Η “ΠΡΟΣ ΚΟΓΚΡΕΣΟ” ΟΜΙΛΙΑ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ (εργασία για το σπίτι… της “γενιάς μας” και όχι μόνο).

του Γιάννη Παπαδάκη*

Το κείμενο αυτό αντλεί την αφορμή γραφής του από την εξαιρετικά εύστοχη ομιλία του πρωθυπουργού κ. Κυριάκου Μητσοτάκη προς την κοινή συνεδρίαση των δύο σωμάτων (Γερουσία και Βουλή) του Κογκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών, στις 17 Μαΐου 2022, δεν σκοπεύει όμως να επαναλάβει όσα (ήδη πολλά) έχουν γραφτεί ή λεχθεί για αυτή, σε ελληνικά η αμερικανικά μέσα, έντυπα και μη. Με αυτή την έννοια, το κείμενο στοχεύει αλλού: να συμβάλλει ώστε να προχωρήσει η συζήτηση αυτή ακόμη παραπέρα.

Αν και, όπως ήδη αναφέραμε, δεν θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε όσα έχουν ήδη γραφεί, θα κάνουμε μια επισκόπηση-χαρτογράφησή τους, μια και με τον τρόπο αυτό ανακεφαλαιώνουμε τα ευρέως σχολιασμένα σημεία της ομιλίας του πρωθυπουργού και εξοικειωνόμαστε με το περιεχόμενό της.

Το πλήρες κείμενο της ομιλίας υπάρχει σε μορφή τηλεοπτικής μετάδοσης (βίντεο) στα αγγλικά [1], σε ταυτόχρονη μετάφραση στα ελληνικά [2], σε γραπτή μορφή στο αγγλικό πρωτότυπο [3] και σε ελληνική μετάφραση [1]. Ο λόγος διακρίνεται, κάτι που έχει ήδη εύστοχα σχολιαστεί, για την ρητορική, πολιτική, γεωστρατηγική, ιστορική και πολιτισμική του αξία. Στην «Καθημερινή» της 22/5, σε ξεχωριστά άρθρα, οι κ. Ανδρέας Δρυμιώτης [4] και Χαρίδημος Τσούκας [5] εκθειάζουν την ρητορική δομή της ομιλίας του πρωθυπουργού, εστιάζοντας στο Αριστοτελικό τρίπτυχο της πειθούς: ήθος, πάθος, λόγος. Συμπεραίνουν, σωστά κατά τη γνώμη μου, ότι η ομιλία χαρακτηριζόταν και από τα τρία αυτά στοιχεία σε αρμονική σύνδεση μεταξύ τους με το συγκεκριμένο ακροατήριο όσο και με τα πολιτικά, εθνικά, ιστορικά και πολιτισμικά σημεία που ήθελε να θίξει ο πρωθυπουργός. Γι’ αυτό καταλήγουν –πάλι σωστά κατά την κρίση μου– στο συμπέρασμα ότι η ομιλία κατόρθωσε να πείσει.

Ο πρωθυπουργός άδραξε την ευκαιρία και με αιχμή τις πρώτες 38 λέξεις του λόγου του, όπως εύστοχα επισημαίνει ο κ. Δρυμιώτης, έδωσε το στίγμα των διαπιστευτηρίων του και συνέδεσε ιστορικά και πολιτικά τις δύο χώρες, Ελλάδα και ΗΠΑ. Με λίγα λόγια, ο κύριος Μητσοτάκης κατανόησε και έκανε πράξη το γνωστό αμερικάνικο ρητό “you don’t have a second chance to make a first impression”, δηλαδή ότι δεν σου δίνεται δεύτερη ευκαιρία για να κάνεις την πρώτη εντύπωση.

Στην ομιλία του, ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης, μίλησε για τον αγώνα της Ουκρανίας ενάντια στην αποτίναξη του Ρωσικού εισβολέα, αποσύνδεσε τους Ρώσους πολίτες από τις ολέθριες αποφάσεις του Κρεμλίνου και της κυβέρνησης Πούτιν, συνέδεσε την τραγωδία στην Μαριούπολη με την πολιορκία του Μεσολογγίου, αντιπαρέβαλλε το δημοκρατικό πολίτευμα με τα απανταχού απολυταρχικά καθεστώτα που καταργούν ελευθερία και ισονομία, καταδίκασε τον «ιστορικό αναθεωρητισμό», τις «ιστορικές φαντασιώσεις» και την «αυτοκρατορική νοσταλγία» με τα οποία αυτά τα καθεστώτα δικαιολογούν τις ολέθριες πράξεις και πρακτικές τους, εκθείασε την ιστορική σημασία της δημοκρατίας στην Ελλάδα και τις ΗΠΑ, τόνισε εμφατικά τις ενεργειακές, συμμαχικές και γεωπολιτικές στρατηγικές προτεραιότητες της Ελλάδας, σε σχέση και με την Τουρκία, και, τέλος, κατέστησε σαφές στους Αμερικάνους βουλευτές και γερουσιαστές ότι δεν έχουν την πολυτέλεια να μένουν στο περιθώριο ούτε να υποστηρίζουν έμμεσα ή άμεσα όσους υποδαυλίζουν τη δημοκρατία εντός και εκτός των συνόρων τους (πχ. με παράνομες υπερπτήσεις τουρκικών αεροσκαφών “made in USA” πάνω από ελληνικά νησιά…), διότι ο κόσμος χρειάζεται μια ισχυρή πολυσυνθετική δημοκρατία, όπως οι ΗΠΑ, να υπερασπίζεται με ενάργεια τα δημοκρατικά ιδεώδη, όπου αυτά απειλούνται.

Δεν διέφυγε της προσοχής του πρωθυπουργού να μνημονεύσει τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, τον Λίνκολν και τον Τζέφερσον, να συνδέσει την Αμερικανική και την Ελληνική δημοκρατία μέσω της ισονομίας και της αρχαίας ελληνικής ιδέας, μιας ιδέας άκρως επαναστατικής για την εποχή της και όχι μόνο: ότι ένας λαός μπορεί να αυτοκυβερνάται χωρίς να χάνει την αίσθηση της ελευθερίας του.  Το θαύμα της Δημοκρατίας, όπως τόνισε ο κ. Μητσοτάκης,  έγκειται στο ότι «η κοινωνία λειτουργεί καλύτερα αν όλοι οι πολίτες της είναι ίσοι και έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στη διακυβέρνηση του κράτους τους». Συνέχισε, λέγοντας ότι «όλες οι  προηγούμενες κοινωνίες ήταν μια διαδοχή τυραννιών που βασίζονταν σε έναν ισχυρό κυβερνήτη, έναν βασιλιά, έναν Φαραώ, έναν αυτοκράτορα, που διασφάλιζε τη λειτουργία τους». Πραγματικά, ακόμα και σήμερα, η Δημοκρατία αποτελεί για πολλούς λαούς άπιαστο όνειρο ενώ, για άλλους, η απώλειά της τους έχει βυθίσει σε έναν σκοτεινό εθνικό εφιάλτη.

Εύλογα λοιπόν, η ομιλία του πρωθυπουργού έχει αποσπάσει θετικά σχόλια, όχι μόνο από κάθε καλόπιστο Έλληνα πολίτη ή ομογενή αλλά και από κάθε φιλέλληνα απανταχού γης. Η Nancy Pelosy, πρόεδρος της αμερικανικής Βουλής των Αντιπροσώπων, μια πολιτικός με λαμπρή και μακροχρόνια πολιτική σταδιοδρομία, δήλωσε ότι είχε να νιώσει ανάλογη συγκίνηση κατά την ομιλία ξένου ηγέτη από τότε που μίλησε ο πρώην πρόεδρος της Τσεχίας, Βάτσλαβ Χάβελ, πριν από 30 χρόνια. [6]

Κλείνοντας την επισκόπησή μας στα σχόλια σχετικά με την πρόσφατη ομιλία του πρωθυπουργού στο Αμερικανικό Κογκρέσο, παραπέμπουμε τον αναγνώστη στα τηλεοπτικά σχόλια των Α. Παπαχελά [7], Π. Τσίμα [8] και Α. Πορτοσάλτε [9], όσο και σε σχετικά δημοσιευμένα σχόλια για τις πολιτικές και αμυντικές προεκτάσεις όσων ανέφερε στην ομιλία του ο πρωθυπουργός [10-14]. Τέλος, δεν λείπουν και τα (διιστάμενα) σχόλια σχετικά με το ποιος έ(γ)ραψε τον λόγο του πρωθυπουργού στα μέτρα του ακροατηρίου του [15-16], αλλά και η ανεξήγητη έλλειψη οποιασδήποτε ουσιαστικής κάλυψης της ομιλίας του πρωθυπουργού από τους New York Times. Σχετικά με τους ΝΥΤ μάλιστα, ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι μια αναζήτηση του ονόματος “Mitsotakis” στους NYT για τις τελευταίες 30 ημέρες δεν παράγει κανένα αποτέλεσμα ενώ μια ιστορική αναζήτηση από το 1990 και μετά παραπέμπει –ανάμεσα σε πολλά και διάφορα άρθρα για την Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένου και του σημερινού πρωθυπουργού, άσχετα όμως με την πρόσφατη επίσκεψή του στις ΗΠΑ και την ομιλία του στο Κογκρέσο– και σε μια επίσκεψη-ομιλία του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, πατέρα του σημερινού πρωθυπουργού, που έγινε σε ένα συνεδριακό κέντρο στην Αστόρια της Νέας Υόρκης σχεδόν τριάντα δύο χρόνια πριν, στις 12 Ιουνίου 1990 [17].

Όπως αναφέραμε στην αρχή του κειμένου, κάναμε μια καταγραφή των σημείων της ομιλίας του πρωθυπουργού που έχουν ήδη σχολιαστεί, για να εξοικειωθούμε με το περιεχόμενό της, τον απώτερο σκοπό και τη δομή της. Κοινή αναφορά στα σχολιασμένα σημεία της ομιλίας είναι η διαχειριστική τους φύση: αποτελούν, ένα προς ένα, σημαντικά πεδία διαχείρισης πολιτικού, αμυντικού, γεωγραφικού, ενεργειακού, οικονομικού ρίσκου. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν αναφέρεται εδώ ως κριτική, συμβαίνει μάλιστα να ισχύει το αντίθετο, που αποτελεί και τον λόγο γραφής του κειμένου: στην ομιλία του ο Πρωθυπουργός τολμάει να θίξει και μη διαχειριστικά πεδία.

Εξηγούμαι: δύο φορές ο πρωθυπουργός αναφέρεται στην «γενιά μας». Στην πρώτη, αναφέρει ότι «το να καταστήσουμε τις Δημοκρατίες μας πιο ανθεκτικές αποτελεί μία πολύ σημαντική προτεραιότητα για τη γενιά μας» και στη δεύτερη δηλώνει εμφατικά, κλείνοντας μάλιστα την ομιλία του, ως εξής: «Ο επανασχεδιασμός της δημοκρατίας έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις του 21ου αιώνα μπορεί να ακούγεται δύσκολη υπόθεση. Αλλά αυτή είναι η αποστολή της γενιάς μας και είμαι βέβαιος ότι θα την φέρουμε εις πέρας.» (η έμφαση στα λόγια του πρωθυπουργού είναι δική μου).

Ίσως να ακούγεται παράξενο: ξόδεψα αρκετές παραγράφους σε προκαταρκτικά σχόλια για να φτάσω στο σημείο να πω ότι οι δύο αυτές αναφορές είναι που με ώθησαν να γράψω το κείμενο αυτό, κάτι που θα εξηγήσω αναλυτικά παρακάτω. Τα πολλά και ενδιαφέροντα που έχουν ήδη γραφτεί ή λεχθεί για το διαχειριστικό μέρος της ομιλίας, τα οποία περιέγραψα συνοπτικά, μας επιτρέπουν να εστιάσουμε την προσοχή μας σε αυτές τις δύο μη διαχειριστικές αναφορές, οι οποίες –για άγνωστους λόγους– έχουν μείνει ασχολίαστες. Επειδή, κατά ευτυχή σύμπτωση θα έλεγα, με έχουν απασχολήσει –και συνεχίζουν να με απασχολούν ακόμα και σήμερα– αυτά τα θέματα, για τα οποία έχω προβληματιστεί και γράψει στο παρελθόν, θεώρησα χρήσιμο να παραθέσω κάποια δικά μου κείμενα στο τέλος, ως παραπομπές. Ελπίζω αυτό να μην φανεί ως μια βολική ευκαιρία για αυτοπροβολή ή περιαυτολογία, κάτι που με αφήνει παντελώς αδιάφορο. Το τελικό αποτέλεσμα ας το κρίνει ο καλοπροαίρετος αναγνώστης.

Κάνω μια παρενθετική ιστορική αναδρομή εδώ, διότι θα μας βοηθήσει στα επόμενα. Ο κ. Μητσοτάκης εξελέγη πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας στις 10/1/2016. Στις 12/1/2016, ο απερχόμενος Αμερικανός πρόεδρος Ομπάμα μίλησε για τελευταία φορά στο Αμερικανικό Κογκρέσο. Στις 16 του ίδιου μήνα, ο κ. Μητσοτάκης –σε μια από τις πρώτες του δηλώσεις ως αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας– επέλεξε να απευθυνθεί προς την ελληνική ομογένεια των ΗΠΑ. Οι παραπάνω αναφορές στον πρόεδρο Ομπάμα και τον τελευταίο, εξίσου ιστορικό, λόγο του στο Κογκρέσο καθώς και την αναφορά του πρωθυπουργού στην ομογένεια είναι ουσιαστικές διότι εμπλουτίζουν το νόημα όσων ανέφερε ο πρωθυπουργός στην πρόσφατη ομιλία του για τη δημοκρατία και την αποστολή μιας ολόκληρης γενιάς να την επανασχεδιάσει για να την καταστήσει πιο ανθεκτική στις απειλές. Ας μου επιτραπεί εδώ, χάριν συντομίας, να παραπέμψω τον αναγνώστη σε σχετικό  άρθρο μου με τίτλο «Μια καταλυτική ευκαιρία» [18].

Όπως αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης, το θέμα βαθαίνει, ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή. Ποια είναι η «γενιά μας» για την οποία κάνει λόγο ο πρωθυπουργός ο οποίος, γεννηθείς το 1968, διανύει το 54ο έτος της ηλικίας του; Απαντώ στην ερώτηση με τον ίδιο τρόπο που είχα κάνει σε προηγούμενο άρθρο μου, όταν σε χρόνο ανύποπτο (2015) –και σε τόνο αυστηρά κριτικό– είχα κάνει έναν απολογισμό της δικής μου γενιάς [19], την οποία όρισα τότε ως «όσους και όσες γεννήθηκαν μέχρι και δέκα χρόνια πριν και μετά το 1965». Χωρίς απώλεια γενικότητας, όπως λέμε στα μαθηματικά, ας θεωρήσουμε ότι η πρωθυπουργική επίκληση στην «γενιά μας» αναφέρεται σε αυτό κυρίως το υποσύνολο των Ελλήνων.

Έχουμε κάθε λόγο να υποθέσουμε ότι ο πρωθυπουργός πιστεύει αυτά που λέει, οπότε εύλογα τίθεται το εξής ερώτημα: με ποιους τρόπους σκέψης και πράξης είναι δυνατόν η γενιά μας, όπως την ορίσαμε παραπάνω, να κατορθώσει τον «επανασχεδιασμό της Δημοκρατίας» όπως τον οραματίζεται ο πρωθυπουργός; Πώς μεταβαίνουμε από μια «Δημοκρατία 1.0» (ας πούμε στην σημερινή της εκδοχή) στην «Δημοκρατία 2.0»; Ποιες μη διαχειριστικές (πολιτισμικές-φιλοσοφικές-ηθικές) και διαχειριστικές (πολιτικές-οικονομικές-κοινωνικές) προτεραιότητες απαιτούνται για να μετουσιωθεί αυτό το όραμα-κάλεσμα σε πράξη; Που εντάσσονται το αναγκαίο και το ικανό, ως πεδία συλλογικής σκέψης και δράσης, για να υποστηριχθεί σωστά αυτή η μετάβαση; Οι όροι αναγκαίο/ικανό δεν αναφέρονται εδώ τυχαία, έχουν αντίκρισμα στην Τράπεζα Νοημάτων, κάτι που είχα αναπτύξει και παλαιότερα [20]: το αναγκαίο προϋποθέτει συμφωνία, συλλογικότητα, σοβαρότητα και αλληλοϋποστήριξη σε όσα θεωρούνται ως απαραίτητα συστατικά αυτής της μετάβασης, ενώ το ικανό επιτρέπει μεν διαδοχικές ιεραρχικές διαφοροποιήσεις, πάντα όμως με αλληλοσεβασμό και μια κοινή προσήλωση σε έναν απώτερο σκοπό που δεδηλωμένα (δηλαδή με την εκ των προτέρων παραδοχή μας) υπερβαίνει τον καθένα από εμάς ξεχωριστά.

Ένα οποιοδήποτε κείμενο δεν μπορεί να απαντήσει από μόνο του στα παραπάνω, μια και οι απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτές, καθώς και η ίδια η διαδικασία διαμόρφωσης τους, προέρχεται από το σύνολο και όχι από το άτομο, διότι μόνον έτσι δοκιμάζεται στην πράξη η αλήθεια που εμπεριέχουν ως δυναμική της καθολικότητάς τους (Ηράκλειτος).

Επειδή όμως οφείλω στον αναγνώστη που έχει αντέξει να φτάσει ως εδώ να προχωρήσω τα παραπάνω όσο βαθύτερα μπορώ, θα διακινδύνευα την άποψη ότι μπορούμε να βασιστούμε στο θεμελιώδες τρίπτυχο ελευθερία-τόλμη-μέτρο της ελληνότροπης σκέψης για να διαμορφώσουμε μια πορεία αναβάθμισης της Δημοκρατίας για το μέλλον, αρχίζοντας και πάλι από την Ελλάδα. Άλλωστε αυτός είναι ο ρόλος που μόνο η Ελλάδα μπορεί να παίξει, όχι διότι οι άλλοι δεν είναι καλύτεροι από εμάς, αλλά επειδή ο ελληνικός πολιτισμός –ως τρόπος σκέψης, απόδοσης νοήματος από και προς τα φαινόμενα και ιεράρχησης προτεραιοτήτων– είναι ο μόνος που έχει δομηθεί εξαρχής με κέντρο τον Άνθρωπο και όχι το Άτομο. Πρόκειται δηλαδή για πολιτισμό ανθρωποκεντρικό και όχι ατομοκεντρικό. Αυτή η ταυτόχρονη δομική μοναδικότητα και θεμελιώδης διαφοροποίηση, επιτρέπει στην ελληνότροπη σκέψη, από την σύστασή της μέχρι σήμερα, να συνδυάζει αρμονικά τόλμη και μέτρο για να δημιουργεί νέους συνειδησιακούς προορισμούς σε ένα ερύ πεδίο ελευθερίας που να μαγνητίζουν σταθερά την ανθρώπινη συνείδηση στον χώρο και τον χρόνο. Αυτό άλλωστε έκανε με την Δημοκρατία, το Δίκαιο, τη Φιλοσοφία, τη Μουσική, το Θέατρο, την Τέχνη γενικότερα, την Ιστορία και την Επιστημονική Μέθοδο. Εν τέλει, μόνο ο ελληνικός τρόπος πολιτισμού έχει εξαρχής δομηθεί, και γλωσσικά ακόμα, έτσι ώστε να μπορεί να αναζητεί και να πειραματίζεται επάνω στην κυματική αρμονία που συνδέει –αλλά και ταυτόχρονα χωρίζει– χρήση και σχέση. Δεν θα επεκταθώ άλλο εδώ, παραπέμπω όμως τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη σε τρία παλαιότερα άρθρα μου (2015) σχετικά με το θέμα [21-23].

Αν λοιπόν το κλειδί παραμένει ο «Άνθρωπος ως μέτρο» –σε αντιδιαστολή με το «Άτομο ως κέντρο»– η μετάβαση δεν θα είναι ούτε εύκολη ούτε –μιλώντας εντελώς μεταφορικά– αναίμακτη. Διότι αν ο δυτικός τρόπος σκέψης, με όχημα την αυξανόμενη αποτελεσματικότητα-παραγωγικότητα (βλ. κέρδος, επιρροή, αριθμός, δύναμη) οδηγεί μαθηματικά στην αποξένωση, την αδιέξοδη διαχείριση αντιθετικών ατομικοτήτων και σε μια –συστημικά πια– διαμεσολαβημένη βιωματική εμπειρία για τον άνθρωπο της εποχής μας, ο ελληνικός τρόπος προσπαθεί να ανυψώσει σύμμετρα χρήση και σχέση, έτσι ώστε ο αρμονικός τους συνδυασμός να υπερβαίνει κάθε δυνατή μονοδιάστατη εκδοχή τους, όσο φανταχτερή ή πολλά υποσχόμενη κι αν είναι αυτή στο παρόν. Να πώς τα είχα συνοψίσει όλα αυτά σε παλαιότερο άρθρο μου [24]: «Το ελληνότροπο καταφέρνει να υπάρχει και να συνθέτει νόημα επί χιλιετίες μέσα στο φως το ελληνικό, το μοναδικό φυσικό στοιχείο στο οποίο οφείλει ιστορικά την ύπαρξή του. Όποιος συνθέτει ελληνότροπα είναι ένας πειραματιστής, ασκούμενος στο φωτεινό εργαστήρι μιας «άλλης Ελλάδας», που διαθέτει νοητικό πλάτος και βάθος ικανό να μαγνητίζει συνειδησιακά, για να μας ανυψώνει αργά αλλά σταθερά από το «κατά τόπους καλό» στο «κατά τρόπους καλύτερο».

Τα παραπάνω ίσως ακούγονται αφηρημένα, άρα ακίνδυνα ή ανίσχυρα, όμως για όποιον έχει εμβαθύνει σε αυτές τις έννοιες και τις έχει δει πώς εξελίσσονται σε ιστορικό χρόνο, έχει πεισθεί ότι αποτελούν τα πιο πανίσχυρα όπλα που έχει κατακτήσει η συνείδηση του ανθρώπου.

Με φόντο τα όσα αναφέραμε παραπάνω, η μετάβαση σε μια πιο ισχυρή και υγιή Δημοκρατία που μπορεί να αντέξει στις προκλήσεις του μέλλοντος είναι συνάρτηση της τόλμης μας να επαναφέρουμε χρήση και σχέση σε μια νέα αρμονική ισορροπία, χωρίς στενά ιδεολογικές, κομματικές, φιλοσοφικές ή επιστημονικές παρωπίδες. Η προσπάθεια για κάτι τέτοιο μπορεί και οφείλει να αρχίσει από τα θεμέλια του αναγκαίου. Ας αναρωτηθούμε: μπορούμε να συνεννοηθούμε αν δεν έχουμε πρώτα αποκτήσει μια καλή γνώση της ελληνικής γλώσσας και αν δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε στα πολιτισμικά εκείνα χαρακτηριστικά που μας διαφοροποιούν διαχρονικά ως Έλληνες; Τολμούμε να καλέσουμε άλλους να μιμηθούν το παράδειγμά μας, αν πρώτα εμείς δεν έχουμε τολμήσει να οραματιστούμε μια Ελλάδα, μια Ευρώπη ή έναν πλανήτη βασισμένο σε αυτά τα διαχρονικά πολιτισμικά ιδεώδη, αν δηλαδή δεν έχουμε αρθρώσει μια πολιτι(σμι)κή πρόταση με την απαραίτητη καθολικότητα λόγου ικανή να μαγνητίσει συνειδήσεις και να μετασχηματίσει κοινωνίες; Έχει νόημα να θέτουμε όλα αυτά τα «υψηλά ερωτήματα» αν πρώτα δεν έχουμε λύσει βασικά διαχειριστικά θέματα με σύγχρονες δομές και τεχνολογίες στην ίδια μας τη χώρα –«in our own back yard» που λέμε στα αγγλικά– έτσι ώστε να μπορούμε να στρέψουμε κατόπιν, συλλογικά, την προσοχή μας σε αυτά;

Θα πρέπει να ξεφύγουμε από τα ασήμαντα και τετριμμένα του παρελθόντος για να ασκηθούμε πάνω στα αλφάβητα των προκλήσεων του μέλλοντος και να αρθρώσουμε Λόγο συνειδησιακά μετασχηματιστικό, με αξιώσεις καθολικότητας. Αυτό σημαίνει ότι παύουμε να εστιάζουμε την προσοχή μας στην κατάντια του Ελληνικού κράτους, του πολιτικού συστήματος, του πολιτισμού και της γλώσσας μας (όσο καλοπροαίρετη και θεμιτή και αν είναι η λύπη ή η απογοήτευσή μας γι’ αυτά) ή να αναλωνόμαστε σε άχρηστες (ανώφελες και μη μετασχηματιστικές) αντιπαραθέσεις προσωπικού χαρακτήρα, για να αφιερωθούμε ουσιαστικά προς έναν κοινό σκοπό που υπερβαίνει όλους, στην υπηρεσία του οποίου τόσο η λύπη μας (για την κατάντια) αλλά και οι οξυμένες διαφωνίες μας (για τους τρόπους που πρέπει να την ξεπεράσουμε), συγκλίνουν σε ένα κοινό σημείο-προορισμό που έχει την δύναμη να δράσει μετασχηματιστικά: να οραματιστούμε και να αγωνιστούμε για μια Ελλάδα που να είναι όχι μόνο κατοικήσιμη (χρήση, διαχείριση) αλλά και ερωτεύσιμη (σχέση, πάθος), διότι καλός και αναγκαίος μεν ο Αριστοτέλης (ζην) αλλά απαραίτητος και ο Πλάτων (ευ), μια και το ζητούμενο εύρος του πεδίου ελευθερίας της πολιτισμικής μας πρότασης, το οποίο επιτυγχάνεται με συνειδησιακή πυξίδα το ελληνότροπο δίπτυχο τόλμη-μέτρο, οφείλει να είναι τέτοιο ώστε ο υψηλού επιπέδου καταναλωτικός βιοπορισμός να συνυπάρχει αρμονικά με ένα εξίσου υψηλό υπαρξιακό νόημα ζωής [25].

Αντιλαμβάνεται ελπίζω ο αναγνώστης τα ενδιάμεσα σημεία που θα πρέπει να καλύψουμε πριν μας δοθεί η ευκαιρία να πειραματιστούμε με τον οποιοδήποτε επανασχεδιασμό της Δημοκρατίας. Διότι αν δεν υπάρξει η απαραίτητη σοβαρότητα σε αυτό το θέμα, όποιοι πειραματισμοί κι αν γίνουν ούτε χρονική βιωσιμότητα θα έχουν ούτε θα διακρίνονται από την καθολικότητα που είναι αναγκαία για γίνει οδηγός η οποιαδήποτε νέα ελληνική πρόταση πολιτισμού. Ο δρόμος είναι ανηφορικός, τραχύς, γεμάτος παγίδες, προκλήσεις και δυσκολίες σε κάθε ένα από τους τομείς που πρέπει μεθοδικά να επανασχεδιαστεί, πχ. κράτος, αγορά, κοινωφελής δράση, παιδεία, πολιτισμός, έρευνα κλπ. [26].

Οι καθοδηγητικές ερωτήσεις όμως υπάρχουν, είμαι δε βέβαιος ότι θα βρεθούν και οι κατάλληλες απαντητικές προσεγγίσεις. Εναπόκειται σε εμάς να αδράξουμε, ως γενιά, την πρόκληση που διατύπωσε ο πρωθυπουργός και να ανταποκριθούμε. Ας σηκώσουμε λοιπόν τα μανίκια κι ας πέσουμε με τα μούτρα στη δουλειά, αρχίζοντας από τα βασικά, όπως η βαθύτερη κατανόηση των αναγκαίων παραμέτρων του επανασχεδιασμού της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, την οποία επικαλέστηκε ο πρωθυπουργός, ώστε να γίνει η απαρχή μιας εθνικής συλλογικής συνεννόησης για το θέμα. Αυτή άλλωστε είναι και η επείγουσα (προ)εργασία για το σπίτι, που ο πρωθυπουργός ανέθεσε στη γενιά μας με την ομιλία του.  Τα «τι», «γιατί» και «ποιος» απαντήθηκαν νομίζω, αυτό που μένει τώρα είναι το «πώς».

Αν δεν το προσπαθήσουμε αυτό, η γενιά μας θα μείνει στην Ιστορία ως η γενιά των Ελλήνων που εμπρόθετα δεν βοήθησε την Δημοκρατία να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του μέλλοντος. Και δεν θα έχουν άδικο μελλοντικά να μας χρεώσουν, Έλληνες και μη, την αποτυχία της, με ότι αυτή συνεπάγεται για τους ανθρώπους, τις κοινωνίες και τον πλανήτη γενικότερα. Αν τύχει να συμβεί αυτό –κάτι που απεύχομαι σφοδρά– θα προσδώσει στην γενιά μας, ως τραγική ειρωνεία πια, μια κάποια ελάχιστη μελλοντική χρησιμότητα.

* Ο Γιάννης Παπαδάκης είναι Ηλ/γος Μηχανικός (PhD). Ζει και εργάζεται στις ΗΠΑ.

Παραπομπές σε σχετικές πηγές πληροφοριών:

[1] «Ομιλία του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην Κοινή Σύνοδο της Γερουσίας και της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ», Γραφείο Πρωθυπουργού, https://primeminister.gr/2022/05/17/29332.

[2] «Ομιλία σε Κοινή Σύνοδο της Γερουσίας και της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ», ανάρτηση Γραφείου Πρωθυπουργού στο ΥουTube, https://www.youtube.com/watch?v=5bjaMa1eCh8.

[3] «Ομιλία σε Κοινή Σύνοδο της Γερουσίας και της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ», Γραφείο Πρωθυπουργού, https://primeminister.gr/en/2022/05/17/29339.

[4] Ανδρέας Δρυμιώτης, «Αριστοτέλειο μάθημα Ρητορικής», «Καθημερινή», 22 Μαΐου 2022, προσβάσιμο στο https://www.kathimerini.gr/opinion/561871486/aristoteleio-mathima-ritorikis/.

[5] Χαρίδημος Τσούκας, «Η ρητορική του Κυρ. Μητσοτάκη στο Κογκρέσο», », «Καθημερινή», 22 Μαΐου 2022, προσβάσιμο στο https://www.kathimerini.gr/opinion/561871216/i-ritoriki-toy-kyr-mitsotaki-sto-kogkreso/.

[6] United States House of Representatives, «Kyriakos Mitsotakis Addresses Joint Meeting – Greek Prime Minister Delivers Speech to Congress», προσβάσιμο στο https://www.house.gov/feature-stories/2022-5-17-kyriakos-mitsotakis-addresses-joint-meeting, καθώς και άρθρο στο «Βήμα», στις 17 Μαΐου 2022, με τίτλο «Κυριάκος Μητσοτάκης στο Κογκρέσο: “Μοναδικής έμπνευσης ομιλία” δήλωσε η Νάνσι Πελόζι», προσβάσιμο στο https://www.tovima.gr/2022/05/17/politics/kyriakos-mitsotakis-sto-kogkreso-monadikis-empneysis-omilia-dilose-i-nansi-pelozi/.

[7] «Ιστορική ομιλία Κ. Μητσοτάκη- Το σχόλιο του Αλέξη Παπαχελά» στο βραδινό δελτίο SKAI.gr, 17/05/2022, προσβάσιμο στο https://www.youtube.com/watch?v=yCwkmSKSrZk.

[8] «Ιστορική ομιλία Κ. Μητσοτάκη – Το σχόλιο του Παύλου Τσίμα» στο βραδινό δελτίο SKAI.gr, 17/05/2022, 17/05/2022, προσβάσιμο στο https://www.youtube.com/watch?v=hLDqpPvHusc.

[9] «Ο Άρης Πορτοσάλτε για την ιστορική ομιλία του Κ. Μητσοτάκη στο Κογκρέσο» στο Σήμερα SKAI.gr, 18/05/2022, προσβάσιμο στο https://www.youtube.com/watch?v=O4JSR8kzsjU.

[10] «Η ιστορική ομιλία Μητσοτάκη στο Κογκρέσο και τα μηνύματα – Πήρε υποσχέσεις για συνέχιση εμπάργκο σε F-16 και F-35 στην Άγκυρα», άρθρο στον ιστότοπο «Πρώτο Θέμα», 18/05/2022, προσβάσιμο στο https://www.protothema.gr/politics/article/1244511/mitsotakis-edeixe-kai-sto-kogreso-hartes-tis-galazias-patridas/.

[11] «Greek leader tells Congress democracy is tested by Russia», άρθρο των Lisa Mascaro, Aamer Madhani και Zeke Miller στην Washington Post, 17/5/2022, προσβάσιμο στο https://www.washingtonpost.com/politics/greeks-leader-tells-congress-democracy-is-tested-by-russia/2022/05/17/a266336a-d5f9-11ec-be17-286164974c54_story.html.

[12] Σταύρος Παπαντωνίου, «Ομιλία Μητσοτάκη στο Κογκρέσο: Ο αναθεωρητισμός πρέπει να ηττηθεί – Τα 8 μηνύματα του πρωθυπουργού», «Καθημερινή», 18/5/2022, προσβάσιμο στο https://www.kathimerini.gr/politics/561864469/omilia-mitsotaki-sto-kogkreso-o-anatheoritismos-prepei-na-ittithei-ta-8-minymata-toy-prothypoyrgoy/

[13] «Μητσοτάκης στο Κογκρέσο: Να σταματήσουν άμεσα οι υπερπτήσεις στα ελληνικά νησιά», «Χανιώτικα Νέα», 17/5/2022, προσβάσιμο στο https://www.haniotika-nea.gr/i-omilia-toy-prothypoyrgoy-sto-kogkreso/.

[14] Παντελής Σαββίδης, «Σχόλια στην ομιλία του Πρωθυπουργού», Ανιχνεύσεις (anixneuseis.gr), 19/5/2022, προσβάσιμο στο https://tinyurl.com/yhxjnpzj.

[15] «Ποιος έγραψε την ομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη στο Κογκρέσο;- Η απάντηση», σχόλιο στον ιστότοπο TheTOC.gr, προσβάσιμο στο https://www.thetoc.gr/politiki/best-of-internet/poios-egrapse-tin-omilia-tou-kuriakou-mitsotaki-sto-kogkreso–i-apantisi/ και στο άρθρο του Σταύρου Παπαντωνίου στην «Καθημερινή», 19/5/2022, προσβάσιμο στο https://www.kathimerini.gr/politics/561866368/theoreio-to-pigadaki-toy-tsoyni/ (βλ. τελευταίες δύο ενότητες).

[16] «Ποιος έγραψε την ομιλία του Μητσοτάκη στο Κογκρέσο», άρθρο του Μανώλη Καλουδά στον ιστότοπο ieidiseis.gr, 19/5/2022, προσβάσιμο στο https://www.ieidiseis.gr/politiki/146513/poios-egrapse-tin-omilia-tou-mitsotaki-sto-kogkreso.

[17] «Greek Leader’s Visit: Diplomacy and Parties», άρθρο του Eric Pace στους New York Times, για την επίσκεψη του πρωθυπουργού Κων. Μητσοτάκη στην Αστόρια της Νέας Υόρκης, 12/6/1990, προσβάσιμο στο https://www.nytimes.com/1990/06/12/nyregion/greek-leader-s-visit-diplomacy-and-parties.html.

[18] «Μια καταλυτική ευκαιρία», εφημ. ΠΑΤΡΙΣ, Ηράκλειο Κρήτης, 11/2/2016, προσβάσιμο στο https://archive.patris.gr/articles/294507/.

[19] «Η γενιά που ξαστόχησε πιο πολύ από τις άλλες», εφημ. «ΠΑΤΡΙΣ» (17/3/2015), Ηράκλειο Κρήτης, προσβάσισμο στο https://archive.patris.gr/articles/278400/.

[20] «Τοπολογία του αναγκαίου και του ικανού», Ανιχνεύσεις (anixneuseis.gr), 26/3/2020, προσβάσιμο στο https://tinyurl.com/2p8mnj2j.

[21] «Ελληνότροπος σύνθεση νοήματος: Ο ελληνικός τρόπος σκέψης ως αιχμή διαφοροποίησης και επιτυχίας», εφημ. «ΠΑΤΡΙΣ» (27/3/2015), Ηράκλειο Κρήτης, προσβάσισμο στο https://archive.patris.gr/articles/278958.

[22] «Καιρός να διαπραγματευτούμε σοβαρά μεταξύ μας», εφημ. «ΠΑΤΡΙΣ» (27/2/2015), Ηράκλειο Κρήτης, προσβάσιμο στο https://archive.patris.gr/articles/277368/.

[23] «Ελλαδική “άνω οδός”», εφημ. «ΠΑΤΡΙΣ» (22/4/2015), Ηράκλειο Κρήτης, προσβάσιμο στο https://archive.patris.gr/articles/279353/.

[24] «Ελληνότροπη σύνθεση νοήματος: απόπειρα συνταγματικής κατοχύρωσης», Ανιχνεύσεις (anixneuseis.gr), 7/4/2019, προσβάσιμο στο https://tinyurl.com/2swm254t.

[25] «Ελευθερία και αποτελεσματικότητα», ιστοσελίδα «Αντίφωνο» (24/6/2015), προσβάσιμο στο https://tinyurl.com/2jvx959f.

[26] «Ελληνότροπη αριστεία και σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα», Ανιχνεύσεις (anixneuseis.gr), 6/6/2019, προσβάσιμο στο https://tinyurl.com/2p99vt35.

Σημείωση: Τα άρθρα των παραπομπών [18-26] θα εκδοθούν, μαζί με άλλα κείμενα, σε μορφή βιβλίου με τίτλο «Με απλωτές ελληνότροπες» από τις εκδόσεις Θερμαϊκός (2022). Επειδή δεν είναι εφικτό να συμπεριληφθεί και το παρόν άρθρο στο βιβλίο αυτό, το πλαισίωσα με όλες εκείνες τις αναφορές και παραπομπές που θα είχε αν το είχα συμπεριλάβει. Υπάρχει βαθύτερος λόγος γι’ αυτό, ο οποίος δικαιολογεί το «όχι μόνο» στον τίτλο του κειμένου, μια και το κείμενο δεν απευθύνεται μόνο σε μια συγκεκριμένη γενιά αλλά σε όλους τους Έλληνες, ανεξαρτήτως ηλικίας ή τόπου καταγωγής. Αν και καλό είναι να υπάρχουν όλα αυτά κάπου γραμμένα με μορφή οργανωμένη, για να αποτελούν εύχρηστες αφετηρίες μελέτης και αναφοράς, η ομιλία και η θεματική της προσφέρονται μοναδικά για άσκηση, κομμένη και ραμμένη στο εύρος αναζήτησης του καθενός. Μαθαίνετε αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά ή ουγγαρέζικα, μόνοι σας ή με άλλους σε φροντιστήριο; Ασκηθείτε ατομικά ή ομαδικά στην μετάφραση του κειμένου. Μαθαίνετε καλύτερα ελληνικά στο σχολείο ή το πανεπιστήμιο; Μελετήστε τη γλώσσα της ομιλίας στο ελληνικό πρωτότυπο και μεταφράσετε το από το αγγλικό στα ελληνικά για σύγκριση. Σας ενδιαφέρει η ελληνική φιλοσοφία και ρητορική; Ανατρέξετε στο έργο του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, του Ηράκλειτου και άλλων μεγάλων Ελλήνων φιλοσόφων. Η συνταγματική δημοκρατία; Μελετήστε την αρχαία και σύγχρονη ελληνική ιστορία και την ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών. Η διαχείριση ρίσκου; Μελετήστε σύγχρονες επιστημονικές, πολιτικές και κοινωνικές μελέτες πάνω στο θέμα. Τα μη διαχειριστικά πεδία, η ελληνότροπη σκέψη και ο ελληνικός τρόπος πολιτισμού; Αναζητήστε τα, αρχίζοντας από τις παραπομπές όσο και τις ευρύτερες πηγές και δεξαμενές Λόγου από όπου αντλούν την συλλογιστική και τη θεματολογία τους. Η θεωρία επικοινωνίας; Μελετήστε την εκφορά του ξενόγλωσσου λόγου, τις εμπρόθετες παύσεις, την σύνολη επικοινωνιακή τακτική και συνομιλία με το ακροατήριο σε πραγματικό χρόνο. Θεωρείτε ότι όλα τα παραπάνω είναι βαρετά και ανούσια; Κεράστε τους φίλους σας έναν καφέ και συζητείστε μαζί τους ό,τι εσείς νομίζετε σωστό, εφικτό και πρακτέο. Όμως, αφού το κάνετε αυτό, τολμήσετε να κοινωνήσετε τις απόψεις σας, να τις υποβάλετε δηλαδή σε αξιοπρεπή δημόσιο διάλογο, διότι για τον ελληνικό τρόπο σκέψης, ο σοφός λόγος είναι εξορισμού κοινός, όχι ιδιάζων, η δε δυναμική της καθολικότητάς του, αν υπάρχει, υπάρχει όχι για άλλη αιτία, αλλά επειδή ακριβώς ο λόγος αυτός υποβάλλεται επίμονα και μεθοδικά σε κοινό έλεγχο. Έτσι κατορθώνεται η ελληνότροπη μετάβαση από την πληροφορία στην γνώση και τελικά στη σοφία, όχι την οποιαδήποτε σοφία, αλλά εκείνη που έχει την ισχύ να μαγνητίζει μετασχηματιστικά συνειδήσεις για αιώνες.