Β’ ΜΕΡΟΣ

*Του Πάρι Θασίτη

ΠΡΏΤΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΎ ΕΔΩ

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΑΤΥΧΗΜΑ Η ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΣΧΕΔΙΟ;

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με την κρίσιμη περίοδο μετά την Συνθήκη των Βερσαλλιών και την απόβαση του ελληνικού στρατού στην Σμύρνη. Ποιες ήταν οι μοιραίες κινήσεις που μας ώθησαν βαθιά στην Μικρά Ασία και μας εγκλώβισαν σε ένα αδιέξοδο προτού λάβουν χώρα οι μοιραίες εκλογές του 1920; Ποιος ήταν ο ρόλος των Συμμάχων τελικά;

«Μόνον άφρων, θα ετόλμων να είπω, θα ήτο δυνατόν να συλλάβη τοιούτον σχέδιον πολιτικής κι στρατιωτικής ενεργείας, να προβή εις εκτέλεσιν τοιαύτης παρατόλμου υπερποντίου εκστρατείας, ριψοκινδύνου και αμφιβόλου λίαν τελικής και οριστικής επιτυχίας, απαιτούσης δε κολοσσιαίας θυσίας και δυσβάστακτα δια το Ελληνικόν Κράτος και τον λαόν βάρη…»

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΟΥΒΕΛΗΣ

Υποστράτηγος[1]

-Ο Σουλτάνος Abdul Hamid που κοιτάζοντας, την ημέρα της υπογραφής του φιρμανίου για την εφαρμογή του Συντάγματος[2], στις 24 Ιουλίου 1908, από το παράθυρο του serial (παλατιού του) κάτω στην πλατεία τους Τούρκους, τους Αρμένιους, Εβραίους και Έλληνες, να χορεύουν και να πανηγυρίζουν, είπε αναστενάζοντας: ‘’Αυτό το Millet των Yunan γιατί πανηγυρίζει το ταλαίπωρο; Οι Νεότουρκοι δεν θα το αφήσουν να συνεχίσει την πρόοδο του, θα το εξαφανίσουν’’

-«Στην ακριτική περιοχή του Πόντου, στο φημισμένο μοναστήρι του ‘’Αγίου Γεωργίου του Περιστερεώτα’’ ο ηγούμενος συγκέντρωσε τους μοναχούς και είπε: «Επιτέλους τα βάσανα του δυστυχισμένου Έθνους μας τελείωσαν. Τα σκοτεινά χρόνια πέρασαν. Τώρα ας γιορτάσουμε, ας προσευχηθούμε κι ας ζήσουμε σαν πραγματικά αδέρφια με τους Τούρκους»…. Ένα δυνατό κτύπημα γροθιάς στο μεγάλο τραπέζι συντάραξε όλους..στράφηκαν προς το μέρος ενός νέου καλόγερου με ψηλό ανάστημα, μπλε μάτια και επιβλητικό παρουσιαστικό, προς τον Γρηγόριο Σιδηρουργόπουλο. Πριν προλάβει ο ηγούμενος να τον παρατηρήσει… εκείνος κοίταξε όλους κατάματα… και με σταθερή και κρυστάλλινη φωνή είπε: «Άγιε Ηγούμενε, σας θαυμάζω πάντα για την σοφία σας… όμως παρακαλώ να μου δώσετε το λόγο»

-Βεβαίως και θα τιμωρηθείς, όμως πες μας αυτό που σκέπτεσαι.

-Χτες βράδυ είδα ένα εφιαλτικό όνειρο. Ένα μεγάλο κύμα, που ξεκίνησε από τα μέρη της Θεσσαλονίκης, κινήθηκε λοξά και με δύναμη προς τον Εύξεινο Πόντο. Εκεί έγινε μεγαλύτερο και θολό, έμοιαζε σαν αίμα. Απότομα άλλαξε κατεύθυνση, κινήθηκε προς τα παράλια του Πόντου, τη Σαμψούνται, Κερασούντα, Τραπεζούντα. Ακόμη και τα πανύψηλα βουνά του Πόντου δεν το συγκράτησαν. Ξεχύθηκε προς την Αμάσεια, την Καισάρεια, την Άγκυρα. Έριξε σπίτια, έπνιξε ανθρώπους.

Φοβούμαι Ηγούμενε. Μέχρι τώρα είχαμε έναν Σουλτάνο, που ήταν βάρβαρος, γι’ αυτό και τον λέγανε «Κόκκινο Σουλτάνο», όμως τώρα θα ξεφυτρώσουν χιλιάδες τέτοιοι και δεν θα μπορούν ούτε οι Φαναριώτες ούτε τα δώρα ούτε οι απειλές των Μεγάλων Δυνάμεων να τους συγκρατήσουν. Όλους τους ξεγέλασαν και όλοι θα τρέξουν να τους αγκαλιάσουν, για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους, για να πουλήσουν όπλα…» (Τσιρκινίδης, 1993 σ. 45)

1) Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ…

I) Πρόλογος

Λένε συχνά αρκετοί ιστορικοί για την Συνθήκη των Σεβρών, ότι δεν άξιζε ούτε το χαρτί στο οποίο γράφτηκε. Είναι ζήτημα αν από τις εμπλεκόμενες Δυνάμεις που την υπέγραψαν έστω και μία την επικύρωσε. Λέγεται (και σωστά) πως από την πρώτη στιγμή, άπαντες (ίσως με εξαίρεση εμάς) ρίχτηκαν σε έναν αγώνα δρόμου να την υπονομεύσουν και να ανατρέψουν κάθε συσχετισμό υπέρ της Ελλάδας… Δεν είναι να της παρούσης να αναλύσουμε τί συμφωνήθηκε τότε. Εμείς από την πλευρά μας θα πούμε ότι τέτοια πρόθεση, ανατροπής των συσχετισμών σε βάρος της Ελλάδας, υπήρχε πριν ακόμη υπογραφεί η Συνθήκη των Βερσαλλιών (!) και όχι μετά την Συνθήκη των Σεβρών (Ιούλιος-Αύγουστος του 1920)…. Ισχυριζόμαστε μάλιστα, ότι τα σημάδια ήταν όχι μόνο εμφανή στο κοινό μάτι, αλλά διατυπώνονταν δημόσια οι προθέσεις. Ακόμη, ενήμερος για τις προθέσεις των «Συμμάχων» ήταν και ο Κεμάλ και οι δυνάμεις γύρω από αυτόν, εξηγώντας σε έναν μεγάλο βαθμό την αυτοπεποίθησή του και την ευκολία με την οποία νίκησε τον Ελληνικό Στρατό. Φυσικά δεν θα ισχυριστούμε ότι η χώρα μπαίνοντας σε αυτήν την καταστροφική πορεία, είχε τα φόντα να βγει νικήτρια… Έχουμε όμως τις ενστάσεις μας στο κατά πόσον καταστροφική, για τον Ελληνισμό θα ήταν μία ήττα ή μερική νίκη τα κρίσιμα εκείνα χρόνια του Ελληνοτουρκικού Πολέμου. Κοινώς ο Ελληνισμός μπορούσε σε ένα μεγάλο μέρος του να σωθεί και να μην ξεριζωθεί….

II) Τι κάνει ο αντίπαλος;

Ένα άκρως ενδιαφέρον ερώτημα. Πώς συσπειρώθηκε ο διαλυμένος Οθωμανικός Στρατός μέσα στα κρίσιμα χρόνια, όταν οι Σύμμαχοι είτε δεν ήταν σίγουροι για την επιτυχία της Ελλάδας, είτε την υπονόμευαν ανοιχτά;

Με την ανακωχή σε ισχύ, ο Mustafa Kemal βρίσκεται πίσω στην Κων/πολη όπου με τον Kiazim Karabekir επισκέπτονται τον Σουλτάνο εκ μέρους των Νεότουρκων που βρίσκονται υπό διάλυση… Ή μάλλον απλώς ανασυντάσσονται και επιθυμούν να δημιουργήσουν νέους συσχετισμούς δύναμης μαζί με τον Σουλτάνο, μετά την ανακωχή με την Αντάντ.

Τα πλοία των Συμμάχων έχουν ήδη αφιχθεί στην Πόλη, ενώ συντάγματα ξένων στρατευμάτων περιδιαβαίνουν τα κεντρικά σημεία. Ιδρύεται ένας μυστικός οργανισμός στα πλαίσια του βαθέως κράτους, με την ονομασία Karakol (φρουρός) που οργανώνει την φυγάδευση πολλών εγκληματιών πολέμου, ενώ οι απόστρατοι μη έχοντας πολλές διεξόδους επιδίδονται σε συμμορίτικες δραστηριότητες δολοφονώντας και ληστεύοντας.  Η επαρχία ήδη από τα τέλη του 1918 έχει αφεθεί στο έλεος της (κρατικά οργανωμένης) ανομίας.

Οι επαφές του Κεμάλ περιλαμβάνουν τους πάντες: ξένους διπλωμάτες, βιομήχανους, αξιωματούχους κοκ. Μία επίσκεψη ξεχωρίζει εκείνους τους μήνες που βρίσκεται στην Πόλη. Πρόκειται για τον Κόμη Sforza, μετέπειτα Υπουργό Εξωτερικών της Ιταλίας. Σε μεταξύ τους συνομιλία, φαίνεται να του είπε πως: «Εάν οι Τούρκοι έδειχναν την θέλησή τους να μετατρέψουν την Αυτοκρατορία σε «Ηνωμένες Πολιτείες της Τουρκίας» θα μπορούσαν ακόμη να σωθούν»… Τι σήμαιναν αυτά τα λόγια; Τυχόν μετατροπή της εναπομείνασας Αυτοκρατορίας σε ομοσπονδία, θα ταν η αρχή του τέλους… Ο ρόλος των Ιταλών φαίνεται παρακάτω. Να τι λέει ο ίδιος: «Μετέφερα στον Κεμάλ την απόδειξη της ειρηνικής μου προθέσεως. Αυτός, πληροφορηθείς την επιθυμία των Βρετανών να τον συλλάβουν, μου ζήτησε αν θα μπορούσε να υπολογίζει στην βοήθειά μου. Απάντησα ότι ένα διαμέρισμα ήταν στην διάθεσή του στην Ιταλική Πρεσβεία. Αυτό έγινε γνωστό και ήταν αρκετό να εμποδίσει τις βρετανικές αποφάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν διπλωματικές επιπλοκές». (Τσιρκινίδης, 1993 σ. 143)

Έτσι λοιπόν, στον Κεμάλ η διεθνής κατάσταση φαίνεται ευνοϊκή, γιατί:

• Η Ρωσία βρίσκονταν σε πόλεμο με τους πρώην συμμάχους της.
• Εάν το ζητούσαν από την νέα Ρωσία (την μπολσεβίκικη) θα τους επέστρεφε ευχαρίστως τους 65.000 αιχμαλώτους πολέμου.
• Οι Ιταλοί δεν θέλουν με τίποτε εξάπλωση των Ελλήνων, ούτε ενίσχυση των Γάλλων και των Βρετανών στην Εγγύς Ανατολή.
• Ο Σουλτάνος και ο κρατικός μηχανισμός, κωλυσιεργούν με την εφαρμογή των όρων ανακωχής και στα κρυφά ενθαρρύνει κινήσεις ανυπακοής… στο μεταξύ ο μηχανισμός των Νεοτούρκων είναι σχεδόν άρρηκτος.
• Οι Γάλλοι φοβούνται εξέγερση των Αράβων και των μουσουλμάνων εν γένει και φοβούνται να εμπλακούν σε περιπέτειες.
• Ο λαός ψάχνει των σωτήρα του… (Τσιρκινίδης, 1993 σ. 144).

Την εποχή λοιπόν που γίνονται διαπραγματεύσεις στο Παρίσι, καθ’ οδόν για τις Βερσαλλίες, οι Νεότουρκοι οργανώνουν την επόμενη φάση αναμέτρησης. Στις 19 Μαίου η κυβέρνηση του Σουλτάνου στέλνει τον Κεμάλ στην Σαμψούντα, ως Γενικό Επιθεωρητή Στρατού, με άλλους 20 αξιωματικούς προκειμένου να επιβλέψει την τάξη στον Πόντο, όπου επικρατεί διάλυση…

Αμέσως μετά την αποβίβασή του στην Σαμψούντα προβαίνει στην αναδιοργάνωση των δυνάμεων του Οθωμανικού Στρατού. Οι επαφές του με τους ξένους επισήμους συνεχίζονται κανονικά. Να τι γράφει σε ένα τηλεγράφημά του προς τον Διοικητή του 15^ου Σώματος Στρατού, Kiazim Karabekir, στο Ερζερούμ:

«Όσον αφορά τους ξένους, απεκατεστάθη πολύ σοβαρή επαφή με τους Αμερικανούς, τους Γάλλους και τους Άγγλους. Οι αντιπρόσωποι των χωρών αυτών εφοδιασμένοι με πληρεξούσια, ήλθαν έως την Σεβάστεια και συνήψαν μαζί μας αγαθάς σχέσεις. Γνωρίζομε ασφαλώς ότι έστειλαν εκθέσεις στους εντολείς των στις οποίες αποδείχνουν ότι το εθνικό κίνημα δεν είναι έργον ενός ή δύο προσώπων, αλλά έχει χαρακτήρα αληθινά εθνικόν…».

Σε άλλο τηλεγράφημά του, με ημερομηνία 28 Σεπτεμβρίου 1919, προς τον Αμπντούλ Κερίμ Πασά γράφει:

«Οι Αμερικανοί, οι Γάλλοι, οι Ιταλοί και τέλος αυτοί οι Άγγλοι επείσθησαν ότι ο λαός μας είναι εν δικαίω και ότι οι σκοποί του είναι νόμιμοι. Τουναντίον γνωρίζουν ότι η κεντρική κυβέρνησις (του Φερίτ Πασά) είναι αδύνατος και μωρά και χωρίς κανένα δεσμό με τον λαό. Δια να τύχουν συγγνώμης δια την άδικον στάσιν την οποίο υιοθέτησαν απατηθέντες…εξεκένωσαν (οι Άγγλοι) την Μερζιφούντα, υπεσχέθησαν ότι θα εκκενώσουν και την Αμισόν και εξετέλεσαν την υπόσχεσίν των. Ιδιαιτέρως οι Άγγλοι δια μέσου ειδικής επιτροπής την οποίαν έστειλαν από το Εσκή Σεχήρ, έδωσαν την υπόσχεσιν ότι δεν θα αναμιγνύνωνται εις τας εσωτερικάς υποθέσεις της χώρας κι δεν θα επεμβαίνουν κατ’ ουδένα τρόπον εις το εθνικόν κίνημά μας του οποίου η νομιμότης ανεγνωρίσθη… Τα τελευταία τηλεγραφήματα τα την στιγμήν αυτήν έχομεν υπ’ όψιν, αναγγέλλουν ότι η Κιουτάχεια κατελήφθη υπό του ιππικού των εθνικών δυνάμεων, ότι τα βρετανικά στρατεύματα τα ευρισκόμενα εκεί ανεχώρησαν δι’ ειδικού σιδηροδρομικού συρμού προς Βορράν. Βρετανική επιτροπή η οποία έφτασε εις Τσιφτέ Χαν είπε εις τον διοικητήν των εθνικών δυνάμεων ότι οι Άγγλοι είχαν φιλίαν πεντήντα ετών προς τους Τούρκους και παρέσχε διαβεβαιώσεις περί πλήρους ουδετερότητος έναντι του εθνικού κινήματος, επρόσθεσαν μάλιστα ότι εάν επιθυμούμε είναι έτοιμοι να μας βοηθήσουν…»

Το παραπάνω τηλεγράφημα το επιβεβαιώνει και ο Μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος, ο οποίος αναφέρει, πως τον Σεπτέμβριο του 1919 ο Βρετανός Στρατηγός Σάλλυ Κλέιντ διαβεβαίωνε και αυτός τον Κεμάλ ότι η κυβέρνησή του δεν θα επέμβει στις υποθέσεις της Τουρκίας και ότι αισθάνεται βαθύτατη φιλία για την  χώρα!

Επαφές με το κεμαλικό κίνημα είχαν και οι Αμερικανοί[3]. Ο Στρατηγός Χάρμπορντ καταφτάνει στην Σεβάστεια και τους μήνες Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 1919 έχει εγκάρδιες συνομιλίες με τον Κεμάλ. Ο ίδιος ο Κεμάλ αναφέρει τα εξής:

«Ο στρατηγός Χάρμπορντ, πρόεδρος της αμερικανικής επιτροπής ερεύνης συνοδευόμενος από δύο στρατηγούς και δεκαπέντε αξιωματικούς έφτασε προ δύο ημερών στην Σεβάστεια και ευθύς γνωστοποίησε στην Κωνσταντινούπολη τη χρησιμότητά  και την νομιμότητα του εθνικού μας κινήματος, συμφώνησε δε ότι η κεντρική κυβέρνηση (του Φερίντ Πασά) είναι αδύνατη και παράνομη. Αναγνώρισε όλους τους πόθους μας και την δύναμή μας καθώς και το ότι είναι αδύνατο να απορριφθούν τα δίκαια αιτήματά μας. Εν ονόματι της ασφαλείας του εθνικού μας κινήματος παρακαλώ να τηρήσετε εντελώς μυστικάς τας συνομιλίας μας αυτάς με τους Αμερικανούς και τους Άγγλους».

Όσο για τους Γάλλους και αυτοί με την σειρά τους, όλο το 1919 προσπαθούσαν να αποκτήσουν επαφές με τον Κεμάλ. Να τι αναφέρει στους λόγους του αργότερα ο ίδιος: «Χθες ένας Γάλλος της αρμοστείας της Κωνσταντινουπόλεως, ονομαζόμενος Λελόγκ, έφθασε εδώ με αποστολή να συνομιλήση μαζί μας. Είναι κομιστής επιστολής του υπασπιστού του Ντεσπρέ, ο οποίος δηλώνει ότι οι Γάλλοι είναι ολοκληρωτικά υπέρ του εθνικού μας κινήματος, ότι η κυβέρνησις του Φερίντ Πασά είναι καταδικασμένη να πέση και ότι οι Γάλλοι είναι έτοιμοι και το θεωρούν ευχαρίστησή τους να ικανοποιούν όλας τα επιθυμίας μας»

Ο δε Μητροπολίτης Χρύσανθος, ανέφερε σχετικά στο βιβλίο του «Εκκλησία της Τραπεζούντος» πως από την πρώτη στιγμή οι αποθήκες οπλισμού έμεναν αφύλακτες έτσι ώστε να αρπάζονται πολεμοφόδια από ατάκτους και να ενισχύεται το κίνημα του Κεμάλ. Οι δε Γάλλοι της Αρμοστείας της Κων/πολης επέτρεψαν στους συνεργάτες του Μουσταφά Κεμάλ να χρησιμοποιούν ασύρματο τηλέγραφο δικό τους ώστε να υπάρχει καλύτερη επικοινωνία με την Ανατολία, η δε Ιταλία ενημερώνονταν καθημερινά για τις κινήσεις του Κεμάλ από σταθμό που διέθετε στην Αττάλεια… (Σωτηρίου, 1975 σσ. 35-37).

Κατόπιν όλων των παραπάνω γιατί θα πρέπει να απορούμε που η Μικρασιατική Εκστρατεία κατέληξε τόσο δύσκολη και αβέβαιη, εν τέλει δε και σε ήττα; Αδίκως ο Κεμάλ αναφώνησε (μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών) ότι είναι οι μόνοι νικητές μεταξύ των ηττημένων; Στην ουσία όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις, εργάστηκαν (άλλη σε μεγάλο βαθμό και άλλη σε μικρό) για την διασφάλιση της αποτυχίας της ελληνικής περιπέτειας στην Μικρά Ασία. Αν όχι από την πρώτη στιγμή, τότε σίγουρα από την απόβαση των ελληνικών στρατευμάτων και έπειτα, στην Σμύρνη…

III) Εξελίξεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη

i) Εξελίξεις στην Μικρά Ασία

Οι μήνες που ακολούθησαν της ελληνικής απόβασης στην Σμύρνη ήταν ιδιαίτερα καυτοί. Όπως αναφέραμε και στο Α’ Μέρος, οι ανάγκες για ανθρώπινο δυναμικό στο Ελληνικό Στράτευμα αυξήθηκαν ραγδαία και άμεσα. Οι Τούρκοι άτακτοι άρχισαν να επιτίθενται από τις πρώτες μέρες της εμφάνισης του Ελληνικού Στρατού, ενώ μέχρι τα τέλη Ιουνίου του 1919 η κατάσταση στην περιοχή της Μαγνησίας είχε γίνει απελπιστική. Αφενός οι ντόπιοι μαζί με συμμορίες ατάκτων επιτίθονταν ανηλεώς σε χωριά και κωμοπόλεις με ελληνική παρουσία, με την σφαγή του Αϊδινίου να αποτελεί την πλέον αιματηρή περίπτωση. Αφετέρου εκδικητικές διαθέσεις εκδήλωσαν από τις πρώτες μέρες και οι ντόπιοι Έλληνες ουκ ολίγες φορές με τα αιματηρά αντίποινα να αποτελούν την νόρμα. Εξελίξεις τέτοιες βρήκαν αρκετά έως πολύ απροετοίμαστο τον ελληνικό στρατό. Ο Ταγματάρχης Μιχαήλ Βυζάς, υπασπιστής του Αντιστρατήγου Λεωνίδα Παρασκευόπουλου περιγράφει ως εξής την κατάσταση: «Ο χειρότερος εχθρός μας δεν είναι ούτε οι Τούρκοι, ούτε οι Σύμμαχοι. Είναι οι ντόπιοι Έλληνες, οι οποίοι θεωρούν ότι βρήκαν επιτέλους την ευκαιρία να πάρουν-μέσα σε λίγες μέρες- εκδίκηση για όλη την καταπίεση και τις διώξεις που υπέστησαν επί σειρά αιώνων. Επίσης, δεν λείπουν οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες που διατηρούν ακόμη την άθλια αντίληψη του 1912 περί λεηλασιών και σφαγών… Οι συνέπειες όλων αυτών θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί εάν και εμείς είχαμε ενστερνιστεί τις μεθόδους προπαγάνδας των αγαπημένων Συμμάχων μας και των Λεβαντίνων φίλων μας, οι οποίοι –με καταπληκτική ικανότητα- κατορθώνουν να παρουσιάζουν το ασήμαντο ως σημαντικό και αντιστρόφως». Τα παραπάνω επιβεβαιώνει σε τηλεγράφημά του στις 2 Ιουλίου του 1919 και ο Αριστείδης Στεργιάδης, Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης, προς τον Βενιζέλο. Ο οποίος επίσης δεν είχε καμία αμφιβολία για το αδιέξοδο της όλης κατάστασης: «Η Ελλάδα θα αναγκαζόταν να διατηρήσει επί χρόνια μια ισχυρή στρατιωτική δύναμη στην Μικρά Ασία. Σταδιακά, θα επικρατούσε ένα καθεστώς απόγνωσης, φωτιάς και αίματος που θα οδηγούσε την Ελλάδα σε οικονομική καταστροφή. Η Μικρά Ασία, επρόκειτο να γίνει ο τάφος της Ελλάδας, ενώ η Σμύρνη θα αποτελούσε για την Αθήνα μια ακόμη Σικελική Εκστρατεία, από την οποία δεν θα κατόρθωνε ποτέ να συνέλθει» (Richter, 2020 σσ. 107-108).

Όμως οι μέθοδοι προπαγάνδας των Λεβαντίνων «φίλων» μας για έναν περίεργο λόγο λειτουργούσαν (σχεδόν πάντα) αντίθετα με τα δικά μας συμφέροντα. Δεν κλείσαμε μήνα παρουσίας στην Μαγνησία και ήδη οι «Σύμμαχοι» ζήτησαν την σύσταση Ανακριτικής Επιτροπής για την διερεύνηση των ακροτήτων από την ελληνική πλευρά. Η ελληνική πλευρά, πειθήνια όπως πάντα, δεν αντιλήφθηκε την παγίδα που της έστησαν οι δυτικοί. Στις 18 Ιουλίου, αποφασίστηκε η σύσταση μιας επιτροπής διερεύνησης τυχόν εγκλημάτων (της ελληνικής πλευράς) όμως χωρίς την παρουσία Έλληνα εκπροσώπου με δικαίωμα ψήφου. Η Ελλάδα θα είχε έναν εκπρόσωπο μόνο ως απλό παρατηρητή, χωρίς δικαίωμα συμμετοχής ούτε στην διαμόρφωση των συμπερασμάτων της επιτροπής… Μέχρι και τις αρχές Οκτωβρίου ο Έλληνας Εκπρόσωπος Συνταγματάρχης Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν δεν είχε πρόσβαση ούτε στα πρακτικά των συνεδριάσεων! Γεγονός που προκάλεσε τις διαμαρτυρίες του Βενιζέλου προς τον Κλεμανσό. Πρόεδρος της Επιτροπής ορίστηκε ο Ναύαρχος Bristol αργότερα Ύπατος Αρμοστής των ΗΠΑ στην Πόλη, γνωστός για τις ακραία φιλοτουρκικές απόψεις του… Η Επιτροπή συνεδρίασε 46 φορές μέσα σε τρεις μήνες και εξέτασε 175 μάρτυρες, ενώ επισκέφτηκαν τα μέλη της περιοχές της Μαγνησίας όπου είχαν διεξαχθεί ακρότητες…

Πιο πολύ ενδιαφέρον όμως είχαν τα συμπεράσματα της εν λόγω Επιτροπής. Κεντρικό συμπέρασμα ήταν πως η απόβαση των Ελλήνων ήταν εντελώς περιττή (sic) μιας και οι σφαγές των χριστιανών είχαν σταματήσει ήδη από την συνθηκολόγηση του 1918, ενώ το Συμβούλιο των Τεσσάρων[4] «παρασύρθηκε»(sic) από μια λάθος πληροφόρηση… Ενώ έψεγε συστηματικά τις ελληνικές αρχές για τις παραλείψεις τους στην προστασία των αιχμαλώτων Οθωμανών, καθώς και για την έλλειψη αποτροπής βίαιων συμπεριφορών των ντόπιων Ελλήνων, δεν ανέφερε παρά ελάχιστα τις κινήσεις των Νεότουρκων και του (τέως διοικητή) Νουρεντίν Πασά… Τέλος τα συμπεράσματα ήταν τα εξής:

• Η τάξη και η ασφάλεια των κατοίκων δεν μπορεί να διασφαλιστεί με τα ελληνικά στρατεύματα, αλλά μόνο με τα Συμμαχικά…
• Η περιοχή δεν μπορεί να παραμείνει υπό την κατοχή της Ελλάδας, εκτός αν κάτι τέτοιο αποφασιστεί από την Συνδιάσκεψη της Ειρήνης. Όμως σε αυτήν την περίπτωση, πρέπει να ανακοινωθεί η ολοκληρωτική προσάρτηση της Σμύρνης στην Ελλάδα…
• Όμως αν κάτι τέτοιο συμβεί, θα ήταν εντελώς αντίθετο με τις αρχές που υπερασπίζονται (οι Σύμμαχοι) και τον σεβασμό που δείχνουν (!)απέναντι στα έθνη… δεδομένου ότι στις κατεχόμενες περιοχές (με εξαίρεση την Σμύρνη και το Αϊβαλί) η πληθυσμιακή υπεροχή των Τούρκων έναντι των Ελλήνων είναι αδιαφιλονίκητη…

Ήταν προφανής η σκοπιμότητα της παραπάνω Επιτροπής. Οι Σύμμαχοι, πλην ίσως των Βρετανών, έδειχναν με αποφασιστικό τρόπο την πόρτα της εξόδου προς τους Έλληνες και την ανάληψη των θέσεών τους από τις Συμμαχικές Δυνάμεις. Ωστόσο την ίδια στιγμή γνώριζαν επακριβώς ποιες ήταν πραγματικές ευθύνες των Ελλήνων και ποιος κινούσε τα νήματα στην Μικρά Ασία. Ο Ναύαρχος De Bon σε επιστολή του προς τον Υπουργό Ναυτικών της Γαλλίας, γράφει στις 3 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς: «…Η Τουρκία και ειδικά η Μικρά Ασία ήταν ήσυχες μέχρι τις τελευταίες μέρες του μηνός Απριλίου, που οι Ιταλοί άρχισαν να αποβιβάζονται στην Scala Nova… Μια αληθινή κατακραυγή ανυψώθηκε από παντού κατά των Ελλήνων: Γεγονότα σοβαρά και λυπηρά μεγαλοποιήθηκαν μ’ όλα τα δυνατά μέσα, δημιουργώντας μια έντονα εχθρική ατμόσφαιρα κατά των Ελλήνων…

Σ’ αυτή την στιγμή η ιταλική προπαγάνδα έκανε ό,τι μπορούσε για να ενσπείρει τον πανικό στους πληθυσμούς…» (Τσιρκινίδης, 1993 σ. 152).

Δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί, ότι στα πλαίσια του πολέμου δεν έκαναν σημαντικές βιαιοπραγίες και οι ελληνικές δυνάμεις. Το να αποδίδονται όμως οι σφαγές του Αϊδινίου σε ελληνική υπαιτιότητα, ήταν τουλάχιστον προκλητικό. Η σύσταση τέτοιων επιτροπών διερεύνησης, παρήγαγε περισσότερη πολιτική παρά έρευνα και σίγουρα δεν απένειμε ευθύνες…

Τα δε Ελληνικά στρατεύματα ήταν επί μήνες σε στάση αναμονής μη μπορώντας να προτάξουν καμία ουσιαστική αντίσταση στις επιθέσεις των τσετών (ατάκτων), περιμένοντας εντολές από τα συμμαχικά στρατηγεία… Η διαταγή του Βρετανού Στρατηγού Μιλν στις 28 Ιουλίου του 1919 είναι χαρακτηριστική: «…ουδεμία προέλασις πέραν την ήδη κατεχομένων θέσεων λάβη χώραν άνευ προηγουμένης εγκρίσεώς μου». Και ο στρατηγός Παρασκευόπουλος, την ίδια μέρα αναφέρει τα ακόλουθα στην ημερήσια διαταγή του: «Κατόπιν συννενοήσεως μετά του αρχηγού των αγγλικών στρατευμάτων στρατηγού Μιλν, επιβάλλεται ημίν να τηρήσωμεν απαρεγκλήτως και αυστηρώς τας αναλφθείσας υποχρεώσεις σχετικώς με την στάσιν ημών έναντι τακτικών ή ατάκτων τουρκικών στρατευμάτων».

Τι βλέπουμε εδώ; Σε ποιον λογοδοτούσε τελικά ο ελληνικός στρατός; Στον Πρωθυπουργό ή στο Υπουργείο Αποικιών της Βρετανίας; Από τα παραπάνω είναι φανερό αυτό που συμπέραινε ο Μητροπολίτης Χρύσανθος. Η Ελλάδα έχασε χρόνο, που εκμεταλλεύτηκε το κίνημα του Κεμάλ και αναδιοργανώθηκαν οι δυνάμεις του…

Όταν τον Μάρτιο του 1920 άλλαξε το κλίμα στην Ευρώπη, δόθηκε η εντολή προέλασης των στρατευμάτων στα ανατολικά…

ii) Εξελίξεις στην Ελλάδα και την Ευρώπη

Στα τέλη Οκτωβρίου του 1919 ο Βενιζέλος μετέβη στο Λονδίνο για συνομιλίες με την βρετανική κυβέρνηση. Ο Έλλην Πρωθυπουργός δεν έκανε καμία νύξη για την Κύπρο ενώ ενδιαφέρθηκε ως επί το πλείστον για την Πόλη και την Μικρά Ασία. Στις συνομιλίες του με τον Λόρδο Κώρζον (Υπουργός Εξωτερικών) και τον Στρατηγό Henry Wilson, εξέφραζε διαρκώς την απορία του γιατί οι Σύμμαχοι δεν βοηθούν τον Ελληνικό Στρατό. Ζήτησε ακόμη την βοήθεια των Συμμάχων για την διεξαγωγή επιχειρήσεων καταδίωξης των ατάκτων, πρόταση που απορρίφθηκε αμέσως από τον Wilson. Ο Στρατηγός Wilson έγραφε στο ημερολόγιο του: «Εξήγησα στον Βενιζέλο πως, με την απόφασή του να στείλει στρατεύματα στην Σμύρνη, είχε ήδη καταστρέψει την χώρα του και τον εαυτό του. Εκείνος-φανερά  απογοητευμένος- το παραδέχτηκε, όμως είπε πως αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι στο Παρίσι (οι Σύμμαχοι) δεν είχαν φροντίσει να αποτελειώσουν τους Τούρκους, αλλά για να συνάψουν ειρήνη μαζί τους. Φυσικά αυτή είναι μόνο η μισή αλήθεια. Ο Βενιζέλος… δήλωσε πως ήταν διατεθειμένος να διαθέσει και τις 12 μεραρχίες του εάν αυτό μας βοηθούσε να εξαλείψουμε την τουρκική απειλή. Έχει ήδη συνειδητοποιήσει ότι βρίσκεται σε απελπιστική θέση και προσπαθεί τώρα να χρησιμοποιήσει τις 12 μεραρχίες ως διαπραγματευτικό χαρτί. Με παρακάλεσε να μιλήσω στον Lloyd George και να του μεταφέρω το μήνυμα ότι τόσο εκείνος, όσο και η Ελλάδα είναι εξουθενωμένοι. Του υποσχέθηκα ότι θα το έπραττα. Πράγματι ο παλιόφιλος είναι εξουθενωμένος.». Δυστυχώς η κατρακύλα της χώρας συνεχίστηκε, όταν ο Βενιζέλος προσπαθούσε επισταμένα, καθ’ όλη την διάρκεια του 1919 να προσεταιριστεί τους Ιταλούς και τους Γάλλους, με συμφωνίες αμφίβολου αποτελέσματος.

2) Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΙΡΗΝΗΣ ΕΙΝΑΙ ΓΕΓΟΝΟΣ (;)

I) Εξελίξεις μέσα στο 1920

Τον Απρίλιο, συναντιόνται στον Σαν Ρέμο της Ιταλικής Ριβιέρας, οι Πρωθυπουργοί της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας προκειμένου να διευθετήσουν το ζήτημα του διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Λιβύη και τα Δωδεκάνησα θα δίνονταν στους Ιταλούς. Η Κιλικία, ο Λίβανος και η Συρία στην Γαλλία υπό καθεστώς Εντολής. Η Μεσοποταμία και η Αραβία στους Βρετανούς, ενώ η Ελλάδα θα λάμβανε την ενδοχώρα της Σμύρνης, την Ανατολική Θράκη με την Καλλίπολη. Βεβαίως η Κύπρος θα παρέμενε στους Βρετανούς, ενώ η Βόρεια Ήπειρος επίσης παραλήφθηκε… Ωστόσο ο διαμελισμός της Τουρκίας, θα απαιτούσε 25-30 μεραρχίες, όταν οι Βρετανοί διέθεταν μόλις 7.000 στρατιώτες και οι Γάλλοι 6 τάγματα… Διόλου τυχαία, την ίδια περίοδο αλλάζει σταδιακά η στάση των Βρετανών (πρόσκαιρα) υπέρ της Ελλάδας, όταν δέχονται τα Βρετανικά στρατεύματα επίθεση από τον Κεμάλ.

Τον Ιούνιο του 1920, ο Βενιζέλος επισκέπτεται (ξανά) τον Lloyd George και εκείνος, χωρίς καθυστερήσεις, του θέτει το ερώτημα αν η Ελλάδα ήταν διατεθειμένη μόνη της να επιβάλλει τους όποιους όρους Ειρήνης των Συμμάχων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία… ο Βενιζέλος χωρίς δισταγμό δέχεται την αποστολή… με την αναγκαία στήριξη της Βρετανίας. Ο Βρετανός Πρωθυπουργός κατόπιν ζητά από τον Βενιζέλο να μεταπείσει… τον Υπουργό Στρατιωτικών Winston Churchill ο οποίος διαφωνούσε με τους χειρισμούς του! Θα μπορούσε να ήταν φαρσοκωμωδία αλλά ήταν πραγματικό γεγονός. Ο δε Βενιζέλος θεωρώντας δεδομένη (!) την στήριξη των Βρετανών προέβη σε άκρως υπεροπτικές δηλώσεις (σύμφωνα με τα λεγόμενα του Στρατηγού Wilson) λέγοντας πως αφού κατοχυρώσει την θέση του σε Θράκη και Μικρά Ασία θα προστάτευε και τα δικαιώματα των μειονοτήτων σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία… Προς έκπληξη όλων η θερινή εκστρατεία ήταν επιτυχής και τα ελληνικά στρατεύματα έφτασαν μέχρι την Προύσα. Τον Ιούλιο του 1920 απελευθερώνεται, μετά από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις, η Ανατολική Θράκη, ενώ οι επιχειρήσεις στα ανατολικά σταματούν, δίνοντας τον αναγκαίο χρόνο στον Κεμάλ να αναδιοργανωθεί…

II) Η Συνθήκη των Σεβρών…

Την ίδια περίοδο οι διαπραγματεύσεις για την Συνθήκη Ειρήνης με τους Οθωμανούς μπαίνουν στην τελική ευθεία. Στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920, υπογράφεται (επιτέλους) η Συνθήκη των Σεβρών. Από τα 1.580.540 τετραγωνικά χιλιόμετρα που αποτελούσαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1914, πλέον θα απέμεναν κάτι παραπάνω από το ¼ , ήτοι μόλις 453.000. Οι Οθωμανοί θα έχαναν όλες τις παλιές τους επαρχίες στην Μέση Ανατολή (όπως είχε αποφασιστεί στον Σαν Ρέμο). Η Ελλάδα θα έπαιρνε την Ανατολική Θράκη και τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο, μαζί με την ενδοχώρα της Σμύρνης, η οποία θα τελούσε υπό ελληνική διοίκηση για πέντε χρόνια και αργότερα θα πραγματοποιούνταν ένα οριστικό δημοψήφισμα υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών για να αποφασιστεί η τύχη τους. Τα Στενά, σε Δαρδανέλια και Κωνσταντινούπολη θα διεθνοποιούνταν, ενώ το Οθωμανικό χρέος θα τίθεντο υπό μια ειδική επιτροπή που θα έλεγχε την αποπληρωμή του. Ο Οθωμανικός Στρατός θα μειώνονταν σε 50.000 άντρες. Η νέα Τουρκία θα αποκόβονταν σχεδόν οριστικά από τον πνεύμονά της, την Μικρά Ασία και θα είχε μόλις 10 εκ κατοίκους στην ενδοχώρα… Επρόκειτο για μια προκλητικά υπεροπτική συνθήκη γραμμένη στην γλώσσα των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων του 19^ου αιώνα, στο περιβάλλον όμως του σύγχρονου 20^ου αιώνα… Ακόμη, υπογράφηκε πολύ αργά, όταν πλέον ο Κεμάλ είχε ιδρύσει ένα σχεδόν δικό του κράτος πέρα από τον έλεγχο του Σουλτάνου.

Να πώς περιγράφει ο Τσόρτσιλ την Συνθήκη των Σεβρών: «Τα γεγονότα σφράγισαν ήδη τη μοίρα της Συνθήκης… Αυτή η Συνθήκη, η οποία χρειάστηκε 18 μήνες για να προκειμένου να φτάσει σε ένα τελικό στάδιο, ήταν παρωχημένη προτού καν ολοκληρωθεί. Η υλοποίηση όλων των βασικών όρων της βασιζόταν σε μια προϋπόθεση: τον Ελληνικό Στρατό. Εάν ο Βενιζέλος και οι στρατιώτες του κατόρθωναν να ξεκαθαρίσουν την κατάσταση και να υποτάξουν τον Μουσταφά Κεμάλ τότε όλα θα πήγαιναν κατ’ ευχήν. Εάν αυτό δεν συνέβαινε, τότε οι όροι της Συνθήκης θα έπρεπε να αναδιατυπωθούν με τέτοιον τρόπο ώστε να ανταποκρίνονται περισσότερο στην πραγματικότητα. Είχαμε επιτέλους συνάψει ειρήνη με την Τουρκία, όμως για την επικύρωσή της θα έπρεπε να εμπλακούμε σε πόλεμο μαζί της. Βέβαια, οι Μεγάλοι Σύμμαχοι πίστευαν πως μπορούσαν να εμπλακούμε σε πόλεμο δι’ αντιπροσώπων. Ωστόσο, όταν τα ισχυρά έθνη διεξάγουν τέτοιου είδους πόλεμο, αυτό μπορεί να αποβεί μοιραίο για τους ίδιους τους αντιπροσώπους».  (Richter, 2020 σ. 148)

Δυστυχώς η ελληνική κυβέρνηση δεν αντιλήφθηκε το παγκόσμιο διακύβευμα, ούτε την παγκόσμια σκακιέρα που διαδραματίζονταν μπροστά της. Αντίπαλος (δυνητικά αλλά και σε πραγματικούς όρους) δεν ήταν μόνο κάποιο κίνημα ατάκτων του Κεμάλ, το οποίο όφειλε να κατασταλεί. Ξέχασαν ότι ακόμη και η παρηκμασμένη και υπό διάλυση Οθωμανική Αυτοκρατορία, έδρα και του Χαλιφάτου είχε πολλά περισσότερα «χαρτιά» να διαπραγματευτεί, από την Ελλάδα «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών»… Ιδού τι λέει ο Γάλλος Στρατηγός Franchet d’ Esperey (Εσπρέ) στις 8 Ιανουαρίου του 1920: «Ένα μεγάλο συνέδριο συγκλήθηκε στην Ελβετία με συμμετοχή διανοουμένων από Τυνησία, Αλγερία, Μαρόκο, Αίγυπτο. O Seyid Halid Bey[5] εκλέχτηκε πρόεδρος. Εκφώνησε λόγο, όπου διακήρυξε ότι στη Βόρεια Αφρική οι Γάλλοι ασκούν όχι μόνο τυραννία επί των μουσουλμάνων, αλλά εμποδίζουν επίσης την θρησκευτική ελευθερία των μουσουλμάνων. Τώρα η Γαλλία ασκεί μια πολιτική τυραννίας εναντίον των αραβικών φυλών της Αφρικής…

Μετά τον λόγο οι σύνεδροι συσκέφτηκαν κρυφά και αποφάσισαν να ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΟΥΝ την Τυνησία, την Αλγερία και το Μαρόκο από την ΓΑΛΛΙΚΗ ΤΥΡΡΑΝΙΑ…» (Τσιρκινίδης, 1993 σ. 163).

Περαιτέρω ταπείνωση του Σουλτάνου και Χαλίφη θα ξεσήκωνε τους μουσουλμάνους υπηκόους των γαλλικών και βρετανικών αποικιών. Μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι οι Βρετανία και Γαλλία, παρά την νίκη τους στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρίσκονταν σε δομική αδυναμία διαχείρισης των υπερπόντιων αποικιών, κατάσταση που εκμεταλλεύτηκαν ουκ ολίγες φορές οι Οθωμανοί. Αν μη τι άλλο οι Οθωμανοί ήξεραν να ασκούν παγκόσμια πολιτική όταν η Ελλάδα το πολύ-πολύ γινόταν δεκτή στα ευρωπαϊκά σαλόνια ως επαρχία «αναβαθμισμένη»… Τα παραπάνω αν μη τι άλλο εξηγούν την επιφυλακτικότητα αν όχι και την έχθρα της Γαλλίας προς την Ελλάδα.

Έπρεπε να φτάσει το φθινόπωρο για να αντιληφθεί ο Βενιζέλος το αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει η χώρα. Σε ένα απελπισμένο τηλεγράφημά του προς τον Lloyd George στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1920, του ανακοινώνει πως αυτός (ο Lloyd George) οφείλει να λάβει αποφάσεις, μιας και τα ελληνικά στρατεύματα αδυνατούν να προχωρήσουν παραπέρα, τουλάχιστον μέχρι τον επόμενο Ιούνιο. Οικονομικοί και πολιτικοί λόγοι τον εμπόδιζαν (τον Βενιζέλο) να αναλάβει ρίσκα… ερχόταν και χειμώνας και ο λαός είχε κουραστεί. Οι επιτελείς του σαν τον Παρασκευόπουλο συμφωνούσαν μαζί του, μιας και η στασιμότητα στο μέτωπο δεν μπορούσε να κρατήσει, από την άλλη όμως έρχονταν και εκλογές….

III) Οι εκλογές του 1920…

Ο Βενιζέλος κινούνταν στα όρια της αυθαιρεσίας επί χρόνια. Το 1917 είχε ανασυστήσει με τις λόγχες των Συμμάχων την Βουλή του 1915[6], την επονομαζόμενη των «Λαζάρων», με πλειοψηφία ελεγχόμενη από τον ίδιο για τις ανάγκες του Πολέμου. Τώρα με την Συνθήκη των Σεβρών, είχε έρθει η ώρα των εκλογών… ή μήπως όχι; Τίνος έργο ήταν οι μοιραίες εκλογές του 1920, αναρωτιέται η Διδώ Σωτηρίου;

Μπορεί το «έργο» του Βενιζέλου να είχε τελειώσει με την Συνθήκη των Σεβρών, ωστόσο τα αδιέξοδα (όπως είδαμε και παραπάνω) μόλις είχαν ξεκινήσει. Η πόλωση, μετά και την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του[7], είχε φτάσει στα ύψη. Η χώρα αντιμετώπιζε ιστορικές προκλήσεις στην Μικρά Ασία και παράλληλα ήταν περισσότερο διχασμένη από ποτέ. Ακόμη πιο περίπλοκες έγιναν οι εξελίξεις μετά τον περίεργο θάνατο του Βασιλιά Αλέξανδρου από σηψαιμία τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς. Εξέλιξη που εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο οι βασιλόφρονες και ο συνασπισμός της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης για να θέσουν θέμα επιστροφής του εξόριστου Κωνσταντίνου στο θρόνο…

Να τι γράφει ο Νίκος Ψυρούκης: «Οι εκλογές, έγιναν ύστερα από εσωτερική λαϊκή πίεση και εξωτερική αγγλική παρέμβαση… Οι Άγγλοι ευνοούσαν μια τέτοια λύση γιατί ήσαν πεπεισμένοι για την εκλογική συντριβή του βενιζελισμού…. Την εποχή που διαδραματίζονταν οι ζυμώσεις αυτές, είχε συντελεστεί η οριστική διάσπαση του αγγλογαλλικού συνασπισμού στην Εγγύς Ανατολή. Οι Άγγλοι, χρησιμοποιώντας την Ελλάδα σαν βασικό όργανο της στρατιωτικής τους εισβολής στην Τουρκία, φυσικό ήταν να θέλουν όπως την κυβέρνηση της χώρας την αποτελούν άνθρωποι καθαρά δικοί τους… Η Ελλάδα… μπορούσε σε μια δοσμένη στιγμή… να γίνει περισσότερο «γαλλόφιλη» από «αγγλόφιλη». Μια τέτοια μετατόπιση θα ήταν οδυνηρή για τα αγγλικά αποικιακά σχέδια. Και υπάρχουν πάρα πολλά στοιχεία που μαρτυρούν ότι ο βενιζελισμός είχε ανέκαθεν ισχυρούς δεσμούς και με τον γαλλικό ιμπεριαλισμό».

Η παρέμβαση του βρετανικού παράγοντα γίνεται ολοένα και πιο εμφανής, αν συνδυάσουμε την ανάλυση του Ψυρούκη, με την έντονη κινητικότητα του Βενιζέλου στο Λονδίνο όταν τους ζητούσε συνεχώς και επιτακτικά ενισχύσεις… στο τέλος είχε θέσει και θέμα παγώματος της εκστρατείας, ζήτημα που μάλλον ανησύχησε το Λονδίνο ακόμη περισσότερο. Η Εκστρατεία έπρεπε να βγει φτηνά (για τους Βρετανούς)- ει δυνατόν ανέξοδα- και χωρίς πολλούς αστερίσκους και απαιτήσεις ή ενστάσεις, μέχρι να αποφασιστεί (οριστικά) η επόμενη γεωπολιτική ισορροπία και αρχιτεκτονική της Εγγύς Ανατολής. Ο Βενιζέλος διέθετε και σκέψη και αυτονομία σαν προσωπικότητα, που πλέον αποτελούσαν πρόβλημα για τους «Προστάτες». Μήπως έπρεπε να παιχτεί και το χαρτί του αντιβενιζελισμού;

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Δεν θα μακρηγορήσουμε για τις «μοιραίες» εκλογές του 1920. Τα διακυβεύματα για την πλειοψηφία των ψηφοφόρων ήταν διαφορετικά από αυτά που έθεταν οι Σύμμαχοι ή τα εκλογικά επιτελεία. Ήθελαν (και δικαίως) την λήξη του πολέμου και την αποστράτευση, αφού μάλιστα είχαμε στα χέρια μας την Συνθήκη Ειρήνης. Και γιατί όχι; Σάμπως έτσι δεν διακήρυττε η βενιζελική προπαγάνδα; Ότι περίπου όταν η Ελλάδα έπαιρνε όσα ήθελε και «δικαιούνταν» θα έληγε και η περιπέτεια; Οι ψηφοφόροι λάθος δεν έκαναν που υπερψήφισαν την Ηνωμένη Αντιπολίτευση για να λήξει ο πόλεμος. Η χώρα παρέπαιε οικονομικά, η παραγωγή είχε καταρρεύσει, ο λαός είχε κουραστεί μετά από 10 χρόνια συνεχούς κινητοποίησης, με όχι πάντα αγνά κίνητρα. Έλαχε όμως την ηγεσία της αντιβενιζελικής αντιπολίτευσης να την έχουν τα πιο τυχοδιωκτικά, αργυρώνητα και αδίστακτα στελέχη της «Παλαιάς Ελλάδας». Που το μόνο που μπορούσαν (οριακά) να διαχειριστούν ήταν το νωθρό Βασίλειο μέχρι τα σύνορα της Λαμίας, όχι ολόκληρη τη χώρα και σίγουρα όχι την «Μεγάλη Ελλάδα» των δύο Ηπείρων… Οι ευθύνες του Βενιζέλου ήταν σαφώς μεγάλες. Έχει ενδιαφέρον και η φυγή του μετά το αποτέλεσμα των εκλογών…

Σε κάθε περίπτωση όμως, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα των εκλογών, η καταστροφή της εκστρατείας ήταν θέμα χρόνου-με Βενιζέλο ή χωρίς. Το με τι κόστος, τρόπο ή συνέπειες είναι ζήτημα σίγουρα άλλης τάξης. Εκεί σαφέστατα μπορεί να υποστηριχθεί ότι το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν μοιραίο. Μοιραίο για τον Ελληνισμό συνολικά, όχι για την «Μεγάλη Ελλάδα» του Βενιζέλου…

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ…

[1] Εμπιστευτικό σημείωμα του Αρχηγού της Επιτελικής Υπηρεσίας Στρατού Υποστρατήγου Κ. Γούβελη, προς τον τότε Υπουργό Στρατιωτικών Δημήτριο Γούναρη, στις 18 Ιανουαρίου του 1921, αναφερόμενος (γενικά) στην Μικρασιατική Εκστρατεία. Ο Στρατηγός παραιτήθηκε στις 2 Απριλίου την ίδια χρονιά, ερχόμενος σε ρήξη με την Κυβέρνηση Καλογερόπουλου….

[2] Εννοεί το υπό αναστολή Σύνταγμα του 1876, το οποίο ποδοπάτησε ο νέος τότε Abdul Hamid ο Β’. Αποτελούσε σημείο αναφοράς όλων των δημοκρατικών και φιλελεύθερων δυνάμεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από το 1878 μέχρι το 1908 έπαυσε να ισχύει, καθυστερώντας με αυτόν τον τρόπο τον εκδημοκρατισμό και την αναγκαία πολιτικοποίηση των Οθωμανών. Το 1908 επανήλθε μετά το πραξικόπημα των Νεοτούρκων στην Θεσσαλονίκη, γεμίζοντας ελπίδες τους υπόδουλους χριστιανούς αλλά και τους δημοκράτες Οθωμανούς….

[3] Κάτω υπό την νέα Κοινωνία των Εθνών, επιθυμούσαν να λάβουν Εντολή διακυβέρνησης του Πόντου και της Αρμενίας…

[4] Εννοεί τους 4 Νικητές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου: ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία και Ιταλία

[5] Οθωμανός διανοητής και στέλεχος των Νεότουρκων, βουλευτής και Γερουσιαστής κατά την διάρκεια του Πολέμου, υπέρμαχος της αναβίωσης του Χαλιφάτου…

[6] Των εκλογών του 1915 δηλαδή…

[7] Αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών στο σταθμό των τρένων, στο Παρίσι.

πηγή: Τρίτο Μάτι