Η ανάσχεση της Ρωσίας είναι καλή ιδέα. Η Σταυροφορία εναντίον της δεν είναι.
Ό,τι κι αν συμβεί στην Ουκρανία, η Αμερική και η Ρωσία βρίσκονται τώρα σε μια μακρά περίοδο έντονης αντιπαράθεσης.
Η υποστήριξη των ΗΠΑ στην Ουκρανία κατά της εισβολής της Ρωσίας ήταν απολύτως δικαιολογημένη. Αλλά καθώς οι μάχες συνεχίζονται, η αυξανόμενη εμπλοκή της Αμερικής στην πολεμική προσπάθεια της Ουκρανίας -συμπεριλαμβανομένης της τεράστιας χρηματοοικονομικής και οικονομικής βοήθειας καθώς και βαρύτερων και πιο εξελιγμένων όπλων- θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια ευρύτερη, άμεση σύγκρουση μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων.
Αυτός ο νέος ψυχρός πόλεμος μπορεί να εγκλωβίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μια άνευ όρων δέσμευση, όπως έχουν προειδοποιήσει ο Henry Kissinger και άλλοι, σε στόχους που είναι τρομερά επικίνδυνοι και αντίθετοι με τα εθνικά συμφέροντα.
Μια άλλη ματιά στα πρώτα χρόνια του πρώϊμου Ψυχρού Πολέμου, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες παρασύρθηκαν σε πολλές τέτοιες δεσμεύσεις σε όλο τον κόσμο, θα μπορούσε να είναι ένας χρήσιμος οδηγός για την αποφυγή νέων εκδοχών των καταστροφών που προέκυπταν μερικές φορές. Η πολιτική των ΗΠΑ ανάσχαισης της Σοβιετικής Ένωσης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν απολύτως απαραίτητη, αλλά ο υπερβολικός ζήλος στη διαμόρφωση αυτής της στρατηγικής οδήγησε σε περιττές συγκρούσεις και τρομερά δεινά σε πολλά μέρη του κόσμου. Παρόλο που ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε με τελική νίκη της Δύσης, η μακρά αντιπαράθεση προκάλεσε ζημιά στις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες, από την οποία δεν θα ανακάμψει ποτέ.
Οι παραλληλισμοί μεταξύ της σημερινής κατάστασης και της έναρξης του Ψυχρού Πολέμου δεν είναι ακριβείς. Ο σταλινικός κομμουνισμός ήταν μια κακοήθης δύναμη, με πραγματικές φιλοδοξίες να επιτύχει την παγκόσμια επανάσταση και να καταστρέψει όλα τα δημοκρατικά καπιταλιστικά συστήματα. Η Σοβιετική Ένωση, η οποία είχε παίξει μακράν τον πιο σημαντικό ρόλο στην ήττα της ναζιστικής Γερμανίας, ήταν αναμφισβήτητα μια στρατιωτική υπερδύναμη. Τα τάγματα του Κόκκινου Στρατού βρίσκονταν σε όλη την καρδιά της Γερμανίας, η ΕΣΣΔ και ο σοβιετικός κομμουνισμός αποτελούσαν μια πραγματική απειλή για τους συμμάχους και τα οικονομικά συμφέροντα των ΗΠΑ στη Δυτική Ευρώπη.
Μακριά από το να είναι η ισχυρή στρατιωτική δύναμη της Σοβιετικής Ένωσης της εποχής του Στάλιν, τα χερσαία στρατεύματα της Ρωσίας φαίνονται σήμερα ελάχιστα καλύτερα από βαριά οπλισμένους βάναυσους ληστές, ακόμη και εγκληματίες, που καταστρέφουν την Ουκρανία και τους Ουκρανούς, αλλά δεν αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τη Δύση. Αν και ο πόλεμος στην Ουκρανία ξεκίνησε ως μια ρωσική προσπάθεια να μετατρέψει ολόκληρη την Ουκρανία σε πελατειακό κράτος, οι ήττες και οι αποτυχίες του ρωσικού στρατού έχουν περιορίσει το εύρος του σε μια μετααποικιακή σύγκρουση για περιορισμένα εδάφη στα ανατολικά και νότια της χώρας.
Όσο άσχημο κι αν είναι το θέαμα, αυτά τα όρια κλίμακας επιτρέπουν μια πιο ήρεμη, πιο ισορροπημένη προσέγγιση στην απάντηση των ΗΠΑ από ό,τι φαινόταν αρχικά ζητούμενο, στις σοκαριστικές πρώτες μέρες της εισβολής. Αλλά δεν αποτελούν αιτία εφησυχασμού. Ένα κρίσιμο χαρακτηριστικό της σύγκρουσης σήμερα είναι ότι δεν είναι, όπως ήταν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ούτε εξάγεται σε κάποιο μακρινό μέρος του πλανήτη: Η στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ στην Ουκρανία λαμβάνει χώρα σε έναν πόλεμο εντός της Ευρώπης, ακριβέστερα στα σύνορα της Ρωσίας. Ένα τέτοιο ευρωπαϊκό θέατρο ήταν κάτι που κάθε μεταπολεμικός πρόεδρος των ΗΠΑ φρόντιζε να αποφεύγει, γιατί όλοι καταλάβαιναν ότι ένας θερμός πόλεμος στην Ανατολική Ευρώπη θα αύξανε δραματικά τον κίνδυνο κλιμάκωσης που θα κατέληγε σε πυρηνική καταστροφή.
Υπό αυτό το πρίσμα, η μετάβαση, κατά τη διάρκεια της δεύτερης διακυβέρνησης Τρούμαν, από την προσέγγιση του Τζορτζ Κέναν για ανάσχεση της Σοβιετικής Ένωσης στον Πωλ Νίτσε, θα πρέπει να είναι μια προειδοποιητική αναφορά για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους σήμερα.
Η στρατηγική του Kennan για περιορισμένη και αμυντική ανάσχεση στην Ευρώπη βασιζόταν σε μια βαθιά κατανόηση των εγγενών αδυναμιών του σοβιετικού συστήματος: Εάν η σοβιετική επέκταση μπορούσε να περιοριστεί, ήλπιζε, αυτό το σύστημα θα κατέρρεε τελικά από μόνο του.
Αυτό, φυσικά, συνέβη τελικά — αλλά όχι πριν ο Nitze παρέμβει για να καταστήσει την ανάσχεση μια πιο επιθετική πολιτική, παγκόσμιας εμβέλειας και βαριά στρατιωτικοποιημένη, σύροντας τις τοπικές διαμάχες σε όλο τον κόσμο κάτω από την ομπρέλα του Ψυχρού Πολέμου, σε τρομερά καταστροφικά αποτέλεσμα. Σύμφωνα με τα λόγια του επίσημου ιστορικού του Στέιτ Ντιπάρτμεντ:
ΤΟ 1950, Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ NITZE για την ανάσχεση ΚΕΡΔΙΣΕ ΤΟΝ KENNAN. NSC 68 … ΖΗΤΗΣΕ ΔΡΑΣΤΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ των Η.Π.Α. ΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟ, ΕΠΙΣΗΣ, ΕΠΕΞΕΤΕΙΝΕ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΑΝΑΣΧΕΣΗΣ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΜΕΓΑΛΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ. «ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΠΟΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ», ΕΓΡΑΦΕ, «ΜΙΑ ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΟΠΟΥΔΗΠΟΤΕ ΕΙΝΑΙ ΗΤΤΑ ΠΑΝΤΟΥ».
Αυτό το έγγραφο του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, NSC-68, οδήγησε τις ΗΠΑ να παρέμβουν στην εισβολή της Βόρειας Κορέας στη Νότιο Κορέα, αργότερα εκείνο το έτος ως μέρος ενός σχεδίου για παγκόσμια κυριαρχία υπο τη Μόσχα, αντί για έναν εμφύλιο πόλεμο στη χερσόνησο. Μια δεκαετία αργότερα, η ίδια λανθασμένη αντίληψη -σε συνδυασμό με τη «θεωρία του ντόμινο», που θεωρούσε οποιαδήποτε κομμουνιστική επιτυχία οπουδήποτε ως απειλητικό βήμα προς τον παγκόσμιο σοβιετικό θρίαμβο- οδήγησε την Αμερική στην εντελώς περιττή καταστροφή του Βιετνάμ. Η σκέψη πίσω από το NSC-68 ήταν υπεύθυνη για μια σειρά από άλλα καταστροφικά λάθη των ΗΠΑ, όπως η ανατροπή, το 1953, της φιλελεύθερης εθνικιστικής κυβέρνησης υπό τον Mohammad Mosaddegh στο Ιράν, διάφορα πραξικοπήματα και σφαγές στην Κεντρική Αμερική και υποστήριξη σε πολλές κατ όνομα αντικομμουνιστικές αλλά απεχθείς δυνάμεις στους εμφύλιους πολέμους της Αφρικής.
Αν και η προσέγγιση του Nitze έκανε την καταστροφή πολύ χειρότερη, κάποια ευθύνη υπάρχει σε ένα αρχικό αρνητικό στοιχείο του δόγματος Kennan: Όπως επεσήμανε νωρίς ο Walter Lippmann, απέτυχε να διακρίνει σωστά μεταξύ ζωτικών εθνικών συμφερόντων και περιφερειακών (αν και η Ε.Σ.Σ.Δ. ήταν επιρρεπής στο να κάνει το ίδιο λάθος).
Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες τηρούσαν τη διάκριση σε περιόδους έντασης με το να απέχουν τόσο στην Κορέα όσο και στο Βιετνάμ από το να καταφύγουν σε πυρηνικά όπλα. Και ο φόβος του πυρηνικού κατακλυσμού, μαζί με τη συμβουλή του Kennan, επηρέασαν την απόφαση του Dwight Eisenhower να απορρίψει την ιδέα του John Foster Dulles να «ανατρέψει» τη σοβιετική εξουσία στην Ανατολική Ευρώπη ενθαρρύνοντας εθνικές εξεγέρσεις που θα υποστηρίζονταν από τη στρατιωτική δύναμη των ΗΠΑ.
Αυτός ο περιορισμός είχε τις ρίζες του στην αναγνώριση ότι η κομμουνιστική επιρροή στην Ανατολική Ευρώπη άγγιζε τα ζωτικά σοβιετικά συμφέροντα, για τα οποία η Μόσχα θα διακινδύνευε πυρηνικό πόλεμο για να τα υπερασπίσει.
Η πολιτική των ΗΠΑ σήμερα κινδυνεύει να κάνει κάποια από τα ίδια λάθη των πρώτων χρόνων του Ψυχρού Πολέμου.
Το πεδίο είναι πολύ μικρότερο, αλλά ο κίνδυνος είναι, κατά κάποιο τρόπο, μεγαλύτερος επειδή ο πόλεμος δι αντιπροσώπων διεξάγεται σε έδαφος που η Ρωσία θεωρεί απολύτως ζωτικής σημασίας για το εθνικό της συμφέρον και που συνορεύει επίσης με τις χώρες μέλη του ΝΑΤΟ.
Εάν οι ΗΠΑ δυσκολεύθηκαν να υιοθετήσουν μια νέα εκδοχή «επαναφοράς» – με τη Ρωσία, στη θέση της ΕΣΣΔ, όχι μόνο να ανάσχεται στην ανατολική Ουκρανία αλλά να ηττάται, προκαλώντας αναταραχή στο εσωτερικό και πιθανώς αλλαγή καθεστώτος –αυτό έγινε διότι θα αποτελούσε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο πυρηνικής κλιμάκωσης.
Η μνήμη του Ψυχρού Πολέμου θα πρέπει να είναι μια προειδοποίηση ενάντια στον κίνδυνο, σήμερα ενός νεο-Νιτσεϊκού δόγματος που θα βλέπει κάθε διαμάχη που εμπλέκει τη Ρωσία ως αγώνα μηδενικού αθροίσματος ενάντια σε έναν υπαρξιακό εχθρό, ανεξάρτητα από τα πραγματικά συμφέροντα των ΗΠΑ και τις τοπικές πραγματικότητες.
Μερικές φορές, στην πραγματικότητα, θα έπρεπε να σημειώσουμε ότι τα αμερικανικά και τα ρωσικά συμφέροντα μπορούν ακόμα να συμπίπτουν.
Όσο φαύλο κι αν είναι το καθεστώς Άσαντ στη Συρία, για παράδειγμα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι δυνάμεις των ΗΠΑ και της Ρωσίας σε αυτή τη χώρα είναι, στην πραγματικότητα, σύμμαχοι ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος, το οποίο θέλει να καταστρέψει τόσο τη Μόσχα όσο και την Ουάσιγκτον. Με άλλα λόγια, η Ρωσία υποστηρίζει τον Μπασάρ αλ Άσαντ για παρόμοιους λόγους που οι ΗΠΑ υποστηρίζουν τον Πρόεδρο Άμπντελ Φατάχ αλ Σίσι στην Αίγυπτο. Η ίδια πραγματιστική λογική ισχύει και για τις ρωσικές στρατιωτικές αναπτύξεις στο Σαχέλ. Θα πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε ότι οι κριτικές της Ρωσίας σε ορισμένες από τις πολιτικές της Αμερικής -ιδίως, στις στρατιωτικές της επεμβάσεις στο Ιράκ και τη Λιβύη– έχουν αποδειχθεί όχι απλώς σωστές, αλλά, κατά την έννοια του Lippmann, ένας ακριβής οδηγός για το τι θα ήταν προς το συμφέρον των ΗΠΑ.
Τέλος, ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος διατρέχει τον κίνδυνο να βρει εχθρούς στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό.
Το φάντασμα του Μακαρθισμού εξακολουθεί να καταδιώκει τη γη σε ένα πνεύμα παράνοιας και μίσους που στοιχειώνει την αμερικανική πολιτική κουλτούρα. Ακριβώς όπως ο γερουσιαστής Τζόζεφ ΜακΚάρθι υπερέβαλλε γκροτέσκο μια αμελητέα κομμουνιστική απειλή εντός της Αμερικής, έτσι και οι κατηγορίες για προδοτική συμπεριφορά εναντίον των Αμερικανών που ευθυγραμμίζονται με τη στάση του Ντόναλντ Τραμπ υπέρ του Πούτιν είναι υπερβολικές. Η επίθεση σε πολιτικούς αντιπάλους ως προδότες δεν είναι μια τακτική που έχει λειτουργήσει καλά για τη δημοκρατία. Σε κάθε περίπτωση, ο δεξιός εξτρεμισμός είναι τόσο εγχώριος στην Αμερική όσο και στη Βραζιλία, την Πολωνία, την Ινδία και μάλιστα τη Ρωσία.
Κανένα από αυτά τα ιστορικά μαθήματα δεν αμφισβητεί την υποστήριξη των ΗΠΑ για την άμυνα της Ουκρανίας κατά της εισβολής της Ρωσίας. Ωστόσο, αμφισβητούν σθεναρά το αποκλεισμό μιας συμβιβαστικής ειρήνης αντί μια ολοκληρωτική νίκη της Ουκρανίας. Το χειρότερο ακόμη θα ήταν να μετατραπεί ο πόλεμος στην Ουκρανία στην αρχή μιας άλλης στρατιωτικοποιημένης παγκόσμιας σταυροφορίας.
Ο Anatol Lieven είναι ανώτερος συνεργάτης στο Quincy Institute for Responsible Statecraft και συγγραφέας του βιβλίου Ukraine and Russia: A Fraternal Rivalry and Climate Change and the Nation State.
