Οι προϋποθέσεις της προσέγγισης που ασπάζεται η πλειοψηφία των πολιτικών και της διανόησης είναι τρεις, ομολογημένες ή σιωπηρές: Ότι, πρώτον, ο χρόνος δουλεύει εις βάρος μας διευρύνοντας συνεχώς την ανισορροπία ισχύος με την γείτονα. Ότι, επιπλέον η «επίθεση φιλίας» μετά τους σεισμούς είναι ειλικρινής και δεν αποτελεί τακτική αναδίπλωση. Και ότι, τέλος, οι μεγάλοι μας σύμμαχοι (οι ΗΠΑ κυρίως) θα θέλουν και θα μπορούν να εγγυηθούν την εφαρμογή της όποιας συμφωνίας ήθελε προκύψει εις το διηνεκές και επ’ αόριστον.
Θα προσπαθήσουμε να καταδείξουμε ότι οι τρείς αυτές προϋποθέσεις δεν ισχύουν ή έστω ότι ισχύουν σε πολύ περιορισμένο βαθμό. Για να διερευνηθεί η βασιμότητα των παραπάνω προϋποθέσεων πρέπει να εξετασθεί, μεταξύ των άλλων, η τροχιά που ακολούθησε η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας τις δυο τελευταίες δεκαετίες σε δυο περιοχές, την μεσανατολική και την περιοχή της Κεντρικής Ασίας. Θα δοθεί μεγαλύτερη έκταση στην αποδελτίωση των εξελίξεων στην πρώτη περιφέρεια.
***
Συνολικά η Τουρκία την τελευταία εικοσαετία πήρε αποστάσεις από τον παραδοσιακό της ρόλο ως τοποτηρητή της Δύσης στην γειτονιά της και προσπάθησε να προωθήσει μια τουρκοκεντρική πολιτική, μια πολιτική αυτόνομη έναντι όλων των Μεγάλων. Έτσι μετά τις εξεγέρσεις που σημειώθηκαν σε ορισμένες αραβικές χώρες το 2011, στα πλαίσια της λεγόμενης Αραβικής Άνοιξης, η Τουρκία υιοθέτησε μια φιλόδοξη εξωτερική πολιτική, πιστεύοντας ότι αναδύεται μια νέα τάξη πραγμάτων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και ότι η ίδια μπορεί να παίξει τον ρόλο του καταλύτη των αλλαγών. Θα αξιοποιούσε την οικονομική της ενδυνάμωση και την ακτινοβολία του πολιτικού Ισλάμ που ασπάζονταν η ηγεσία της και θα επικρατούσε ειρηνικά στα εδάφη της πάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σύμφωνα με το δόγμα Νταβούτογλου.
Στις επιδιώξεις της αυτές η Τουρκία παρασύρθηκε από την μερική αποστασιοποίηση της διοίκησης Ομπάμα από τα τεκταινόμενα στην Μέση Ανατολή. Πίστεψε ότι ήλθε η ώρα της, ιδιαίτερα την περίοδο πριν την περσική και κυρίως την ρωσική στρατιωτική ανάμειξη στην Συρία. Τα περιθώρια, όμως, ελιγμών και οι βαθμοί ελευθερίας κινήσεων της Τουρκίας περιορίσθηκαν δραστικά μετά την ρωσική ανάμειξη. Οι σχεδιασμοί της Τουρκίας απέτυχαν οικτρά. Το καθεστώς του Άσαντ στην Συρία επιβίωσε ενώ είχε προηγηθεί η ανατροπή του εκλεκτού της Άγκυρας και ισλαμιστή προέδρου της Αιγύπτου, του Μόρσι. Σύντομα μάλιστα η Τουρκία βρέθηκε σε δυσχερέστατη θέση, με την δημιουργία άτυπων κρατικών δομών στην Βόρεια Συρία από την κουρδική μειονότητα αυτής της χώρας, κατά τα πρότυπα του ιρακινού Κουρδιστάν. Εν ολίγοις στην ευρύτερη Μέση Ανατολή η Τουρκία «πήγε για μαλλί και βγήκε κουρεμένη».
Σε μιάν άλλη περιοχή ενδιαφερόντων της Τουρκίας, την Κεντρική Ασία, η φιλοδοξία της γείτονος ήταν να αναδειχθεί σε παντουρανικό πολιτικό κέντρο, παρασύροντας τους συγγενείς προς αυτήν λαούς των κεντροασιατικών χωρών σε τροχιά απεξάρτησης από την Κίνα και την Ρωσία. Το Πεκίνο δεν μπορεί να ξεχάσει τις καταγγελίες της Τουρκίας (μέχρι πρόσφατα) για καταπίεση της τουρκομουσουλμανικής μειονότητας των Ουιγούρων στην επαρχία Σιντζιάνγκ της δυτικής Κίνας και ούτε βέβαια μπορεί να επιτρέψει να γίνουν πραγματικότητα οι παντουρανικές φιλοδοξίες της Άγκυρας.
Μετά την αποτυχία, εν πάση περιπτώσει, της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στην Μέση Ανατολή, σημειώνεται το τελευταίο διάστημα μια «επίθεση φίλιας» από την Τουρκία αρχικά προς τις μοναρχίες του Περσικού Κόλπου, στην συνέχεια προς το Ισραήλ και τελευταία προς την Αίγυπτο. Ορισμένοι σπεύδουν να ερμηνεύσουν την στροφή αυτήν της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής ως προσπάθεια επανέκδοσης του δόγματος Νταβούτογλου, της πολιτικής δηλαδή για ειρηνική επικράτηση στην περιοχή.
***
Τα πράγματα όμως κάθε άλλο παρά επιτρέπουν μια τέτοια ερμηνεία και αυτό γιατί δεν έχει αλλάξει μόνον ο γεωπολιτικός προσανατολισμός των χωρών της τουρκικής περιμέτρου αλλά έχουν σημειωθεί επιπλέον και αλλαγές μεγάλου βάθους στην οικονομική και κοινωνική ζωή της περιοχής. Δεν γίνεται λόγος, λοιπόν, μόνον για την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν (με την μεσολάβηση της Κίνας) ή για την ενοποίηση και χειραφέτηση του αραβικού κόσμου από ξένες επιρροές, όπως δείχνει η επανένταξη της Συρίας του Άσαντ στον αραβικό σύνδεσμο. Στην περιοχή σημειώνεται επιπρόσθετα και ένα αξιοπρόσεχτο οικονομικό μπουμ, ιδιαίτερα στην Σαουδική Αραβία, η οποία ήταν η ταχύτερα αναπτυσσόμενη χώρα του κόσμου το 2022.Η οικονομική απογείωση των κρατών της περιοχής δεν οφείλεται μόνον στην άνοδο της τιμής των ορυκτών καυσίμων αλλά και στο γεγονός ότι τα κράτη αυτά έχουν καταστεί μαγνήτες του διεθνούς κεφαλαίου.
Η οικονομική κοσμογονία που παρατηρείται στα κράτη του Κόλπου συνδέεται προπαντός και με μια επανάσταση στα ήθη τους. Ειδικά στην θεοκρατική μέχρι πρότινος Σαουδική Αραβία ανύπαντρα ζευγάρια μπορούν πλέον να συγκατοικούν, οι γυναίκες επιτρέπεται να οδηγούν αυτοκίνητα και να κυκλοφορούν ασυνόδευτες και προ παντός αίρονται οι περιορισμοί πρόσληψής τους ακόμη και σε υψηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, ενώ οι φόροι στην αγορά αλκοολούχων ποτών μειώνονται δραστικά. Δεν είναι παράδοξο, κατά συνέπεια, το γεγονός ότι η Σαουδική Αραβία έχει γίνει ο τρίτος στον κόσμο προορισμός εγκατάστασης «ψηφιακών νομάδων». Τι μπορεί να προσφέρει το τουρκικό πολιτικό Ισλάμ σε μουσουλμανικές κοινωνίες που γνωρίζουν τέτοιες άνευ προηγουμένου αλλαγές;
Στην Σαουδική Αραβία κατά παρόμοιο αλλά και πιο τολμηρό τρόπο από αυτόν της Κίνας βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που συνδυάζει βαθιές αλλαγές στην οικονομική και κοινωνική ζωή με αυστηρό συγκεντρωτικό κυβερνητικό έλεγχο. Πρόκειται για ένα μη κοινοβουλευτικό αλλά όχι και ολοκληρωτικό καθεστώς, καθώς το κράτος δεν θέλει να διεισδύσει και να κατευθύνει κάθε πτυχή της ιδιωτικής ζωής, Σε αντίθεση με την Δύση όπου ο φιλευθερισμός κατέφαγε σαν τερμίτης όλες τις προνεωτερικές παραδόσεις και σήμερα τρέπεται σε έναν «βελούδινο» ολοκληρωτισμό για να μην διαλυθούν τα πάντα, στις αραβικές μοναρχίες υπάρχει άθικτο προνεωτερικό πολιτισμικό κεφάλαιο που επιτρέπει την ασφαλή και ακίνδυνη πλοήγηση προς μια εξατομίκευση με αραβικά χαρακτηριστικά για αρκετές δεκαετίες.
***
Συνολικά οι παραπάνω, γεωπολιτικού αλλά και ευρύτερου και βαθύτερου χαρακτήρα, εξελίξεις καταδεικνύουν ότι δυο από τις σημαντικότερες περιοχές ενδιαφέροντος της Τουρκίας η Μέση Ανατολή και η Κεντρική Ασία, έχουν κατά κάποιο τρόπο «σφραγισθεί» και είναι αδύνατη η εξάπλωση υπολογίσιμης τουρκικής επιρροής στα εδάφη τους. Η μόνη διέξοδος που απομένει στο τουρκικό καθεστώς για να προωθήσει τις φιλοδοξίες του, ειρηνικά ή μη, είναι προς τα δυτικά εις βάρος του Ελληνισμού. Πρόκειται για καθεστώς που κυβερνά στηριζόμενο στο ήμισυ του πληθυσμού και εκφοβίζοντας και καταπιέζοντας το υπόλοιπο μισό. Έχει, λοιπόν, ζωτική ανάγκη επέκτασης για να εξασφαλίσει την μακροημέρευσή του.
Δεν είναι τυχαίο που πριν ακόμη αρχίσει ο όποιος διάλογος η Τουρκία ζητά αποστρατικοποίηση των νησιών και «λύση» δυο κρατών για την Κύπρο. Η «επίθεση φιλίας» προς την Ελλάδα δεν είναι ειλικρινής. Και δεν μπορεί να είναι και για έναν ακόμη λόγο, πέραν των αναφερθέντων. Ο πατέρας του πολιτικού Ισλάμ της Τουρκίας ήταν ο Νετσμετίν Ερμπακάν. Στον πυρήνα της ιδεολογίας του ανδρός ήταν η επιθυμία αναθεώρησης της συνθήκης της Λωζάνης και η αμφισβήτηση της κυριαρχίας της Ελλάδας επί των νησιών του ανατολικού Αιγαίου.
Σχετικά, τώρα, με τον χρόνο και με το αν αυτός δουλεύει υπέρ της Τουρκίας, οι τροπές και τα ατυχήματα της εξωτερικής πολιτικής της γείτονος δείχνουν ότι ούτε παντογνώστρια ούτε αλάνθαστη είναι και ότι η ισχύς της δεν είναι ένα μέγεθος στατικό αλλά επιδέχεται αυξομειώσεις.
Για το κατά πόσον, τέλος, η εγγύηση εφαρμογής μιας ελληνοτουρκικής συμφωνίας από τις ΗΠΑ θα έχει υπολογίσιμη διάρκεια ή όχι, μπορεί να ειπωθεί ότι οι καιροί είναι αβέβαιοι και το μέλλον εξαιρετικά αδιάγνωστο. Η παταγώδης, για παράδειγμα, αποτυχία της Ουκρανικής αντεπίθεσης, την οποία τελευταία ομολογούν και δυτικοί αξιωματούχοι, δεν αφήνει πολλά περιθώρια να πιστέψουμε ότι η Ελλάδα συντασσόμενη με τις ΗΠΑ βρίσκεται οπωσδήποτε στην σωστή πλευρά της Ιστορίας. Συμφέρον μας είναι, χωρίς να αρνηθούμε τον διάλογο, να καταφέρουμε να διατηρήσουμε το στάτους κβο στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Πηγές
Ελληνοτουρκικά: Ιχνηλατώντας τον δρόμο προς την Χάγη. Των Αλέξανδρου Διακόπουλου,Πέτρου Λιάκουρα, Κώστα Υφαντή, Κωνσταντίνου Φίλη. Καθημερινή 30.07.23
Οι τρεις σχολές σκέψης και πολιτικής στα ελληνοτουρκικά. Του Μ.Καραγιάννη.Καθημερινή 31.07.23
Τι αποζητά από την Κίνα ο Ερντογάν;Του Κώστα Ράπτη.Capital.gr.27 Ιουλ. 2023
Turkey as a restrained middle power. By Tarik Oguzlu. Turkish Studies.2023, VOL.24, NOS 3-4,673-690
Enlightened Sheikhs. By N.S. Lyons. Upheaval 30 May 2023
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του, βέλγου, Eugène Laermans.
“Κατά την άποψη αρκετών, λοιπόν, καθώς και του ίδιου του πρωθυπουργού, υπάρχει έδαφος για σοβαρή διαπραγμάτευση με την Τουρκία, αρκεί να παραιτηθούμε από επικίνδυνους μαξιμαλισμούς και να επιδείξουμε ετοιμότητα για κάποιες λογικές παραχωρήσεις. Η αντίθετη άποψη η οποία υποστηρίζει την διατήρηση του στάτους κβο, χωρίς όμως και να αποκλείει έναν αυστηρά οριοθετημένο διάλογο, καταγγέλλεται ως συνταγή ακινησίας”.
Αυτή είναι η άποψη τού ΕΛΙΑΜΕΠ, που στηρίζει πάντα τις τουρκικές θέσεις και προσπαθεί να τις περάσει στην ελληνική κοινή γνώμη. Ο Μητσοτάκης ακολουθεί αυτήν ακριβώς την πολιτική και μάς έχει προϊδεάσει για επικείμενες υποχωρήσεις. Εμείς θα κάμομε υποχωρήσεις, η Τουρκία; Αυτό δεν τον ρώτησαν στον ΣΚΑΪ, όπου το δήλωσε.
Το δικό μου ερώτημα είναι πώς μπορεί κανείς να κάνει διάλογο με κράτος, το οποίο μάς απειλεί με πόλεμο (casus belli), εδώ και 25 χρόνια, σε περίπτωση που ασκήσομε το δικαίωμά μας τής επεκτάσεως των χωρικών μας υδάτων στα 12 νμ (για την ακρίβεια πέραν των σημερινών 6 νμ). Η Τουρκία δεν είναι κράτος που κάνει διαλόγους. Οι εγγυήσεις των ξένων είναι απλώς φούμαρα, όταν εμείς δεν έχομε την πολιτική βούληση να χρησιμοποιήσομε τις ΕΔ μας για την υπεράσπιση των εθνικών μας συμερόντων.
Να ξαναθυμηθούμε ότι τις δύο λέξεις ”συνταγή ακινησίας” τις πρωτανέφερε για να δικαιολογηθεί για την εντός 6μήνου υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών ο υπογράψας την κ. Κοτζιάς, (ο
σύμβουλος του κ. ΓΑΠ στο ΥΠΕΞ και υπέρμαχος της ενεργητικής διπλωματίας και εξωτερικής πολιτικής ασχέτως αποτελέσματος ) ,που μπορεί να είναι τυχερός να υπογράψει στην επόμενη 10ετία και την Συμφωνία τω ”Πρεσπών του Αιγαίου”.
Η ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΟΤΑΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΓΕΦΥΡΩΤΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ”ΠΑΓΩΝΕΙ” ΤΙΣ ΔΙΑΠΑΡΑΜΓΑΤΕΥΣΕΙΣ . ΕΙΝΑΙ ΕΝΤΟΛΗ ΤΟΥ ΙΔΡΥΤΗ ΤΗΣ -ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΙΕΖΟΤΑΝ -ΚΑΙ ΕΙΧΑΜΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΕΝΤΟΛΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙ ΤΟ 2008 .
ΔΕΝ ΤΟ ΞΕΧΝΑΜΕ ΑΓΑΠΗΤΟΙ ΑΝΤΙΔΕΞΙΟΙ.