του Γιώργου Χατζηθεοφάνους*
Η ανάλυση ενός πολέμου ξεκινά από τον προσδιορισμό του πολιτικού σκοπού του πολέμου με την επίτευξη του οποίου σταματούν οι πολεμικές επιχειρήσεις. Κι ο πολιτικός σκοπός του πολέμου, όταν δεν δηλώνεται ξεκάθαρα, βρίσκεται στις δημόσιες αναφορές-παρεμβάσεις των πολιτικών ηγετών των αντιμαχόμενων πλευρών. Για τον Πούτιν φαίνεται πως ο πολιτικός σκοπός του πολέμου ήταν η αντικατάσταση της φιλοδυτικής Κυβέρνησης της Ουκρανίας με φιλορωσική και η δημιουργία μιας νέας Ουκρανίας κατά το πρότυπο της Λευκορωσίας ήτοι απόλυτα ελεγχόμενη από τη Ρωσία.
Το ουσιώδες στοιχείο σε έναν πόλεμο συνίσταται στο να γνωρίζει κανείς και να λαμβάνει υπόψη του τις συνθήκες που επικρατούν και στα δύο στρατόπεδα. Ξεκινώντας από αυτές θα σχηματιστεί αυτόματα κάποιο κέντρο βάρους, ένα κέντρο ισχύος και κίνησης από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα. Η εξουδετέρωση του Κέντρου βάρους (αδρανοποίηση, καταστροφή, αποδυνάμωση) οδηγεί στην επίτευξη του πολιτικού σκοπού του πολέμου. Στον πόλεμο αυτό κέντρο βάρους είναι ο ίδιος ο Πρόεδρος της Ουκρανίας. Η εξουδετέρωση μπορεί να επιτευχθεί είτε με το θάνατο του Ζελίνσκι, είτε με τη φυγή του στο εξωτερικό (η εγκατάλειψη της Χώρας του θα τον οδηγούσε στην απαξίωση) είτε ιδανικά στη σύλληψή του και την φυλάκισή του μετά από μια δίκη για εγκλήματα εναντίον της ρωσικής μειονότητας.
Οι απαιτούμενες δυνάμεις και μέσα είναι συνάρτηση του πολιτικού σκοπού του πολέμου και του τρόπου ενεργείας για την εξουδετέρωση του Κέντρου Βάρους. Με δεδομένο πως το 35% του πληθυσμού της Ουκρανίας είναι ρωσικής εθνότητας και το 50% λιγότερο ή περισσότερο φανατικά ρωσόφιλων προφανώς ο Πούτιν θεώρησε πως θα πετύχαινε τον πολιτικό σκοπό του πολέμου χωρίς καμιά αντίσταση όπως έγινε στην Κριμαία το 2014. Η λανθασμένη εκτίμηση για τη στάση των Ουκρανών ενδεχομένως να οφείλεται στον αυταρχισμό του Πούτιν. Είναι ενδεικτική η εικόνα της συμπεριφοράς του προς τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας, μπροστά στις κάμερες, που τόλμησε να εκφράσει μια διαφορετική άποψη. Στον δικτάτορα όλοι λένε αυτά που θέλει να ακούσει κι όχι την πραγματικότητα.
Κατά συνέπεια κανείς από την πλευρά των Ρώσων δεν ήταν προετοιμασμένος για πολεμικές επιχειρήσεις μεγάλης έκτασης. Σύμφωνα με τον Κλαουζεβιτς ο πόλεμος είναι μια εκπληκτική Τριάδα στην οποία μπορεί κάποιος να βρει την πρωταρχική βία, το μίσος και την αντιπάθεια, που λειτουργούν ως φυσική παρόρμηση. Αυτό προϋποθέτει πάθη που πρέπει να προϋπάρχουν στους υπό εξέταση λαούς. Αυτά τα πάθη οδηγούν τους στρατιώτες να χρησιμοποιούν τη δύναμή τους χωρίς οίκτο και να μην σταματούν μπροστά σε καμιά αιματοχυσία. Αυτό δεν χαρακτήριζε τους Ρώσους στρατιώτες, οι οποίοι δεν ήξεραν ούτε ότι πηγαίνουν για να πολεμήσουν και βέβαια γιατί πρέπει να πολεμήσουν. Ενδεικτικοί οι διάλογοι Ρώσων στρατιωτών με άμαχους Ουκρανούς μπροστά στις κάμερες. Οι αναλυτές συνήθως περιορίζονται σε συγκρίσεις αριθμών (μέγεθος στρατού-μέσα) και στην ποιότητα των μέσων. Όμως όπως και πάλι φροντίζει να μας ενημερώσει ο Κλαούζεβιτς οι υλικές σχέσεις είναι πολύ απλές, το δύσκολο είναι να κατανοηθούν οι ηθικές δυνάμεις. Με λίγα λόγια η θέληση ενός λαού για πόλεμο.
Στη βάση της λανθασμένης εκτίμησης υπήρξε κακός σχεδιασμός ήτοι α) Μη χρησιμοποίηση της απαιτούμενης-κατάλληλης δύναμης, ανεπαρκές σύστημα διοίκησης και ελέγχου, σοβαρά προβλήματα διοικητικής μέριμνας- logistics (καύσιμα, τρόφιμα, πυρομαχικά, υγειονομική περίθαλψη κλπ) και τέλος, σε πολιτικό επίπεδο, μη εξασφάλιση εσωτερικής νομιμοποίησης για ένα πόλεμο τέτοιων διαστάσεων. Και βέβαια ίσως ο υπερεκτιμημένος Ρωσικός στρατός να μην ήταν επαρκής για ένα τέτοιο πόλεμο. Όπως γράφει στο βιβλίο του (Πόλεμος-Από τη Μάχη του Μάρνη στο ΙΡΑΚ) ο Martin Creveld υπήρξε γενικά μια συρρίκνωση των συμβατικών δυνάμεων λόγω του πυρηνικού οπλοστασίου.
Κι όταν πλέον ξεκίνησε ο πόλεμος έκανε την εμφάνισή της η «Τριβή» του ιδιόρρυθμου και πνευματικά ανεξάρτητου, όπως τον χαρακτηρίζει ο Παναγιώτης Κονδύλης, Πρώσου Στρατηγού και συγγραφέα Καρλ Φον Κλαούζεβιτς. Τριβή είναι εκείνο που κάνει δύσκολο ότι φαίνεται εύκολο. Είναι όλα εκείνα που ξαφνικά εμφανίζονται σε ένα πόλεμο που ανατρέπουν όλα τα σχέδια. Στον πόλεμο όλα είναι απλά και το απλούστερο είναι δύσκολο. Οι δυσκολίες συσσωρεύονται και προκαλούν μια τριβή που κανείς δεν την αντιλαμβάνεται σωστά εάν δεν έχει δει τον πόλεμο. Κάθε πόλεμος είναι μία ανεξερεύνητη θάλασσα γεμάτη σκοπέλους λέει ο Κλαούζεβιτς κι ο στρατός στην ειρήνη μοιάζει με τους κολυμβητές που μαθαίνουν κολύμπι στη στεριά. Κι όσο περισσότερο διαρκεί ο πόλεμος τόσο μεγαλύτερη είναι η τριβή.
Σύμφωνα με τον Κινέζο Στρατηγό Σουν Τζου, φερόμενο συγγραφέα της Τεχνης του Πολέμου, ενός αρχαίου κινεζικού βιβλίου στρατιωτικής στρατηγικής με τεράστια επιρροή, ο παρατεταμένος πόλεμος ποτέ δεν υπήρξε επωφελής για τη Χώρα και γι αυτό οι άριστοι στην τέχνη του πολέμου καταλαμβάνουν πόλεις χωρίς μακροχρόνιες επιχειρήσεις και ιδανικά χωρίς μάχη. Σίγουρα ο παρατεταμένος πόλεμος δεν ήταν στο σχέδιο του Πούτιν, αντίθετα εξελίχθηκε στη Νέμεσή του. Επίσης λέει πως η χειρότερη πολιτική είναι να επιτίθεσαι σε πόλεις. Αυτό πρέπει να το κάνεις μόνο αν δεν έχεις εναλλακτική λύση. Όλοι οι στρατιωτικοί κι όχι μόνο γνωρίζουν πως ο αγώνας σε κατοικημένο τόπο είναι εξαιρετικά δύσκολος, απαιτεί κατάλληλα εκπαιδευμένο στρατό, πολύ χρόνο και μεγάλες θυσίες σε προσωπικό και μέσα. Ειδικά για πόλεις του μεγέθους του Κιέβου. Σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να είσαι έτοιμος για παρατεταμένο πόλεμο με ότι αυτό συνεπάγεται σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο.
Σε όλα τα παραπάνω να προσθέσουμε την απουσία εξωτερικής νομιμοποίησης (ούτε για τα προσχήματα), προϊόν της αλαζονείας του Πούτιν, που έφερε τον πλανήτη απέναντί του με κυρώσεις χωρίς προηγούμενο στην παγκόσμια ιστορία. Πλέον όπως εξελίχθηκε ο πόλεμος μόνο με κατοχή μπορεί να ελέγξει την Ουκρανία εφόσον την καταλάβει. Και η κατοχή μιας Χώρας στην καρδιά της Ευρώπης δεν χωνεύεται ενώ έχει δυσβάσταχτο κόστος για τη Ρωσία. Μονόδρομος η λύση μέσω διαπραγματεύσεων και εκεί πλεον οι αντιμαχόμενες πλευρές εστιάζουν φροντίζοντας για μεγαλύτερες επιτυχίες στο πεδίο της μάχης στο πλαίσιο ενίσχυσης της διαπραγματευτικής τους θέσης.
*Υποστράτηγος ε.α. Οικονομολόγος
Πολύ καλή ανάλυση. Η τριάδα μάλλον δεν δουλεύει στην περίπτωση της Ρωσίας. Ο στρατός πλην της ηγεσίας δεν ήταν ψυχολογικά προετοιμασμένος και ο λαός δεν υποστηρίζει την εισβολή, αν κρίνουμε από τις δηλώσεις Πούτιν για κάθαρση της Ρωσικής κοινωνίας.
Η τριάδα δουλεύει πολύ καλά στην Ουκρανία , για αυτό βλέπουμε παλλαϊκή άμυνα, ηρωϊκά μαχόμενο στρατό και μια κυβέρνηση που δεν υποκύπτει αλλά εγείρει τη διεθνή κοινή γνώμη και κερδίζει τις κυρώσεις και τις ενισχύσεις σε στρατιωτικό υλικό.
Άρα η έκβαση του πολέμου είναι δύσκολο να προεξοφλεί. Η μητέρα των μαχών θα δοθεί στην Οδησσό και αν οι Ουκρανοί αποκρούσουν την επίθεση τα πράγματα θα δυσκολέψουν ακόμα περισσότερο για τη Ρωσία. Επίσης όσο αντέχει η Μαριούπολη παρά τις ενισχύσεις με Τσετσένους από Ρωσικής πλευράς, τόσο ανεβαίνει το ηθικό λαού, στρατού και κυβέρνησης των Ουκρανών. Στο Κίεβο φαίνεται ότι οι Ρώσοι δεν θα επιτεθούν, αλλά απασχολούν και συγκρατούν τις Ουκρανικές δυνάμεις για να μην στείλουν ενισχύσεις νοτιοδυτικά και ανατολικά.
Η διαπραγμάτευση θα αρχίσει όταν σταθεροποιηθεί η κατάσταση στα μέτωπα. Όταν δηλαδή δεν θα υπάρχει άλλη δύναμη επιτιθέμενου ή αμυνόμενου για να αλλάξει την κατάσταση στο έδαφος. Άρα κατ’ ουσίαν όταν θα έχουν μπει οι ενισχύσεις και θα έχουν εξαντληθεί οι ηθικές και στρατιωτικές δυνατότητες των εμπολέμων. Όποιος αντέξει περισσότερο θα κερδίσει τα περισσότερα.
Ο τελικός νικητής θα κριθεί από την επίτευξη των πολιτών στόχων τόσο από πλευράς επιτιθέμενου όσο και από πλευράς αμυνόμενου. Το άρθρο πάντως βλέπει τη μεγάλη εικόνα υπό το πρίσμα μιας αποδεκτής προσέγγισης (τριάδα του Κλαούζεβιτς).
Ας ελπίσουμε να τελειώσει γρήγορα ο πόλεμος για να τελειώσει και το δράμα των αμάχων.
Θα δούμε από την έκβαση του πολέμου αν η Ρωσία ως επιτιθέμενος εισβολέας ή η Ουκρανία ως σκληρά αμυνόμενο κράτος πέτυχαν τους πολιτικούς στόχους.
Η Λευκορωσοποίηση της Ουκρανίας με την φυσική εξόντωση ή εκδίωξη του Προέδρου της δεν θα είναι εύκολη υπόθεση για τη Ρωσία, αλλά ελέω απροθυμίας των Δυτικών να ενισχύσουν στρατιωτικά την Ουκρανία, μπορεί και να επιτευχθεί.
Ο πόλεμος μπήκε στη δεύτερη φάση με αντικατάσταση και ενίσχυση των Ρωσικών δυνάμεων για την κατάληψη της Οδησσού και του Κιέβου. Αν αρκεί η τριάδα του Κλαούζεβιτς για την απόκρουση των επιθέσεων θα φανεί στο πεδίο.
Οι Ουκρανοί πάντως ήδη έχουν συγκινήσει την παγκόσμια γνώμη και έχουν γράψει ιστορία. Είναι ήδη οι νικητές στις καρδιές του κόσμου. Μένει να δούμε στα χαρτιά τι θα γίνει.