Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, [email protected] www.kalkis.eu
Η περίπτωση της Κούβας
Θα αναφέρω ένα πραγματικό περιστατικό που έζησα στο αεροδρόμιο της Τύνιδας (Τυνησίας) για να δείξω την τεράστια σημασία που έχει να διαθέτεις στην τσέπη σου ή στο λογαριασμό σου ένα σκληρό νόμισμα, έστω και σε μικρή ποσότητα. Το περιστατικό το προκάλεσα επίτηδες, λίγο πριν την ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ κατά τη διάρκεια ενός επαγγελματικού μου ταξιδίου στην εν λόγω χώρα. Μετά τη λήψη των αποσκευών μου, κατευθύνθηκα σε μια Τράπεζα εντός του αεροδρομίου. Στον φωτεινό πίνακα διαφόρων σκληρών συναλλαγμάτων δεν απεικονιζόταν η ισοτιμία της ιστορικής μας Δραχμής, όπως βέβαια 
συνέβαινε και στους αντίστοιχους πίνακες άλλων Τραπεζών σε άλλες χώρες του κόσμου. Επειδή ήθελα να κάνω ένα πείραμα, παρά ταύτα, βγάζω από το πορτοφόλι μου ένα δεκαχίλιαρο και το δίνω στον Τυνήσιο ταμία, πίσω από το γκισέ, ζητώντας του να μου το ανταλλάξει με δηνάρια Τυνησίας. Η αντίδρασή του ; Τι είναι αυτό (Qu’est-ce que c’est ?), με ρώτησε με σκυθρωπό ύφος ; Δέκα χιλιάδες Δραχμές, αντέτεινα. «Δεν παίρνουμε Δραχμές μου είπε στυφά». Έβγαλα λοιπόν τότε δολάρια, έκανα αμέσως τη δουλειά μου και είχα σε διάστημα δευτερολέπτων το αποτέλεσμα του ατυχούς πειράματός μου. Η Δραχμή μου είχε μόνο ιστορική αξία για μένα προσωπικά και καμία συναλλαγματική στην Τυνησία !
Γιατί σας διηγήθηκα το παραπάνω πείραμά μου ; Για να σας δείξω την τεράστια κατάκτησή μας να είμαστε στο σκληρό ευρώ, χωρίς να το αξίζουμε μακροοικονομικά, και να μην έχουμε πια τα συναλλαγματικά προβλήματα ρευστότητας που έχουν πολλές άλλες χώρες του πλανήτη μας με τις «δολαριοποιημένες οικονομίες τους». Δηλαδή να έχουν ένα μαλακό νόμισμα για τις εγχώριες συναλλαγές τους και το δολάριο ΗΠΑ για τις εξωτερικές συναλλαγές τους, όπως π.χ. η Αργεντινή, η Συρία, ο Λίβανος, η Τουρκία, εσχάτως δε και η κομμουνιστική Κούβα. Κι ας ισχυρίζονται πολλοί ακόμα και σήμερα, ότι αν είχαμε ξαναγυρίσει στη Δραχμή το 2015, θα ασκούσαμε σήμερα την «αυτόνομη οικονομική μας πολιτική». Χωρίς βέβαια να μας 
λένε, έναντι ποιου τιμήματος. Για την Αργεντινή τα έχω γράψει ήδη πολλάκις στις Ανιχνεύσεις. Σήμερα θα ασχοληθώ με το τι συμβαίνει συναλλαγματικά στην Κούβα, αυτό το λίκνο του λατινοαμερικάνικου κάστρου εθνικής υπερηφάνειας και που έχει συρθεί να χρησιμοποιεί 2 νομίσματα : «Στην Κούβα, κυκλοφορούν ταυτόχρονα το πέσο ή το CUP, το τοπικό δηλαδή νόμισμα και το CUC, συνδεδεμένο με το δολάριο, που χρησιμοποιείται στον τουρισμό και για την αγορά εισαγόμενων αγαθών», όπως δήλωσε 
στις 24-7-2020 σε συνέντευξή του ο Stéphane Witkowski, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών της Λατινικής Αμερικής (Ihéal) στο Παρίσι-III, στον δημοσιογράφο François–
Xavier Gomez της ηλεκτρονικής Libération, με τίτλο : «Η πρόκληση είναι ο συνδυασμός δύο τύπων οικονομίας» (Le défi est de concilier deux types d’économie).
Η είδηση λέει ότι μέχρι αργά το απόγευμα της 16ης Ιουλίου 2020, πολλοί από τα 11,5 εκατομμύρια Κουβανούς είχαν τα μάτια τους καρφωμένα στο πρώτο κανάλι της κρατικής τηλεόρασης (το μοναδικό νόμιμο). Συνήθως, η καθημερινή εκπομπή Mesa Redonda («στρογγυλή τράπεζα»), με μια ποτέ αντικρουόμενη συζήτηση (κομμουνισμός είναι αυτός) για ένα επίκαιρο θέμα, δεν δημιουργεί τέτοιο ενθουσιασμό. Αλλά εκείνη την ημέρα παρουσίασαν, αυτοπροσώπως πολλοί 
υπουργοί και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Μιγκέλ Ντιάζ-Κανέλ, τις μεταρρυθμίσεις που προορίζονται να αντιμετωπίσουν μια μακροπρόθεσμη οικονομική κρίση, την οποία η πανδημία Covid-19 χειροτέρεψε, όπως έγραψε στις 24-7-2020 ο François–Xavier Gomez, στην ηλεκτρονική Libération, με τίτλο : «Κούβα : θεραπεία δολαρίου» (Cuba : dollar thérapie). Το πιο συγκεκριμένο μέτρο προκάλεσε αμέσως μια αντίδραση από τους χρήστες του Διαδικτύου οι οποίοι, παρά το απαγορευτικό τίμημα μιας σύνδεσης στο Διαδίκτυο, εκφράζονται ελεύθερα στα κοινωνικά δίκτυα. Το άνοιγμα καταστημάτων όπου οι πωλήσεις πραγματοποιούνται αποκλειστικά σε δολάρια, έχει δημιουργήσει φόβους ότι πολλά προϊόντα που είναι απαραίτητα για την καθημερινή ζωή θα είναι πλέον προσβάσιμα μόνο από τη μειοψηφία που έχει πρόσβαση στο πράσινο νόμισμα. «Δεν έχω συγγενείς στην Αμερική για να με βοηθήσουν, πώς να τα καταφέρω ; Πλένω ρούχα στο ποτάμι και κυνηγώ για να φάω ;», παραπονέθηκε ένας Κουβανός χρήστης του Facebook. Οι αρχές διευκρίνισαν ότι η δημιουργία 73 καταστημάτων για τους προνομιούχους δεν θα είναι σε βάρος των bodegas (δηλαδή των παντοπωλείων της γειτονιάς) που θα συνεχίσουν να εξυπηρετούν τον πληθυσμό σε τοπικό νόμισμα (δηλαδή το πέσο). Και ότι το συνάλλαγμα που θα αποκτηθεί έτσι θα επιτρέψει την εισαγωγή προϊόντων που βρίσκονται σε έλλειψη επί του παρόντος και θα τα προσφέρουν σε μια επιδοτούμενη τιμή. Αφού αποποινικοποίησε την κατοχή δολαρίων το 1993 (μέχρι τότε τα δολάρια επιτρέπονταν για διπλωμάτες και ξένους τουρίστες), η Κούβα κάνει ένα ακόμη βήμα μπροστά στην αποδοχή του νομίσματος του ιστορικού εχθρού της. Με βαριά καρδιά βέβαια. Αλλά η χώρα χρειάζεται απεγνωσμένα σκληρό νόμισμα για να εισαγάγει ό, τι δεν παράγει, κυρίως τρόφιμα (μεταξύ 70 και 80% των τροφίμων προέρχονται από το εξωτερικό) και βενζίνη που ο Βενεζουελάνος σύμμαχος δεν είναι πλέον σε θέση να παραδίδει σε φιλικές τιμές. Τα δολάρια δεν προέρχονται πλέον από τον τουρισμό, ο οποίος σταμάτησε λόγω της πανδημίας, και από τα όλο και λιγότερα remesas, δηλαδή τα εμβάσματα από τη διασπορά. Ευρισκόμενη, η Κούβα, σε απόγνωση, ψάχνει τα δολάρια κάτω από τα στρώματα ή μέσα στις μάλλινες κάλτσες των Κουβανών. Μέχρι να επιστρέψουν οι τουρίστες, στην καλύτερη περίπτωση τον επόμενο χειμώνα, αναφέρει ο François–Xavier Gomez.
Οξυγόνο
Αυτό το κυνήγι δολαρίων δεν θα είναι αρκετό για να αναζωογονηθεί μια κακή κουβανική οικονομία. Μεταξύ των άλλων μέτρων που εξαγγέλθηκαν είναι και η φιλελευθεροποίηση του μικρο-εμπορίου, το οποίο ήδη ξεφεύγει εν μέρει από το κρατικό μονοπώλιο, με την έγκριση δραστηριοτήτων αυτό-απασχόλησης, όπως : τα κομμωτήρια, οι επισκευαστές ποδηλάτων, οι ενοικιαστές δωματίων ή τα μικρά εστιατόρια. Μέσα σε 10 χρόνια, αυτό το άνοιγμα επέτρεψε σε 600.000 Κουβανούς να κάνουν μια δική τους δουλειά και στο Κράτος να ξεφουσκώσει έναν υπερτροφικό δημόσιο τομέα. Το όφελος για τα δημόσια οικονομικά ήταν διπλό: εξοικονόμηση μισθών και είσπραξη φόρων. Πρόκειται στο εξής να δοθεί περισσότερο οξυγόνο σε αυτόν τον εμβρυϊκό ιδιωτικό τομέα, επιτρέποντας τη δημιουργία ΜΜΕ και 
επιτρέποντάς τους να δανείζονται, να προσλαμβάνουν προσωπικό και να δημιουργούν συνεργασίες με ξένους επενδυτές. «Όμως όλα αυτά παραμένουν θεωρητικά», λέει ο ερευνητής Jérôme Leleu. «Πρέπει να περιμένουμε την υλοποίηση αυτού που είναι προς το παρόν μόνο ένας κατάλογος στόχων». Ο ειδικός για την κουβανική οικονομία προσθέτει ότι αυτά τα μέτρα έχουν αναφερθεί συχνά κατά την τελευταία δεκαετία και έχουν παραμείνει γράμμα κενό. Ένα από αυτά έγινε πραγματικότητα : το άνοιγμα στην Αβάνα της πρώτης χονδρικής αγοράς για «μη δημόσιες επιχειρήσεις». Οι αυτοαπασχολούμενοι επιχειρηματίες ζητούν εδώ και χρόνια να μην αγοράζουν την πρώτη ύλη τους στα ίδια καταστήματα (και στην ίδια τιμή) με τα μεμονωμένα άτομα. Το γεγονός παραμένει ότι η δραστηριότητα των «paladares» (δηλαδή των ιδιωτικών εστιατορίων) δεν είναι βιώσιμη παρά μόνο εάν υποστηρίζονται από τον τουρισμό, με τους ξένους να είναι οι μόνοι που μπορούν να αντέξουν οικονομικά ένα γεύμα περίπου 10 δολαρίων, όταν ο μέσος μισθός των Κουβανέζων είναι περίπου 30 δολάρια. Η επιτακτική ανάγκη των κουβανικών αρχών παραμένει η ικανοποίηση των αναγκών διατροφής του πληθυσμού, που εξακολουθεί να υπόκειται σε μια διανομή μέσω ενός σιτηρεσίου (la libreta), δηλαδή ένα καρνέ που παρέχει στον κάτοχό του τα αγαθά για τις βασικές του ανάγκες σε πολύ χαμηλές τιμές, αλλά όχι μέχρι το ύψος των αναγκών μιας οικογένειας. Η αποδιοργάνωση του
γεωργικού τομέα βρίσκεται και πάλι στο προσκήνιο και ο δρόμος προς την κυριαρχία των τροφίμων θα παραμείνει ακόμα μακρύς. Οι κρατικές εκμεταλλεύσεις παράγουν λίγo και κακή ποιότητα, οι συνεταιρισμοί ιδιωτών παραγωγών είναι πιο αποτελεσματικοί, αλλά οι κριτικές επικεντρώνονται στο Acopio («συλλογή»), δηλαδή τη δομή που είναι υπεύθυνη για τη συλλογή και διανομή φρούτων και λαχανικών. Αν και μεταρρυθμίστηκε το 2019, αγωνίζεται να εκπληρώσει τον ρόλο της. Σύμφωνα με τον επίσημο Τύπο, οι μπανάνες μαγειρικής και τα κολοκύθια 
σαπίζουν στους τόπους παραγωγής, λόγω έλλειψης φορτηγών για τη μεταφορά τους, εξαιτίας της έλλειψης καυσίμων ή ανταλλακτικών για την επισκευή τους. Πολλές φορές, εγκρίθηκαν «ελεύθερες αγορές αγροτών» σε μη ελεγχόμενες τιμές από το Κράτος, αλλά η εμπειρία σταμάτησε γρήγορα επειδή θεωρήθηκε υπεύθυνη για ένα πληθωριστικό σπιράλ και την εμφάνιση μιας προνομιούχας κάστας, των μεσαζόντων. Τα κομμουνιστικά πλάνα διαδέχονται το ένα το άλλο, τα προγράμματα μεταρρυθμίσεων παρομοίως, αλλά αυτό το παλιό αστείο παραμένει επίκαιρο : «Στην Κούβα έχουμε τρία προβλήματα : το πρωινό, το μεσημεριανό και το βραδινό». Στη βιομηχανία όπως και στη γεωργία της Κούβας, «είναι απαραίτητες οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις », υπογραμμίζει ο 
ερευνητής Jérôme Leleu. «Εκείνες που έχουν δοκιμαστεί δεν είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα, εκτός ίσως στη βιοτεχνολογία», ένας τομέας υψηλής τεχνολογίας στον οποίο η χώρα έχει επενδύσει, αλλά παραμένει περιθωριακός.
«Λευκές ταξιαρχίες»
Η κρίση του κορωναϊού επιδεινώνει τα δεινά της Κούβας, ενώ το κράτος έχει διαχειριστεί αρκετά καλά την κατάσταση έκτακτης ανάγκης (με 2.440 λοιμώξεις και 87 θανάτους), χάρη στο πυκνό δίκτυο νοσοκομείων και επαγγελματιών υγείας που διαθέτει. Και τούτο παρά την έλλειψη φαρμάκων λόγω της έλλειψης συναλλάγματος. Η κρίση επέτρεψε μια διπλωματική επίθεση με την αποστολή «λευκών ταξιαρχιών» για να δώσει χείρα βοηθείας σε υπερφορτωμένα συστήματα υγείας. Όχι μόνο σε φτωχές χώρες, αλλά και στο Κατάρ, την Ιταλία, ακόμη και τη Γαλλία (στη Μαρτινίκα). Στη μέση της καταιγίδας, η βελτίωση της διεθνούς εικόνας της είναι μια μικρή παρηγοριά για την Κούβα.
