Ο Αρκτικός Κύκλος είναι ένα γεωγραφικό, νοερό αλλά και πρακτικό όριο 16.000 χιλιόμετρων. Όλες οι περιοχές βορείως της αχανούς περιμέτρου, έχουν μέρες που παραμένουν βυθισμένες στο απόλυτο σκοτάδι, και μέρες λουσμένες 24ώρες στο φως.

Συνολικά οκτώ χώρες κατέχουν εδάφη μέσα στον Αρκτικό Κύκλο: Οι ΗΠΑ (στην Αλάσκα), ο Καναδάς, η Δανία (στη Γροιλανδία), η Φινλανδία, η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Ρωσία και η Σουηδία. Αυτά τα οκτώ κράτη αποτελούν το Αρκτικό Συμβούλιο, μια επιστημονική λέσχη για τη χάραξη κανονισμών, μαζί με 13 χώρες-παρατηρητές, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, που αυτοαποκαλείται «κράτος κοντά στην Αρκτική».

Το Πεκίνο ονειρεύεται σχέδια για έναν «πολικό δρόμο του μεταξιού» θέλοντας να αξιοποιήσει τις αρκτικές ναυτιλιακές οδούς και να προχωρήσει σε εξόρυξη πολύτιμων πόρων. Πρόσφατα, ορισμένα από αυτά τα κράτη διαγκωνίστηκαν για τον έλεγχο της περιοχής.

Τον περασμένο Μάιο, ο Ρώσος υπουργός Σεργκέι Λαβρόφ, ισχυρίστηκε ότι η χώρα του ελέγχει την Αρκτική. «Είναι απολύτως σαφές για όλους, εδώ και πολύ καιρό, ότι αυτή είναι δική μας επικράτεια», ισχυρίστηκε.

Στην πραγματικότητα, όπως εξηγεί ο Economist, ρωσικό έδαφος αποτελεί μόνο το 53% της αρκτικής ακτογραμμής. Η Ρωσία έχει επίσης αυξήσει τις επενδύσεις στρατιωτικού χαρακτήρα στην περιοχή: από το 2007 τουλάχιστον 50 στρατιωτικά φυλάκια της σοβιετικής εποχής έχουν επαναλειτουργήσει. Αλλά τα υπόλοιπα με εδάφη στην Αρκτική, έχουν πολύ διαφορετική οπτική.

Το 2018 το ΝΑΤΟ έστειλε ένα αεροπλανοφόρο στον Αρκτικό Κύκλο για πρώτη φορά μετά από 27 χρόνια. Πέρυσι βρετανικά και αμερικανικά πολεμικά πλοία εισήλθαν στη Θάλασσα Μπάρεντς, βόρεια της Νορβηγίας και κοντά στις νευραλγικές ναυτικές βάσεις της Ρωσίας, για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1980. Το 2023, η Νορβηγία θα πραγματοποιήσει τη μεγαλύτερη στρατιωτική άσκηση εντός του Αρκτικού Κύκλου από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Εύλογα λοιπόν ανακύπτει το ερώτημα: τι ακριβώς συμβαίνει, και ποιος πραγματικά ελέγχει την Αρκτική;

Το μεγαλύτερο μέρος της Αρκτικής είναι πάγος ή νερό – καμία γη από κάτω – και ο πάγος όλο και μειώνεται. Πέρυσι η παγοκάλυψη πλησίασε το χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ. Η ελάχιστη κάλυψη το 2020 ήταν σχεδόν 2,59 εκατ. τετραγωνικά τετραγωνικά λιγότερα από τις αντίστοιχες μετρήσεις μεταξύ 1981 και 2010.

«Το ενδιαφέρον των χωρών για την περιοχή αυτή οφείλεται στην κλιματική αλλαγή», εξηγεί ο Andreas Osthagen, του Ινστιτούτου Fridtjof Nansen, κοντά στο Όσλο. Το λιώσιμο των πάγων έχει ανοίξει έναν ναυτιλιακό διάδρομο από τον Βερίγγειο Πορθμό, μεταξύ Σιβηρίας και Αλάσκας, προς τη Θάλασσα Μπάρεντς.

Η διαδρομή παραμένει παγωμένη και κλειστή έως και εννέα μήνες κάθε χρόνο. Αλλά το 2020 περισσότερα από 1.000 φορτηγά πλοία πραγματοποίησαν το δρομολόγιο αυτό τους υπόλοιπους μήνες, περίπου 25% περισσότερα από το 2019. Η Ρωσία ελέγχει τη διαδρομή, η οποία διέρχεται από τα χωρικά της ύδατα, και χρεώνει τέλη διέλευσης. «Αλλά το άνοιγμα της Βόρειας Θαλάσσιας Οδού είναι δίκοπο μαχαίρι για τη Ρωσία. Ο πάγος που προστάτευε τις βόρειες ακτές της εξαφανίζεται, καθιστώντας τη χώρα πιο ευάλωτη» σχολιάζει ο Economist.

Και πριν τη σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες στις 14 Ιουνίου, το ΝΑΤΟ είχε επισημαίνει ότι το λιώσιμο των πάγων «θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες γεωπολιτικές εντάσεις». Άλλωστε και τα υπόλοιπα κράτη στην Αρκτική ανταγωνίζονται για τον έλεγχο των βυθών: το λιώσιμο των πάγων έχει καταστήσει τα κοιτάσματα ορυκτών πόρων και τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου πιο προσιτά.

Για να διεκδικήσουν κάτι πέρα από τα χωρικά τους ύδατα, τα οποία εκτείνονται σε απόσταση 12 ναυτικών μιλίων (22 χλμ.) από την ακτή, οι χώρες πρέπει να αποδείξουν ότι ο βυθός αποτελεί προέκταση της υφαλοκρηπίδας τους – μέρος της ίδιας χερσαίας μάζας με την επικράτειά τους. Το πρόβλημα είναι πως, όσο κι αν ακούγεται παράδοξο αυτό, η «γεωλογία είναι υποκειμενική».

Ο Καναδάς, η Δανία και η Ρωσία διεκδικούν την υποβρύχια κορυφογραμμή Λομονόσοφ, μια υποθαλάσσια οροσειρά κάτω από τον Βόρειο Πόλο.

Και κάποιες χώρες φτάνουν στα άκρα για να αποδείξουν την άποψή τους: Το 2007 ένα ρωσικό υποβρύχιο τοποθέτησε μια σημαία τιτανίου στο βυθό κάτω από τον πόλο. Το 2013 ο Καναδάς εξέδωσε διαβατήριο στον Άγιο Βασίλη. Τέτοιες χειρονομίες μπορεί να φαίνονται «ανάλαφρες», αλλά μαζί με την αυξημένη στρατιωτική δραστηριότητα αποτελούν μια πραγματική προσπάθεια των κυβερνήσεων να πετύχουν τις διεκδικήσεις του. Προς το παρόν, η Ρωσία φαίνεται έχει το πάνω χέρι, αλλά καθώς οι πάγοι συρρικνώνονται, το ενδιαφέρον άλλων χωρών για την Αρκτική θα ενταθεί.

lifo.gr