιατί η εγκυρότητα, αντικειμενικότητα και διεισδυτικότητα της επιστήμης ζευγαρώνουν με την εμπειρία της ομορφιάς. Τόσο ο ποιητής όσο κι ο επιστήμονας, έχουν ως αντικείμενο πραγμάτευσής τους τον άνθρωπο, ως βιολογικό και κοινωνικό ον, τη ζωή και ευρύτερα τον κόσμο ολόκληρο, τη Φύση και τη φύση μας.
Η γεωπεριγραφή μας ξεκινά με έναν ραψωδό «γεωεπιστήμονα» αιώνων τον Ξενοφάνη Κολοφώνιο (570-475 π.Χ.) και τον Λουκρήτιο. Η γεωπεριγραφή συνεχίζεται ακολουθώντας τη δομή της «Γένεσις» του «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ» του Οδυσσέα Ελύτη.
Πέρα από την ποίηση ποιος είναι ο ρόλος της μυθολογίας και φιλοσοφίας;
Μεγάλο τμήμα της Ελληνικής Μυθολογίας ταυτίζεται με την γεωλογική εξέλιξη του Ελλαδικού χώρου, με αποτέλεσμα να έχει και μία φυσικογεωλογική ή γεωμυθολογική διάσταση. Η Ελληνική Μυθολογία λειτουργεί περίπου ως «ημερολόγιο του χρόνου» που καταγράφει τις αλλαγές του κόσμου, την ιστορία και τα ήθη των κοινωνιών. Εκτός από την Αρχαιολογία, όλο και περισσότερο οι Θετικές επιστήμες πιστοποιούν την αυθεντικότητα των μυθολογικών πληροφοριών και γνώσεων που εμπεριέχονται στην αρχαία Ελληνική Γραμματεία. Η Μυθολογία και κατ’ επέκταση η Θρησκεία στην αρχαία Ελλάδα, είχαν ως βάση τους την προσπάθεια κοσμολογικής σύλληψης και ανάλυσης της Φύσης, ως συνέπεια της φυσιοκρατικής αντίληψής τους για το θεϊκό και για τον κόσμο.
Η φιλοσοφία της «Φύσης» των τελευταίων αιώνων, που αναπτύχθηκε κυρίως στον ευρωπαϊκό χώρο, είναι πρόδρομος της σύγχρονης επιστήμης, με τις ιδέες και τις αποκλίσεις της συνέτεινε στην εξέλιξη της επιστήμης και ιδιαίτερα της γεωλογίας και βιολογίας, όπου η Φύση παραμένει «πυρ αείζωον». Η φύση είναι ολότητα: «Εν πάντα είναι» κατά τον Ηράκλειτο.
Η γεωλογική περιγραφή ;
Πριν εξεταστεί ο τρόπος δημιουργίας των βουνών στη Γη και ειδικότερα τα βουνά της πατρίδας μας, με τις βουνοκορφές των νησιών και τα βάθη των θαλασσών της, γίνεται μια προσπάθεια εξοικείωσης με μερικές βασικές έννοιες της γεωλογίας για τη δυναμική και κινητικότητα αυτού του πλανήτη. Εξετάζονται ο δυναμικός μας πλανήτης, η ορογένεση, οι σεισμοί και τα ηφαίστεια, «… τα χωρίς εκμαγείο βουνά πού βγάζουν απαράλλαχτες όψεις του αιωνίου» (Ελύτης).
Το Αιγαίο και τα βουνά της Ελλάδας.
Σ’ ολόκληρο το Άξιον Εστί διάχυτη είναι η ποιητική αναφορά στο Αιγαίο, με την έννοια ολόκληρου του ελλαδικού χώρου, και στη δημιουργία του. Χώρος, γη και θάλασσα, που ξεπηδά ως τοπίο και ψυχή των ανθρώπων που το κατοίκησαν και στους στίχους των περισσότερων ποιητών μας, που το ύμνησαν. Τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου είναι μια πολύ εκτεταμένη εισαγωγή, για να γίνει τελικά πιο κατανοητή η δημιουργία του Αιγαίου ως γεωλογική διεργασία, αυτού του τόπου με τα πολλά βουνά, τις ορθοπλαγιές, τις κοιλάδες και πεδιάδες, δουλεμένες με ιδρώτα και αίμα, τις ακρογιαλιές, τις ρηχές και πολύ βαθιές θάλασσες και τα κρυμμένα βουνά κάτω από την επιφάνεια του νερού.
Η Πίνδος, ο Όλυμπος, ο Άθως, ο Ταΰγετος κι’ ο Ψηλορείτης, η Μήλος η Σαντορίνη και τα κυκλαδονήσια είναι «…τα θεμέλιά μου στα βουνά…». Το Αιγαίο είναι η ψυχή του λαού του. «Ένα τοπίο δεν είναι όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο, απλώς, σύνολο γης, φυτών και υδάτων», είναι «…η προβολή της ψυχής ενός λαού πάνω στην ύλη», κατά τον Ελύτη. «Τα φυσικά στοιχεία. Οι βράχοι, τα δένδρα, οι θάλασσες, που φλέγονται κάτω από τον ίδιο ήλιο και κατοικούνται από τις ίδιες υπερφυσικές δυνάμεις», είναι η ψυχή αυτού του τόπου.
