του Αθανάσιου Μπούνταλη, Χημικού- Ερευνητή
Μήπως λίγο «κράτει» με την κόκα-κόλα;
https://cdni.rbth.com/rbthmedia/images/2018.10/original/5bcd76a285600a6eed1fb121.jpg
https://fr.rbth.com/histoire/81724-coca-cola-marechal-joukov
Η δολοφονία Τοπαλούδη ήταν μια εξοργιστική και τραγική ποινική υπόθεση, που δυστυχώς έδωσε σε διαφόρους πάτημα για πολιτικά παιγνίδια. Δεν ήταν μόνον η ανεξήγητη παρέμβαση Σκέρτσου, η οποία ορθώς καταδικάσθηκε, αλλά και η διαμαρτυρία φεμινιστικής ομάδας έξω από το δικαστήριο, η οποία είναι κατανοητό ότι σχολιάσθηκε λιγότερο. Δεν θα σχολιάσω σε βάθος την σκληρότητα αυτών των γυναικών, που βρήκαν σ’ αυτήν την τραγωδία την αφορμή να λούσουν τον χαροκαμμένο πατέρα με κατηγορίες για «πατριαρχία». Ούτε την προσβολή προς εκατομμύρια αξιοπρεπών ανδρών να ταυτίζονται με τέτοια κτήνη επειδή απλώς ανήκουν στο ίδιο φύλο. Δεν θα αναλύσω τέλος ούτε την ανοησία του να κατηγορούν έναν «θεσμό» για τις πράξεις δύο καθαρμάτων, ουσιαστικά αθωώνοντάς τα και μετατρέποντάς τα σε θύματα κι αυτά: αν φταίει η «πατριαρχία», η προσωπική τους ευθύνη αναιρείται και πρέπει να τους ζητήσουμε και συγγνώμη! Ευτυχώς που δεν μπήκαν ιδέες στην υπεράσπιση…
Θα αναφερθώ περισσότερο στην λέξη «πατριαρχία» που, όσο κι αν μοιάζει ελληνικότατη, είναι εν προκειμένω ένας αμερικανικός νεολογισμός, προερχόμενος από αυτό που στις ΗΠΑ έγινε σταδιακά γνωστό ως «identity politics», δηλαδή πολιτική των ταυτοτήτων. Πολύ ορθώς, σε ένα μικρό αφισάκι οι εν λόγω κυρίες το έγραφαν και στα αυθεντικά αγγλικά: «patriarchy».
Το αγγλοελληνικό λεξικό υπό μάλης
Και αυτό δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό αλλά τμήμα μιας γενικότερης τάσης. Ενδεικτικά:
- Το σποτάκι του κ. Λούλη για τον κορωνοϊό αποσύρθηκε κακήν-κακώς, και το ελληνικό ίντερνετ γέμισε από έναν άλλο αμερικανικό νεολογισμό: το mansplaining.
- Πρόσφατο άρθρο για τον «Συστημικό σεξισμό» (μετάφραση του αμερικανικού νεολογισμού «systemic sexism») ξεκινά την ανάλυσή του με ένα περιστατικό εξύβρισης της… Alexandria Ocasio Cortez από τον Γερουσιαστή Ted Yoho, δύο πρόσωπα που είναι αμφίβολο αν ένας στους εκατό Έλληνες θα μπορούσε να αναγνωρίσει.
- Στα απόνερα του θανάτου του George Floyd, ανέβηκε από το Ίδρυμα Ωνάση συζήτηση με τίτλο «9 Afrogreeks discuss: What does “I can’t breathe” mean in Greece».
Το copy-paste αμερικανικών νεολογισμών δεν θα μπορούσε να είναι πιο ανεπεξέργαστο.
Στην Ελλάδα, η επιδερμική χρήση τέτοιων νεολογισμών λειτουργεί αφενός όπως η Κοκα-Κόλα και τα μπλου-τζην την δεκαετία του ’60: επιτρέπει στους «ψαγμένους» να δείξουν, με τον ελάχιστο δυνατό κόπο, πόσο πιο μπροστά βρίσκονται από τους ιθαγενείς φουστανελάδες. Είναι επίσης ευκαιρία επίδειξης αρετής στα κοινωνικά δίκτυα, μέσω ενός τελετουργικού αυτομαστιγώματος στερούμενου πραγματικών συνεπειών (κανείς «ενάρετος» π.χ. δεν παραιτείται από την δουλειά του για να την δώσει σε ένα «θύμα»)… αυτό που σήμερα στις ΗΠΑ ονομάζεται virtue signaling.
Έχοντας μια σταθερή δίαιτα μερικών χιλιάδων λέξεων ημερησίως από αμερικανικές ιστοσελίδες, μπορώ να παραθέσω και μερικούς άλλους αμερικανικούς νεολογισμούς, ένθεν κακείθεν του αμερικανικού πολιτικού φάσματος (χωρίς λινκ, εξηγήσεις, ή ανάλυση των αρκτικολέξων, αφήνω κάποια δουλειά για τους επίδοξους εισαγωγείς τους): safe space, microagression, Latinx, systemic/institutional racism/sexism, toxic masculinity, alt-right, cultural appropriation, deplorables, mansplaining, manspreading, shebagging, unconscious bias, Pepe the frog, #MeToo, normie, BBW, PC, TERF, POC, SBPDL, ableism, incel/vocel, cultural Marxism, patriarchy, SJW, trigger warning, body positivity, feminazis, deplatforming, cancel culture, critical grammar, woke, white privilege, Historical American Nation, manterrupting, himpathy, fatshaming, ageism, sizeism, misgendering, intersectionality, snowflake, dog whistling, Black Lives Matter, Blue Lives Matter, All Lives Matter, nice white parents, OΚ boomer, 13/52, white flight, redlining, busing, Trump derangement syndrome, blackface, short-shaming, WAP, ACAB, CHAZ/CHOP, critical race theory, white fragility, race realism.
Όλοι οι παραπάνω νεολογισμοί έχουν σαφή ορισμό, αν και το εννοιολογικό τους περιεχόμενο είναι συζητήσιμο. Σε κάθε περίπτωση, όλοι προέρχονται από την παγίωση μιας πολιτικής τακτικής, η οποία επιδιώκει μέσω μιας διαλεκτικής θύματος-θύτη να καλλιεργήσει αντιθέσεις εντός του πολιτικού σώματος, αντιπαραθέτοντας ταυτότητες φύλου, φυλής, θρησκείας, γλώσσας, ερωτικής προτίμησης, ακόμη και σωματότυπου, επιμελώς αμελώντας την ταξική διάσταση. Αυτή είναι η πολιτική των ταυτοτήτων, και αντιπαραθέτει την κάθε είδους μειονότητα (ως θύμα) με την πλειοψηφία (ως θύτη), με αξιοσημείωτη εξαίρεση την οικονομική πλειοψηφία απέναντι στην οικονομική μειοψηφία (το λεγόμενο 1% ή 0,1%). Στην πολιτική αντιπαράθεση αυτή, πλεονέκτημα αποκτά οποιοσδήποτε ενσαρκώνει τις περισσότερες κατηγορίες θύματος ή όποιος προβεί στο επιθετικότερο virtue signaling. Μια χιουμοριστική αναπαράσταση αυτής της πολιτικής είναι η «Ρόζα» του Αρκά.
Το πλαίσιο του άρθρου
Μπορούν να διατυπωθούν πολλές ενστάσεις έναντι της πολιτικής των ταυτοτήτων, αφενός διότι μπορεί να γίνει κοινωνικώς διαλυτική, αφετέρου διότι υπονοεί μια συλλογική ευθύνη, άρα και συλλογική τιμωρία, που διαπερνά γενεές. Και θυμόμαστε ποιος ήταν ο τελευταίος που απαιτούσε συλλογική τιμωρία για την θεωρούμενη συλλογική ευθύνη μιας ολόκληρης εθνικής ομάδας…
Εν προκειμένω όμως, δεν έχω την παραμικρή διάθεση να εμπλακώ σε μια ενδοαμερικανική διαμάχη που δεν με αφορά άμεσα, καθώς δεν είμαι Αμερικανός. Παρά τα αναγνώσματά μου και παρότι έχω κατοικήσει στις ΗΠΑ λόγω εργασίας, δεν έχω την αυταπάτη ότι μερικές ώρες ανάγνωσης και μια σύντομη διαμονή υποκαθιστούν το να είναι κανείς γέννημα-θρέμμα ενός τόπου. Έχω κάποιες γνώμες αλλά όχι διακύβευμα, ή όπως λένε, skin in the game. Ό,τι πολιτική κι αν υποστηρίξω δεν θα υποστώ τις συνέπειες της. Έτσι, το πλαίσιο αυτού του άρθρου είναι σαφές και περιορισμένο: επισημαίνω την ύπαρξη αυτής της πολιτικής στις ΗΠΑ, χωρίς όμως να παίρνω θέση, υπέρ ή κατά, «εντός έδρας».
Όμως το ότι κάτι «δεν με αφορά άμεσα» δεν σημαίνει ότι δεν με αφορά καθόλου. Αν υπάρχει κάποιο ανάλογο με Αυτοκρατορία σήμερα, αυτό είναι οι ΗΠΑ: το νόμισμά τους είναι παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, η γλώσσα τους η παγκόσμια lingua franca, η κουλτούρα τους και η υποκουλτούρα τους (Χόλιγουντ, ΜΜΕ, μουσική, τηλεόραση) είναι δεσπόζουσες. Οι στρατιωτικές τους βάσεις βρίσκονται σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη, οι επιχειρήσεις τους αποτελούν παγκόσμιες αυτοκρατορίες σε κάθε οικονομικό τομέα (από τα McDonald’s και την Coca-Cola, μέχρι την Amazon και το Facebook).
Είτε το θέλουμε είτε όχι, μια τάση που δημιουργείται σήμερα στις ΗΠΑ, καλή ή κακή, φτάνει αύριο στις ευρωπαϊκές ακτές, σαν την Κόκα-Κόλα που έφερναν μαζί τους οι Αμερικανοί στρατιώτες κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πριν περίπου τρία χρόνια είχα ταξιδέψει στην Νέα Υόρκη για συνέντευξη σε κάποιο Πανεπιστήμιο. Στην καθιερωμένη ξενάγηση του υποψηφίου, η διευθύντρια του Τμήματος μου έδειξε και τις τουαλέτες, λέγοντας: «Δεν γνωρίζω αν είστε ενήμερος, αλλά τώρα έχουμε και τουαλέτες ουδετερόφυλες» (gender neutral). Ήταν η περίοδος που το ζήτημα των gender neutral bathrooms σάρωνε τις αμερικανικές Πανεπιστημιουπόλεις. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, διηγήθηκα τα παραπάνω σε ένα φιλικό τραπέζι. Ένας εκ των συνδαιτυμόνων, παραδοσιακός Αριστερός και πιστό μέλος του ΣΥΡΙΖΑ, με διέκοψε: «Θανάση, γιατί μας ζαλίζεις τώρα μ’ αυτές τις σαχλαμάρες;», θεωρώντας το όλο θέμα αποπροσανατολιστικό. Αφενός δεν εντασσόταν στην κλασική ταξική ανάλυση που γνώριζε, αφετέρου ο πολιτικός του προοδευτισμός περιελάμβανε εθνικά και οικονομικά θέματα, αλλά όχι θέματα ταυτότητας φύλου. Δεν θα περνούσαν 3-4 μήνες, και ο ΣΥΡΙΖΑ θα κατέθετε το νομοσχέδιο για τις έμφυλες ταυτότητες.
Αναγκαστικά λοιπόν, ακόμη κι αν μια τάση εφευρίσκεται στις ΗΠΑ, μας αφορά στο μέτρο που θα γίνει εισαγωγή του και στην Ελλάδα μέσω της αμερικανικής πολιτικής, οικονομικής και πολιτιστικής επιρροής.
Βεβαίως, το ότι εν τοις πράγμασι είμαστε μια αποικία της Αυτοκρατορίας, δεν σημαίνει ότι είμαστε υποχρεωμένοι να αφομοιώνουμε ανεπεξέργαστο κάθε πολιτικό και πολιτιστικό προϊόν της μητρόπολης. Είμαστε άλλο κράτος και λαός, έχουμε άλλη ιστορία και πολιτισμό. Κάποιες τάσεις μπορεί να είναι συμβατές και ωφέλιμες με την εδώ πραγματικότητα και άλλες όχι. Οφείλουμε λοιπόν να επιλέγουμε αναλόγως, και αυτό ακριβώς επιχειρώ να εξετάσω.
Ελλάδα = ΗΠΑ;
Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν τα εξής:
- Οι ΗΠΑ ιδρύθηκαν πολύ πρόσφατα, με την εκδίωξη, εξολόθρευση και καθυπόταξη προϋπαρχόντων πληθυσμών. Αντιθέτως, ελληνόφωνοι πληθυσμοί, βάσει των επιγραφών της Γραμμικής Β’ κατοικούν στην Ελλάδα, Κρήτη, Κύπρο και Μικρά Ασία εδώ και τουλάχιστον 3500 χρόνια, πολλοί θύματα γενοκτονίας από την Τουρκία. Ο σύγχρονος αμερικανικός πολιτισμός είναι πολιτισμός μεταναστών (melting pot), ο δε ελληνικός είναι πολιτισμός αυτοχθόνων, ο οποίος κατάφερε ανά τους αιώνες να ενσωματώσει πολλά εισερχόμενα φύλα.
- Η Ελλάδα ουδέποτε υπήρξε αποικιοκρατική δύναμη όπως οι ΗΠΑ, ή άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Αντιθέτως, περιοχές του ελληνικού χώρου έγιναν οι πρώτες αποικίες του Δυτικού κόσμου στα υστεροβυζαντινά χρόνια. Η Γενουατική Μαόνα της Χίου διοικούσε στρατιωτικά την Χίο και διαχειριζόταν το μονοπώλιο της μαστίχας, αιώνες πριν οι Ισπανοί φτάσουν στην Αμερική, οι Γάλλοι στην Β. Αφρική και οι Άγγλοι συστήσουν την Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών. Κατάσταση που συνεχίστηκε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο κατά την Τουρκοκρατία, αλλά και μετά, όταν η Ελλάδα μπήκε στην Βρετανική και κατόπιν Αμερικανική σφαίρα επιρροής.
- Ως μη αποικιοκρατική δύναμη, η Ελλάδα ουδέποτε είχε την ευθύνη για την οικονομική υπανάπτυξη (ή υπανάπτυξη) των αποικιών της που κατόπιν έγιναν εξαγωγείς μεταναστών (π.χ. Λατ. Αμερική-ΗΠΑ, Αλγερία-Γαλλία, Πακιστάν-Βρετανία), ούτε δημιούργησε πολεμικές ζώνες που έγιναν ζώνες εξαγωγής προσφύγων-μεταναστών (Αφγανιστάν, Ιράκ, Συρία, Λιβύη κλπ). Επίσης, ουδέποτε προέβη στην συστηματική εισαγωγή φθηνών εργατικών χεριών για την (ανύπαρκτη) βιομηχανία της (π.χ. Γαλλία, Γερμανία) δημιουργώντας μειονότητες. Οι περισσότεροι οικονομικοί μετανάστες εισήλθαν αυτοβούλως, και χωρίς η Ελλάδα να ευθύνεται στο παραμικρό για την οικονομική δυσπραγία των πατρίδων τους.
- Η σύγχρονη Ελλάδα ουδέποτε υπήρξε δουλοκτητική κοινωνία όπως οι ΗΠΑ, και απλούστατα δεν υφίσταται το ανάλογο των απογόνων των μαύρων σκλάβων, της Κου Κλουξ Κλαν, των λιντσαρισμάτων, και του φυλετικού διαχωρισμού (segregation) με τους νόμους Jim Crow. Τουναντίον, η Ελλάδα υπήρξε θύμα της πρακτικής του δουλεμπορίου από τους Τούρκους, και οι Έλληνες σκλάβοι ζούσαν σε φρικτές συνθήκες. Ο ζωγράφος José Jiménez Aranda φρόντισε να απαθανατίσει μια τέτοια σκηνή.
Σκλάβα προς πώληση, José Jiménez Aranda (1897). Η πινακίδα γράφει: «Ρόδον, ετών 18, μνας 800» (πηγή).
- Η Ελλάδα ουδέποτε οργάνωσε Σταυροφορία κατά του Ισλάμ όπως η Μεσαιωνική Δύση, ούτε βομβάρδισε ισλαμικές χώρες με drone όπως οι σύγχρονες ΗΠΑ. Τουναντίον, η Κωνσταντινούπολη υπήρξε κι εκείνη θύμα των Σταυροφοριών το 1204, ενώ πιο προσφάτως η Ελλάδα υπέστη Δυτικές εισβολές, βομβαρδισμούς και ναυτικούς αποκλεισμούς από Αγγλία (1850, 1944), Γαλλία (1917), Ιταλία (1940), Γερμανία (1941). Η καχυποψία έναντι του Ισλάμ προέρχεται από την απειλή εξισλαμισμού κατά την Τουρκοκρατία, εξ’ ου και η σημερινή ελληνική καχυποψία απέναντι στην ανάπτυξη ενός τουρκοκίνητου Ισλάμ από παράνομους μετανάστες που η νεοθωμανική Τουρκία εξάγει, και των οποίων το φρόνημα ουδεμία σχέση έχει με εκείνο Ελλήνων Μουσουλμάνων όπως ο Σεμπαϊδήν Καραχότζα ή η Σαμπιχά Σουλεϊμάν.
Σήμερα δε:
- Οι ΗΠΑ προστατεύονται από δύο ωκεανούς, πυρηνικά όπλα και 800 στρατιωτικές βάσεις ανά τον κόσμο. Οποιαδήποτε σκέψη απειλής κατά της εδαφικής τους ακεραιότητας είναι αστεία. Αντιθέτως, η Ελλάδα συνορεύει με μια αναθεωρητική νεοθωμανική Τουρκία που διοικείται από ένα φασιστικό καθεστώς. Και εν προκειμένω, το «φασιστικό» δεν είναι σχήμα λόγου ούτε καθ’ υπερβολήν.
- Οι ΗΠΑ είναι η κυρίαρχος δύναμη του ΝΑΤΟ και παγκόσμια οικονομική δύναμη. Η Ελλάδα είναι μια παρασιτική απόφυση της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, με ελλειμματική οικονομία.
- Ακόμη και η πολιτική ορολογία χρειάζεται μετάφραση μεταξύ των δύο χωρών. Το αμερικανικό «liberal» μεταφράζεται χονδρικά ως «προοδευτικός», ενώ το ελληνικό «φιλελεύθερος» (π.χ. ο Στέφανος Μάνος) μεταφράζεται ως «libertarian». Ακόμη κι ο διαχωρισμός «αριστερά-δεξιά» έχει τελείως άλλα χαρακτηριστικά: κανείς «δεξιός» στην Ελλάδα δεν διανοείται την κατάργηση της κοινωνικής ασφάλισης, ενώ η εγκαθίδρυση ενός τέτοιου συστήματος στις ΗΠΑ θεωρείται ότι φέρει «αριστερή» και «σοσιαλιστική» σφραγίδα.
Ελλάδα ≠ ΗΠΑ
Ας συνοψίσουμε το προφανές: παρότι «ανήκομεν εις την Δύσιν», Ελλάδα και ΗΠΑ ΔΕΝ είναι η ίδια χώρα! Δεν μπορούν να αναλυθούν με ταυτόσημα θεωρητικά μοντέλα και τις ίδιες ιστορικές και κοινωνιολογικές αναλύσεις. Ακόμη κι αν η έννοια του προπατορικού αμαρτήματος και της συλλογικής ενοχής των λευκών Αμερικανών αποδειχθεί θεμιτή, και η πολιτική των ταυτοτήτων αποδειχθεί κατάλληλη για τις ΗΠΑ, αυτό δεν σημαίνει απολύτως τίποτα για την Ελλάδα.
Συστημικός ρατσισμός;
Εξετάζοντας την φυλετική παράμετρο της πολιτικής των ταυτοτήτων, είναι θεμιτό να αξιολογήσουμε το κατά πόσον έχει νόημα να μεταφέρουμε το δίπολο λευκού-μαύρου στην Ελλάδα. Σε επίπεδο λαού και κράτους η Ελλάδα είναι από πολλές πλευρές (αποικιοκρατία, οικονομική υπανάπτυξη, σκλαβιά, ξένη κατοχή, χρέος) το ίδιο «μαύρη» με πολλές υποσαχάριες χώρες, και μέ ελληνικές μειονότητες να υφίστανται άγριο συστημικό ρατσισμό (κυριολεκτικώς) σε πατρογονικές εστίες χιλιετιών (Βορειοηπειρώτες, Κωνσταντινουπολίτες, Κύπριοι).
Φανταστείτε έναν Έλληνα μετανάστη στις ΗΠΑ: οι προγονοί του σκλάβοι των Τούρκων στην τουρκοκρατία, οι παππούδες του πρόσφυγες από την Μικρασία ή την Βορειο Ήπειρο. Οι γονείς του έχουν χάσει αδέρφια στο μέτωπο του ’40 και την περιουσία τους στην Κατοχή, αλλά καταφέρνουν με θυσίες να τον στείλουν στο Δημόσιο Πανεπιστήμιο. Και ο ίδιος, διωγμένος κακήν-κακώς από την αποικία χρέους του ΔΝΤ, βρίσκει δουλειά σε αμερικανική εταιρεία. Και ο μετανάστης αυτός, φτάνοντας την πρώτη μέρα στην νέα του δουλειά, με τον τραπεζικό λογαριασμό του άδειο, χωρίς καν credit score και άδεια οδήγησης, ακούει να του λένε «check you white privilege», απλώς και μόνον διότι είναι ανοιχτόχρωμος.
Δεν ισχυρίζομαι ότι δεν υπάρχει ρατσισμός και στην Ελλάδα, αλλά ότι έχει τελείως άλλη υφή:
Πρώτον, έχει να κάνει με την υπερπροσφορά φτηνού εργατικού δυναμικού την δεκαετία του ’90, που διέβρωσε την εργασιακή ηθική των Νεοελλήνων, και τους έδωσε το «ελευθέρας» να κακομεταχειρίζονται τον Αλβανό ή Πακιστανό εργάτη. «Με τον παρά μου… και την κυρά μου» που λέει κι η παροιμία.
Δεύτερον, έχει να κάνει με την ανεξέλεγκτη μετανάστευση, που πολλοί Έλληνες βιώνουν ως εισβολή, κυρίως λόγω της τουρκικής ανάμιξης και εργαλειοποίησης του Ισλάμ.
Τρίτον, έχει να κάνει με την εθνική και φυλετική ομοιογένεια της σύγχρονης Ελλάδας, που πόρρω απέχει του πολυεθνικού melting pot της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου. Πολλοί Έλληνες συμπεριφέρονται με τρόπο που στις ΗΠΑ θα περιγραφόταν ως ρατσιστικό microagression, απλούστατα διότι δεν έχουν συναναστραφεί με μαύρους της Αφρικής πέραν των πλανόδιων πωλητών. Έτσι, τους αντιμετωπίζουν με καχυποψία ή ως αξιοπερίεργα πλάσματα, αλλά χωρίς να τους έχουν προηγουμένως καταπιέσει ή κατακτήσει. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει με μαύρους τουρίστες στην φυλετικώς ομοιογενή Κίνα, αλλά και με τουρίστες όλων των χρωμάτων όταν ταξιδεύουν σε ομοιογενείς χώρες με κατοίκους άλλου χρώματος.
Την μειονεκτική θεσμική θέση πολλών μαύρων μεταναστών ερμηνεύει όχι ρατσισμός, δουλοκτησία ή αποικιοκρατία, αλλά ο παράνομος τρόπος εισόδου αυτών ή των γονέων τους στην Ελλάδα. Είναι π.χ. κατανοητή η αδικία που ένιωσε η κα Ανοσίκε στο παραπάνω βίντεο (19:21) για το ότι δεν μπορούσε να συμμετάσχει σε διεθνείς αγώνες με τα χρώματα της μοναδικής χώρας που είχε γνωρίσει. Συμπτωματικά, την ίδια ημέρα με την ανάρτηση του βίντεο κυκλοφόρησε είδηση αμερικανικού ντοκιμαντέρ για τον Γιάννη Αντετοκούμπο («The arena: Giannis and identity»). Αν και μη διαθέσιμο εκτός ΗΠΑ, αποσπάσματα θέλουν τον Γ. Αντετοκούμπο να λέει ότι είναι «δύσκολο να είσαι μαύρος σε μία χώρα λευκών» και να μιλάει για ρατσισμό, ξενοφοβία, φόβο απέλασης και να αναφέρεται στην αδυναμία έκδοσης ταυτότητας ή διαβατηρίου (αυτό το απόσπασμα ήταν η αφορμή για τον υβριστικό οχετό του Κωνσταντίνου Καλέμη, για τον οποίο ορθώς και καρατομήθηκε πάραυτα).
Είναι όμως αυτό ένδειξη «συστημικού ρατσισμού», σε ένα κράτος μάλιστα που αδυνατεί να συστηματοποιήσει ακόμη και το φορολογικό του σύστημα; Για τα απανωτά σοκ αυτών των παιδιών καθώς πλησίαζαν την ενηλικίωση, δεν ευθύνονται και οι γονείς τους που εισήλθαν παρανόμως στην χώρα και παρέλειψαν να τους εξηγήσουν την διοικητική πραγματικότητα; Ο ελληνικός νόμος δεν αφορά στο χρώμα του δέρματος, αφού τα ίδια πέρασαν και οι Αλβανοί την δεκαετία του ’90, παρότι πιο ανοιχτόχρωμοι από τους Έλληνες, αλλά και οι Βορειοηπειρώτες και Πόντιοι παρότι Έλληνες (και οι Μικρασιάτες ακόμη πιο παλιά). Αντιθέτως, ο Κενυάτης ιατροδικαστής Σαμουήλ Ντούγκου κατάφερε να πάρει θέση στο ΑΠΘ, καθότι εισήλθε στην χώρα νομίμως με υποτροφία από εκκλησιαστικό Λύκειο στα Ιωάννινα. Ομοίως ο Ντανιέλ Μπατίστα, ο οποίος επίσης εισήλθε νομίμως στην χώρα, έλαβε την ελληνική υπηκοότητα και αγωνίσθηκε και με την Εθνική.
Η Ελλάδα είναι κυρίαρχο κράτος. Έχει δικαίωμα να εφαρμόζει τους νόμους της και να ελέγχει ποιος εισέρχεται και ποιος δικαιούται υπηκοότητα. Dura lex sed lex.
Σημειωτέον ότι όταν κρίνουμε την Ελλάδα πρέπει αναγκαστικώς να προσδιορίζουμε και το μέτρο σύγκρισης. Θα μπορούσαμε π.χ. να συγκρίνουμε την συμπεριφορά της με εκείνη της Ελβετίας, που για την απονομή υπηκοότητας απαιτεί την σύμφωνη γνώμη των γειτόνων, οι οποίοι μάλιστα την έχουν αρνηθεί σε όσους δεν θεωρούν επαρκώς «Ελβετούς». Όπως π.χ. την Ολλανδέζα ακτιβίστρια κατά της ελβετικής κουδούνας που φορούν οι αγελάδες (!), η την οικογένεια Κοσοβάρων που κυκλοφορούσε με φόρμα γυμναστικής(!!). Θα μπορούσαμε να την συγκρίνουμε επίσης με την αντιμετώπιση της Νιγηρίας (δεύτερης πατρίδας της κας Ανοσίκε αλλά και του Γ. Αντετοκούμπο), που απαιτεί την σύμφωνη γνώμη ενός θρησκευτικού λειτουργού ή του τοπικού κυβερνήτη και της κοινότητας (φανταστείτε τις δυνατότητες διαφθοράς, και το τι θα έλεγαν στην Ελλάδα αν έπρεπε να συναινεί ο Άνθιμος ή ο Γ. Πατούλης στην απονομή ελληνικής υπηκοότητας). Η δε Νιγηρία το 1983 είχε απελάσει 3 εκατομμύρια παρανόμων μεταναστών μέσα σε 2 εβδομάδες,[i] και σήμερα Νιγηριανοί κρατικοί λειτουργοί συνεχίζουν τους χαρακτηρίζουν «ωρολογιακή βόμβα». Συγκριτικώς, η Ελλάδα δεν έχει να απολογηθεί για τίποτα, και διατηρεί κάθε δικαίωμα να οριοθετήσει το ζήτημα όπως απαιτεί το σώμα του ελληνικού λαού, και όχι τυχόν ΜΚΟ ή ολιγομελείς ομάδες ακτιβιστών που ευελπιστούν σε συνδικαλιστική καριέρα.
Ίσως μακριά από την Ελλάδα, ο Γ. Αντετοκούνμπο αισθάνθηκε πιο ελεύθερος να εκφράσει πράγματα που πάντα αισθανόταν και που φοβόταν ότι θα προκαλέσουν τέτοιες οργίλες αντιδράσεις. Θεμιτό. Ίσως πάλι, μέσα στο πολιτικό κλίμα μετά τον θάνατο του Φλόυντ, αισθάνθηκε ότι ως μαύρος ανέμεναν από αυτόν να δώσει έμφαση σε συγκεκριμένες πτυχές της ιστορίας του. Οι αθλητικές καριέρες καθορίζονται από πολλές παραμέτρους, και ο ίδιος πρέπει να επιβιώσει. Κι έτσι να ήταν, πάλι θεμιτό. Εξίσου θεμιτό όμως είναι και τα λεγόμενά του να κρίνονται. Δεν θα εστίαζα στο ότι ως πρέσβυς της Ελλάδας της έφερε αρνητική προβολή (Γιατί διαφωνώ με την αντίδραση του Γιάννη Αντετοκούνμπο), αλλά στο ότι με τα λεγόμενά του έσυρε την Ελλάδα σε μια ενδοαμερικανική διαμάχη που δεν την αφορά, και οδήγησε πολλούς να εξετάσουν την ελληνική πραγματικότητα μέσα από αμερικανικούς φακούς, εξαιρετικά παραμορφωτικούς εν προκειμένω.
Συντηρητική μεν, ανοχή δε
Η Ελλάδα δεν αναλύεται ορθώς υπό το πρίσμα της πολιτικής των ταυτοτήτων και ως προς άλλα ζητήματα. Προσφάτως πέθανε ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος, ο οποίος σε ηλικία μόλις 19 ετών, το «σκοτεινό» 1950, εκδηλώθηκε ανοιχτά ως ομοφυλόφιλος με την συλλογή του «Εποχή των ισχνών αγελάδων». Με την Β’ έκδοση της συλλογής (1952) σύρθηκε στην Ασφάλεια λόγω του ποιήματος «Βρασίδας ο μεταφραστής» και των των λέξεων «μπασκίνας» και «επιβήτορας» (…δε ’ναι σωστό αυτό που κάνεις, να κυλιέσαι μ’ όποιο μπασκίνα βρεις και μ’ όποιο ναύτη. Πάψε στον κάθε χακηφόρο ν’ αντικρύζεις κι’ απόναν επιβήτορα). Όπως διηγείται ο Χριστιανόπουλος, την γλίτωσε με την κατάσχεση των ανατύπων, καθώς η Ασφάλεια θεώρησε ότι «ούτε αυτό το «πιτσιρίκι» έπρεπε να το πάρουμε στα σοβαρά».[ii],[iii]
Αναμφισβήτητα, δεν θα έπρεπε να έχει υποστεί αυτήν ταλαιπωρία, αλλά θα πρέπει να αξιολογήσουμε και την συμβιβαστική διάθεση της Αστυνομίας. Αντίστοιχο περιστατικό συνέβη την ίδια χρονιά με έκθεση ζωγραφικής στην οποία συμμετείχε ο Γιάννης Τσαρούχης, από την οποία η Αστυνομία ζήτησε να κατέβει έργο με γυμνό και ναύτη, ώστε να μην προκληθούν παρεξηγήσεις με το ναυτικό. Διενήργησε δηλαδή περισσότερο συγκάλυψη, παρά καταστολή.
Ναύτης καθιστός και γυμνό ξαπλωμένο, Γιάννης Τσαρούχης (1948). Το έργο που σκανδάλισε το ναυτικό.
Η στάση αυτή είναι χαρακτηριστική της αντιμετώπισης της ομοφυλοφιλίας από την συντηρητική αλλά υπό όρους ανεκτική ελληνική κοινωνία: χωρίς να προχωρά στην πλήρη αποδοχή της ομοφυλοφιλίας, είτε δείχνει ανοχή στην σοβαρή της πλευρά αν της δοθεί η δυνατότητα να κάνει τα στραβά μάτια, είτε μερική αποδοχή στην ανάλαφρη πλευρά της ως καρικατούρας, εκτίμηση που υποστηρίζεται και από πρόσφατη έρευνα. Π.χ., ο Κωνσταντίνος Καβάφης τιμήθηκε το 1926 από την Δικτατορία Παγκάλου με το «Τάγμα του Φοίνικος», παρότι η ερωτική του προτίμηση ήταν τόσο παγκοίνως γνωστή που έγινε αντικείμενο σάτιρας από εφημερίδα της εποχής. Ο Χριστιανόπουλος βραβεύθηκε επί Χούντας για τον «Χιλιαστή», αν και αρνήθηκε να παραλάβει το βραβείο. Και ο Μάνος Χατζιδάκις, που λόγω της ομοφυλοφιλίας του είχε λοιδορηθεί με τον σκαιότερο τρόπο από τον βόθρο της Αυριανής, αγαπήθηκε από τους Έλληνες, έκανε μια λαμπρή καριέρα, διετέλεσε Διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ (1975-82), και Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής στην Εθνική Λυρική Σκηνή (1975-77), αποτέλεσε δηλαδή και αυτός μέρος του «συστήματος». Η γέφυρα «σοβαρού» και «καρικατούρας», ο Γιώργος Μαρίνος, ξεκίνησε το 1962 τραγουδώντας στην «Οδό Ονείρων» του Μ. Χατζιδάκι «ένα αγόρι έχει την αγάπη για ντροπή», ενώ στην συνέχεια έκανε καριέρα αυτοσαρκαζόμενος και ενδυόμενος την ομοφυλόφιλη καρικατούρα.
Ο Καβάφης ως φτερού, σε αθηναϊκή εφημερίδα της εποχής, μετά τη βράβευσή του από τον Πάγκαλο Πηγή: www.lifo.gr
Αυτήν την ανοχή του συστήματος την αναγνώρισε και ο ίδιος ο Χριστιανόπουλος σε συνέντευξή του (έμφαση δική μου):[iv]
Χρίστος: Όταν όμως έρχεται μια ανώτερη δύναμη, όπως το κράτος, να τους φράξει, μόνοι θα το αντιμετωπίσουν;
Ντ. Χ. Εγώ έζησα μια ολόκληρη ζωή δίχως να υποστώ ούτε καν τη σκιά του κράτους
Πάολα: Εμένα με λιανίσανε.
Ντ. Χ.: Τα θέλατε. Είμαι σίγουρος ότι υπάρχει στην περίπτωσή σας κρυφός μαζοχισμός. Έχω κάνει παρέα με πολλές τραβεστί στη Θεσσαλονίκη. Αυτές ήταν δύο ειδών: αυτές που προκαλούσαν κι αυτές που ήταν συμμαζεμένες. Οι συμμαζεμένες δεν έπαθαν ποτέ τίποτα. Οι άλλες μόλις δουν μπασκίνα να περνάει, αρχίζουν να τον βρίζουν. Κι αυτός, στην αρχή θα κάνει ότι δεν τους ακούει, αλλά στο τέλος θα τους γραπώσει. Πιστεύω δηλαδή ότι είναι θέμα μιας προσωπικής αντιμετώπισης. Μπορείς να ζήσεις χωρίς να χωθεί το κράτος στη ζωή σου. Ο νόμος στην Ελλάδα είναι πιό ελαστικός απ’ ό,τι σ’ άλλα μέρη. Μην προκαλείς τη δημόσια αιδώ και κανείς δεν πρόκειται να σε πειράξει. Αυτό το λέω γιατί κι εγώ όλη μου τη ζωή την έφαγα στο πεζοδρόμιο. Μα και στο πεζοδρόμιο κατάφερα να μην προκαλέσω ποτέ αυτό που λέγεται δημόσια αιδώ.
Πράγματι, το διαβόητο άρθρο 347 του Ποινικού Κώδικα περί Ασέλγειας παρά φύση, δεν καταδίκαζε αυτήν καθαυτήν την ερωτική πράξη μεταξύ ανδρών, αλλά ερωτική πράξη που τελέστηκε «με κατάχρηση μιας σχέσης εξάρτησης που στηρίζεται σε οποιαδήποτε υπηρεσία» (π.χ. εργοδότης) και «από ενήλικο με αποπλάνηση προσώπου νεότερου από δεκαεπτά ετών ή από κερδοσκοπία» (σε κάθε περίπτωση ορθώς καταργήθηκε, αφού και οι εν λόγω πράξεις καλύπτονταν από άλλα άρθρα του ΠΚ, και το άρθρο στόχευε μόνον τους άνδρες, αλλά και στιγμάτιζε ποινικώς μια πλευρά την ερωτική προτίμηση που δεν θα έπρεπε εξ’ αρχής να είναι αρμοδιότητος του κράτους).
Ενδεικτικώς, την ίδια ακριβώς περίοδο που ο Χριστιανόπουλος και ο Τσαρούχης είχαν αυτές τις ταλαιπωρίες, ο Βρετανός μαθηματικός Alan Turing θα έμπαινε στην δική του κόλαση. Λόγω μιας ερωτικής σχέσης του με άνδρα, τυχαίως αποκαλυφθείσας από απόπειρα διάρρηξης του διαμερίσματός του, συνελήφθη το 1952 για προσβολή της δημοσίας αιδούς, παρότι αυτή η σχέση ήταν αποκλειστικώς ιδιωτική. Θα περίμενε κανείς ότι μια μοναδική ιδιοφυΐα και αφανής ήρωας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που συμμετείχε στην δημιουργία του πρώτου υπολογιστή (Colossus) και που ηγήθηκε της αποκωδικοποίησης της γερμανικής κρυπτογραφικής μηχανής Enigma, θα μπορούσε να ελπίζει σε μια μικρή επιείκεια. Εις μάτην. Το δικαστήριο τον υποχρέωσε να διαλέξει μεταξύ φυλάκισης και χημικού ευνουχισμού μέσω ενέσεων με συνθετικά οιστρογόνα. Ο Turing διάλεξε το δεύτερο. Δυό χρόνια μετά βρέθηκε νεκρός, δηλητηριασμένος με υδροκυάνιο, και ο θάνατός του αποδόθηκε σε αυτοκτονία.
Και δεν ήταν ο πρώτος. Πιο γνωστή ήταν η περίπτωση της φυλάκισης του Όσκαρ Ουάιλντ μισόν αιώνα νωρίτερα, ενώ το σύνολο καταδικασθέντων με τέτοιους νόμους μόνον στην Βρετανία ήταν περί τις 50.000!
Ταυτοχρόνως με τους Βρετανικούς «buggery laws», ίσχυαν και στις ΗΠΑ, το νομικό και πολιτισμικό τέκνο της Αγγλίας. Οι λεγόμενοι νόμοι σοδομισμού (Sodomy Laws) των ΗΠΑ ποινικοποιούσαν την ερωτική προτίμηση και ορισμένες ερωτικές πράξεις. Ειδικώς την δεκαετία του 1950 αποτελούσαν την βάση για ένα ιδιότυπο κυνήγι μαγισσών εναντίον ομοφυλοφίλων, με εξαιρετικά επιθετική εφαρμογή τους, κατά την οποία οι Αμερικανοί αστυνομικοί έβγαιναν στο κυνήγι ομοφυλοφίλων μεταχειριζόμενοι αδιανόητα κόλπα,[v] την στιγμή που οι Έλληνες συνάδελφοί τους προσπαθούσαν να κουκουλώσουν το θέμα όπως-όπως. Μέχρι το 2003, οπότε και το Ανώτατο Δικαστήριο τους έκρινε αντισυνταγματικούς, ίσχυαν ακόμη σε 14 αμερικανικές Πολιτείες!
Εν κατακλείδι, η ελληνική πολιτεία, κατά την «συντηρητική» της περίοδο, χειρίσθηκε το θέμα καλύτερα από τους Αγγλοσάξωνες, και συμβατά με την ελληνική πολιτισμική ιδιοπροσωπεία, που καμία σχέση δεν έχει με τον αγγλικανικό πουριτανισμό, και που αντιδιαστέλλει το περίφημο «νεύμα» του Ανδρέα Παπανδρέου με την συγκριτικώς τεράστια έκταση του σκανδάλου Λεβίνσκι. Κατ’ επέκταση, η επελθούσα «φιλελευθεροποίηση» δεν ήταν τόσο προϊόν ενός εξαμερικανισμού, όσο μιας εσωτερικής διαδικασίας η οποία δεν είχε καμία ανάγκη από την πολιτική των ταυτοτήτων.
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τις απόψεις του Χριστιανόπουλου στο ζήτημα τη πολιτικής των ταυτοτήτων. Εξ’ όσων γνωρίζω, το ζήτημα ποτέ δεν του ετέθη με αυτούς ακριβώς κατά τις πολυάριθμες συνεντεύξεις του, ενώ η εν λόγω συζήτηση αποκρυσταλλώνεται στην Ελλάδα μετά τον θάνατό του. Αποτελεί όμως ένδειξη, η αποστροφή του από την παραπάνω συνέντευξη:
Χρίστος: Οπότε, τι γνώμη έχετε για τους ομοφυλόφιλους δεσμούς κατά τα δυτικά πρότυπα;
Ντ. Χ.: Αυτοί οι δεσμοί πολύ μου τη δίνουν. […] Εγώ είμαι παλιός και δεν αλλάζω με τίποτα. Εσάς σας χαρίζω σε όλους τους πιθανούς κι απίθανους συνδυασμούς και σε όλα τα φρούτα, που μας έρχονται από την Αμερική. Μαζί με τις μερέντες και τις κοκακόλες μας ήρθαν τώρα και τα φλωράκια που το κάνουν μεταξύ τους.
Προφανώς οι εμπειρίες του Ντίνου Χριστιανόπουλου έχουν αναγκαστικά ανεκδοτολογικό παρά στατιστικό χαρακτήρα και οι απόψεις του εκφράζουν τον ίδιο και όχι όλους τους Έλληνες ομοφυλόφιλους. Ομοίως όμως πρέπει να σχετικοποιήσουμε και τις απόψεις των ακτιβιστών του κινήματος ΛΟΑΤ, οι οποίοι για τον Χριστιανόπουλο ήταν οι «συνειδητοποιημένοι, οι ιδεολόγοι, οι εν[τε]ταγμένοι σε ομάδες» τους οποίους θεωρούσε τους «χειρότερο[υς] αναγνώστες» του.
Συνοπτικά, οι ομοφυλόφιλοι στην Ελλάδα υφίσταντο καταπιέσεις, αλλά όχι διωγμούς. Και αυτές δεν προέρχονταν τόσο από κρατικούς θεσμούς όσο από το ευρύτερο κοινωνικό σώμα. Ίσως η ίδια αντιδιαστολή να ισχύει μεταξύ ανωτέρου και κατωτέρου κλήρου (και λαϊκών) εντός της εκκλησίας, καθώς παρά τις συνήθεις θρησκευτικές καταδίκες της ομοφυλοφιλίας, ο ίδιος ο Χριστιανόπουλος εκτιμούσε ότι «διαπρέπ[ει] και στους Αρχιεπίσκοπους». Το κοινωνικό σώμα αλλάζει δυσκολότερα απ’ ό,τι οι νόμοι, εκτός κι αν εκλέξουμε άλλο λαό κατά την αποστροφή του Μπρεχτ.
Πολιτική των ταυτοτήτων και τέχνη στην Ελλάδα: ένα Gedankenversuch
Την επαύριο του θανάτου του Φλόυντ, το ΗΒΟ απέσυρε το «Όσα παίρνει ο άνεμος» λόγω της απλής απεικόνισης της δουλείας στον αμερικανικό Νότο, ενώ αγάλματα σε όλη την χώρα, ακόμη και πρώην Προέδρων, βανδαλίσθηκαν ή αποκαθηλώθηκαν, με το αιτιολογικό ότι αναπαριστούσαν ιδιοκτήτες σκλάβων (αν και κάποια ήταν στην πραγματικότητα αγάλματα πολεμίων της δουλείας). Είναι μια όψη της cancel culture, η οποία προβάλλει σημερινά πρότυπα σε ιστορικά πρόσωπα, και κυριολεκτικώς αποκαθηλώνει τα πρόσωπα αυτά διότι προφανώς δεν ανταποκρίνονται στο σήμερα.
Προφανώς σε μια χώρα με τις αντιθέσεις των ΗΠΑ, τέτοια πρόσωπα και αντίστοιχα πολιτιστικά έργα (π.χ. Birth of a Nation) μπορούν να βρεθούν. Πώς όμως θα έμοιαζε η εφαρμογή της πολιτικής των ταυτοτήτων στην Ελλάδα; Κου Κλουξ Κλαν και λυντσαρίσματα δεν είχαμε, άρα με τι θα ασχοληθούμε; Πίστευα ότι θα ήμουν αναγκασμένος να κάνω ο ίδιος την έρευνα για το νοητικό αυτό πείραμα, όμως είναι τέτοιος ο αγώνας δρόμου για ανεπεξέργαστη αφομοίωση της πολιτικής των ταυτοτήτων που δεν χρειάστηκε. Άρθρο του Ιουνίου αναφέρεται στον ρατσισμό και μισογυνισμό των ελληνικών ταινιών της δεκαετίας του ’60, φέρνοντας ως παραδείγματα τα blackface του Κώστα Βουτσά («Τον αράπη κι αν τον πλένεις) και του Γιώργου Μούτσιου («Ο άνθρωπος που γύρισε από τη ζέστη»), καθώς και τα χαστούκια του Αλέκου Αλεξανδράκη στο «Μια τρελλή τρελλή οικογένεια». Αν το άρθρο ήταν γραμμένο πριν 10 χρόνια, αν δηλαδή ήταν μια εκ των έσω κριτική στον ελληνικό κινηματογράφο, ανεπηρέαστη από τις καταιγιστικές εξελίξεις της πολιτικής των ταυτοτήτων, εν μέρει θα συμφωνούσα. Όμως δεν είναι· ο ίδιος ο αρθρογράφος φρόντισε ρητώς να οριοθετήσει την κριτική του στο νέο πλαίσιο. Είναι αξιοσημείωτο ότι σε παλιότερο άρθρο της, η Πέπη Ραγκούση, αν και γυναίκα, δεν γίνεται triggered από την εν λόγω ταινία, την οποία θεωρεί «υψηλότατου χιούμορ». Αν ήθελα να είμαι προκλητικός θα ρωτούσα αν ο κ. Πολιτάκης κάνει mansplaining στην κα Ραγκούση για το τι οφείλει να την προσβάλλει.
Στο ίδιο πλαίσιο λοιπόν, πρέπει να στιγματίσουμε σχεδόν κάθε ταινία του Νίκου Ρίζου για short-shaming, σχεδόν κάθε ταινία της Βασιλειάδου και της Ταϋγέτης για ugly-shaming, για να μην αναφερθούμε στην «Αλίκη στο ναυτικό» όπου ο Γιάννης Μαλούχος περιγράφεται από την Αλίκη ως «κοντοστούπης μυταράς».
Να στιγματίσουμε την «Σωφερίνα» με το bodyshaming του αλλήθωρου Γύλου (Βασιλη Αυλωνίτη), το «Μια τρελλή-τρελλή σαραντάρα» για ageism του επίδοξου γαμπρού της Βλαχοπούλου. Για fat-shaming την «Παριζιάνα», όπου η μοδίστρα Βλαχοπούλου ψέγει την πελάτισσά με το «Σούζη τρως! Και ψεύδεσαι και τρως!», καθώς και το «Δόλωμα» με την αναφορά στον κο Στρουμπούλη.
Ομοίως, «Τα κίτρινα γάντια» με τον διανοητικώς «αργό» χαρακτήρα του Γιάννη Γκιωνάκη και συνολικά το «Ένας βλάκας και μισός».
Πηγαίνοντας λίγο μακρύτερα, το «Λατέρνα φτώχεια και φιλότιμο» μαζί με το «Γαρύφαλλο στ’ αυτί» του Μ. Χατζιδάκι, είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις cultural appropriation (η Νίκη Λινάρδου και η Σούλη Σαμπάχ δεν είναι Ρομά), όπως επίσης και η περσόνα του «Γύφτου με το Ντάτσουν» του Χάρι Κλυνν, οι Άραβες στο «Μια Ελληνίδα στο χαρέμι», καθώς και η «Ψεύτρα» όπου στον αποκριάτικο χορό η Αλίκη ντύνεται Σπανιόλα, ο Βουτσάς Κινέζος και η Χλόη Λιάσκου Τσιγγάνα.
Και γιατί να σταματήσουμε στον κινηματογράφο;
Ο Νικόλας Άσιμος έγραψε ίσως τον ύμνο της πατριαρχίας, το «Καταρρέω» («Και άρχισες τα φεμινιστικά/Ανεξαρτησία γύρευες κι εσύ/Τρέχεις μ’ όποιον φτάνεις κι όποιον σου βρεθεί/Γιατί να σ’ αγαπάω δηλαδή;»), διάσπαρτο με βίαιο σεξισμό («Πως να αποφύγω το μοιραίο, έγινα και κερατάς»), υπερσυντηρητισμό («ελεύθερέ μου έρωτα πονάς»), ισλαμοφοβία («μ’ έναν ξαναμμένο Μωαμεθανό»), ενδεχομένως ομοφοβία («και μ’ ένανε πρεζάκια παρδαλό»), ένα τραγούδι πρώιμος πρόδρομος των vocel («Και δεν ξαναγαπάω θηλυκό»).
Προφανώς, το «Είμαι άντρας» του Μ. Χατζιδάκι (από το «Λατέρνα φτώχεια και φιλότιμο»), το «Θα κάνω ντου βρε πονηρή» του Τσιτσάνη και δεκάδες άλλα είναι καραμπινάτες περιπτώσεις πατριαρχίας, όπως επίσης και το σκετσάκι των «Αμάν» για τις γυναίκες οδηγούς, για να μη μιλήσουμε για τον ρατσισμό του «Αράπη» του Γιώργου Ζαμπέτα, το bald-shaming του «Μακρυμάλλη» του Γιάννη Ζουγανέλη, το short-shaming του «Είναι γάτα» της Ρίτας Σακελλαρίου, την «Ρόζα» του Αρκά, μέχρι και τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου».
Δεν είναι μόνον ότι μια τέτοια πολιτική αποδεκατίζει τα υπάρχοντα έργα τέχνης που επιτρέπεται να απολαμβάνουμε, αλλά το ότι οι σημερινοί δημιουργοί θα τρέμουν την τύχη του κου Λούλη και θα περιορίζουν τον λόγο τους μη τυχόν και προσβάλλουν. Πόσο φτωχότεροι θα γίνουμε εισάγοντας ανεπεξέργαστη αυτήν την λογική; Πόσο θα στραγγαλιστεί η έμπνευση; Πώς θα κάνουμε σάτιρα χωρίς να σατιρίζουμε κανέναν; Όπως ρώτησε με παράπονο ένας κουφός τον Νοτιοαφρικανό κωμικό Trevor Noah: «γιατί δεν λες αστεία για κουφούς;» (από το 15:07). Πρέπει και πάλι να ανατρέξουμε στην πηγή αυτού του πουριτανισμού (τις ΗΠΑ) και στο κοφτερό χιούμορ ενός εραστή της γλώσσας, του George Carlin, για να καταλάβουμε πού βρισκόμαστε σήμερα, με τις βρώμικες λέξεις που δεν μπορούμε να πούμε και με τις μαλακές λέξεις που πρέπει να εφευρίσκουμε για να μην προσβάλλουμε.
Και πού θα σταματήσει; Θα θέσουμε εκτός νόμου το χονδροειδές, το πρόστυχο και το γκροτέσκο όπως ο ΑΝΤ1 που ρίχνει «μπιπ» κάθε φορά που η Ελένη Ράντου αποκαλεί «παπάρα» τον Καθηγητή Κατακουζηνό; Μήπως θα πρέπει να καλύπτουμε, ως άλλοι Πουριτανοί, τον Ερμή του Πραξιτέλους, ή να ανατινάσσουμε αγάλματα ως άλλοι Ταλιμπάν; Μήπως να απαγορεύσουμε και τα Αποκριάτικα σκωπτικά τραγούδια χάριν ενός αγγλοσαξωνικού πουριτανισμού; Να κολοβώσουμε τον πολιτισμό μας για το προνόμιο της συμμετοχής στους αμερικανικούς new culture wars;
Συμπέρασμα
Ο ελληνισμός δεν έχει ζήσει το εύρος των κοινωνικών, θρησκευτικών και φυλετικών αντιθέσεων που έχουν γνωρίσει οι ΗΠΑ, οι οποίες ενδεχομένως να βιώνουν την βίαιη μετατόπιση του εκκρεμούς από το ένα άκρο του στο άλλο. Όχι ότι αντιθέσεις δεν υπάρχουν στην ελληνική κοινωνία, αλλά έχουν τελείως άλλη ιστορία και άλλα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Συνεπώς, η πολιτική των ταυτοτήτων είναι ξένο σώμα για την Ελλάδα, αφού γεννήθηκε σε έναν άλλο τόπο, χώρο και πολιτισμό.
Είναι απολύτως απαραίτητο να την μελετάμε ως πολιτικό και κοινωνιολογικό φαινόμενο, αλλά χωρίς να πέφτουμε στην παγίδα της ανάλυσης της ελληνικής πραγματικότητας μέσα από τους φακούς της, ή της αυτούσιας μεταφοράς της διαλεκτικής αυτής στην Ελλάδα.
Το θέμα δεν είναι απλώς η μεθοδολογική ορθότητα που θα απαιτούσαμε από έναν ψυχρό ακαδημαϊκό αναλυτή. Στο τρέχον οικονομικό, γεωπολιτικό και δημογραφικό πλαίσιο, τέτοια μεθοδολογικά σφάλματα, με τις ενδεχόμενες εμφυλιοπολεμικές τους προεκτάσεις, είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για τον ελληνισμό. Θα αντέχαμε έστω και το ένα δέκατο από τον εμφύλιο πόλεμο που αυτήν την στιγμή ταλανίζει τις ΗΠΑ;
Είναι κατανοητές οι καλές προθέσεις όσων αναπαράγουν την αμερικανική διαλεκτική των ταυτοτήτων στην Ελλάδα, αλλά ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις.
[i] Olajide Aluko, «The Expulsion of Illegal Aliens from Nigeria: A Study in Nigeria’s Decision-Making», African Affairs, 1985, 84:337 (Oct.), 539-560 (http://www.jstor.org/stable/722327).
[ii] «Η ζωή και ο θάνατος του Ντίνου Χριστιανόπουλου», 11/8/2020, https://www.lifo.gr/articles/book_articles/292676/ntinos-xristianopoylos.
[iii] «Βγάλτε τα ποιήματά μου από τα σχολικά βιβλία! Είναι ανήθικα!», 18/6/2006, https://www.schooligans.gr/articles/63.
[iv] ΤΟ ΚΡΑΞΙΜΟ, τεύχος 9, Νοέ.-Δεκ. 1989, σσ. 8-15.
Αναπαράγεται στο https://giorgosbalurdos.blogspot.com/2018/11/blog-post_30.html, ηχητικό στο https://www.youtube.com/watch?v=yA_9Z1IrckE
[v] Cato Institute, «Amicus curiae brief in support of petitioners. Lawrence v Texas», 539 US 558, 9 (2003) (No. 02-102). Διαθέσιμο στο https://www.cato.org/sites/cato.org/files/pubs/pdf/lawrencevtexas.pdf.
