Γράφει ο Παντελής Σαββίδης
(Πηγή: chess.com)
Η ουκρανική κρίση έχει πολλές διαστάσεις. Στην Ουκρανία εκτυλίσσεται ένα «παιχνίδι» που οι ρίζες του μπορεί να φθάνουν στο μεσαίωνα. Η χώρα είναι ο καταλύτης για τη διαμόρφωση μιας νέας γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής. Το σχήμα της μπορεί να το έχουν αμυδρά υπόψη τους οι Αμερικανοί σχεδιαστές. Και αυτοί δεν είναι σίγουροι εάν θα τους βγει.
Ο κ. Πούτιν μπήκε σε ένα βάλτο χωρίς, όπως όλα δείχνουν, να γνωρίζει τις ολοκληρωτικές συνέπειες της, πέραν κάθε λογικής, ενέργειάς του. Και η ενέργειά του ήταν πέραν κάθε λογικής διότι αυτό που διαφαίνεται αυτήν την στιγμή δεν είναι ευνοϊκό για τη χώρα του. Φυσικά ούτε για τον ίδιο αλλά αυτό δεν μας ενδιαφέρει. Ο κ. Πούτιν είναι ένας επικίνδυνος ηγέτης. Δεν αποκλείεται, προκειμένου να σωθεί να καταφύγει, ακόμη, και στα πυρηνικά. Το κακό με τα πυρηνικά το έκανε ήδη. Εκεί που η ανθρωπότητα τα είχε εξορκισμένα, ο κ. Πούτιν τα έφερε στο δυνατό προσκήνιο. Ένας τακτικός πυρηνικός πόλεμος δεν πρέπει να αποκλείεται.
Ο κ. Πούτιν και η στενή ομάδα που τον περιβάλει θα θελήσουν να επιβιώσουν πάση θυσία, ανεξαρτήτως, της εξέλιξης του πολέμου. Στη ρωσική ιστορία, ο ηττημένος ηγέτης εξαφανίζεται. Το τέλος του κ. Πούτιν θα είναι άσχημο αν η πολεμική επιχείρησή του δεν στεφθεί με επιτυχία. Και εδώ δεν γνωρίζω αν ισχύει αυτό που λένε οι στρατιωτικοί. Θα ορίσεις ως επιτυχία αυτό που θα έχεις επιτύχει. Οπότε όλα καλά.
Ας προσεγγίσουμε μερικές από τις διαστάσεις της ουκρανικής κρίσης.
1. Η πρώτη είναι η ανθρωπιστική. Η πολεμική επιχείρηση της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι απολύτως καταδικαστέα. Στην εποχή που βρισκόμαστε οι διαφορές δεν μπορεί να λύνονται με πολεμικές επιχειρήσεις. Δεν υπάρχει καμιά δικαιολογία περί ζωτικού χώρου και επιρροής στη μετασοβιετική σφαίρα, όπως προβάλλουν οι υποστηρικτές της ρωσικής ενέργειας, για να γίνει αποδεκτή η εισβολή στην Ουκρανία. Αν γίνει αποδεκτή αυτή η υπόθεση τότε κάθε ένας που νοιώθει ότι περιορίζεται ο ζωτικός του χώρος θα εισβάλει στις γειτονικές του χώρες για να τον διευρύνει.
Η ελληνική κυβέρνηση ορθώς πήρε σαφή και κατηγορηματική θέση και κατήγγειλε την εισβολή. Ακόμη και η βοήθεια που θα έστελνε θα ήταν αποδεκτή.
Αλλού ήταν τα λάθη της. Στην αφελή ρητορεία της. Χειρίστηκε επικίνδυνα ερασιτεχνικά μια μεγάλης σημασίας κρίση. Αυτό την κατέστησε, εν μέρει, μέρος του προβλήματος. Μέχρι που αντέδρασε η Ρωσία και η κυβέρνηση της Αθήνας σιώπησε. Το κακό, όμως, έχει γίνει. Η θεσμική μνήμη της Ρωσίας είναι ισχυρή. Όταν μπορέσει θα το ανταποδώσει.
2. Η Ρωσία έχει κάνει μια πρόταση για να σταματήσει τις επιχειρήσεις. Η πρότασή της, μάλλον, θα συζητείται στις συναντήσεις των δύο αντιπροσωπειών. Κάποιες δηλώσεις από τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έδειξαν ότι μπορεί να γίνει αποδεκτή. Αλλά δεν υπήρξε συνέχεια. Η Ρωσία είχε προτείνει να γίνει αποδεκτή η προσάρτηση της Κριμαίας και των δύο ανατολικών περιοχών της Ουκρανίας των οποίων αναγνώρισε την ανεξαρτησία (Ντονέσκ και Λουγκάνσκ) και να υπάρξει συνταγματική κατοχύρωση της ουδετερότητας και της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας. Η πρόταση στην μορφή που είδε το φως της δημοσιότητας δεν έλεγε αν η Ρωσία μετά από αυτά θα επανερχόταν στην προ της εισβολής κατάσταση. Αν ισχύει, η ρωσική πρόταση, ίσως, θα μπορούσε να συζητηθεί. Η Κριμαία είναι για πάντα χαμένη για την Ουκρανία. Το ίδιο και οι δύο ανατολικές περιοχές. Ο κ. Ζελένσκι δεν είδε αρνητικά το θέμα της αναφοράς στο σύνταγμα της ουδετερότητας της χώρας του. Άλλωστε, ούτε το NATO, ούτε η ΕΕ έδειξαν, μετά την εισβολή να θέλουν να επιμείνουν στην αρχική τους προσπάθεια να εντάξουν στους κόλπους τους την Ουκρανία, κάτι που προκάλεσε την ρωσική αντίδραση. Η πρόταση δεν θέτει θέμα απομάκρυνσης του κ. Ζελένσκι από την προεδρία. Γιατί δεν προχωρά; Ο ένας λόγος, ίσως, είναι οι αντιθέσεις που θα υπάρχουν στην ουκρανική ηγεσία. Ο Ζελένσκι και ο κύκλος επιρροής του δεν ελέγχουν το σύνολο των δυνάμεων, όπως το ναζιστικό, όπως το αποκαλούν Τάγμα Αζόφ. Ο άλλος λόγος, ίσως, είναι σοβαρότερος. Θέλουν οι ΗΠΑ να σταματήσει ο πόλεμος; Δεν είναι σίγουρο.
3. Οι ΗΠΑ είχαν εξ αρχής σαφή στόχο και τακτική για να πετύχουν. Οι Ευρωπαίοι μπορεί να τον πληροφορήθηκαν αλλά δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να αντιδράσουν. Οι Ουκρανοί, όμως, σε τι ήλπιζαν και δεν φρόντισαν να αποφύγουν τη στρατιωτική κλιμάκωση;
Οι ΗΠΑ διεξάγουν έναν proxy war με την Ρωσία τον οποίο δεν θα μετατρέψουν σε απευθείας αντιπαράθεση. Το ΝΑΤΟ δεν θα εμπλακεί. Θα ήταν καταστροφικό και επικίνδυνο για την ανθρωπότητα. Οι ΗΠΑ θέλησαν να σηκώσουν ένα νέο τείχος, ένα νέο Σιδηρούν Παραπέτασμα, όπως γράψαμε και στο προηγούμενο άρθρο μας. Οι στόχοι τους είναι πολλοί. Να μερικοί:
- Έβαλαν τη Ρωσία σε τέλμα. Την απομόνωσαν. Οι λόγοι είναι πολλοί.
- Αιχμαλώτισαν την Ευρώπη. Η Ευρώπη είναι πιο αδύναμη στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ.
- Έδωσαν ρόλο στο ΝΑΤΟ.
- Διαμόρφωσαν τους όρους μιας νέας οικονομικής, στρατιωτικής και ιδεολογικής κυριαρχίας. Είναι οι συνιστώσες για την πολιτική κυριαρχία. Μόνες οι ΗΠΑ είναι μια μικρή αριθμητικά δύναμη. Ηγούμενες ενός συμμαχικού τους κόσμου η ισορροπία με την Κίνα αλλάζει.
- Η Ρωσία εξουδετερώθηκε, επόμενος στόχος η Κίνα. Το Βυζάντιο δίδαξε πως μπορείς να βάζεις άλλους να πολεμούν για σένα. Οι Αμερικανοί δεν θα πολεμήσουν με την Κίνα. Θα βρουν άλλους να το κάνουν. Όπως, τώρα, με την Ρωσία.
Οι Αμερικανοί την δεκαετία του ’90 έστειλαν στην περιοχή μας πολλούς ευφυείς διαμορφωτές της πολιτικής τους να μελετήσουν το Βυζάντιο και την Υψηλή Πολιτική του. Φαίνεται πως ήρθε η ώρα να αρχίσουν να εφαρμόζουν όσα αφομοίωσαν.
4. Η ελληνική κυβέρνηση δεν χειρίστηκε καλά την κρίση. Όπως αναφέραμε παραπάνω καλώς κατήγγειλε την ρωσική επίθεση. Αν ήθελε να στείλει οπλισμό στην Ουκρανία, ας το έκανε χωρίς τυμπανοκρουσίες. Ακόμη και οι ΗΠΑ σκέφθηκαν να στείλουν τα πολωνικά MIG-29 κρυφά. Η ρητορεία της ελληνικής κυβέρνησης ήταν που προκάλεσε την Μόσχα. Και οι συνέπειες αυτής της ενόχλησης κάποια στιγμή θα φανούν. Η διαχείριση του ανθρωπιστικού μέρους μιας πολεμικής κρίσης είναι υπόθεση της κοινωνίας των πολιτών με την άμεση, αν χρειαστεί, ή έμμεση βοήθεια του κράτους. Οι κυβερνήσεις των κρατών βλέπουν και προσπαθούν να πάρουν θέση για την επόμενη ημέρα. Είναι αμφίβολο αν στην Αθήνα υπάρχουν θεσμοί και μηχανισμοί που παράγουν πολιτική, βλέποντας τις εξελίξεις σε βάθος ορίζοντα. Σε κρίσιμες περιόδους αυτή η έλλειψη είναι επικίνδυνη.
Σε αντίθεση με την Ελλάδα, η Τουρκία κατάφερε να έχει διπλωματικά οφέλη χωρίς να επιβάλλει κυρώσεις στη Ρωσία, χωρίς να κλείσει τον εναέριο χώρο της και πουλώντας Bayraktar στην Ουκρανία. Ο Ουκρανός πρόεδρος την ευχαρίστησε και έστειλε τον υπουργό Εξωτερικών της χώρας του στην Αττάλεια για να συναντηθεί με τον Ρώσο ομόλογό του. Ακόμη και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ έσπευσε στο διπλωματικό φόρουμ της Αττάλειας, ενώ την Πέμπτη ο Ερντογάν μίλησε με τον Μπάιντεν. Όλα αυτά είναι στοιχεία που διαψεύδουν όσους πίστευαν πως επειδή η Τουρκία συμπεριφέρεται με τον ίδιο αναθεωρητικό τρόπο, όπως η Ρωσία, θα έχει συνέπειες την επόμενη ημέρα.
Η Τουρκία θα αναβαθμισθεί και για έναν, ακόμη, λόγο. Καθώς οι ΗΠΑ υποβάθμισαν την ΕΕ σε έναν περιορισμένο περιφερειακό χώρο, θα επιχειρήσουν να διαμορφώσουν και έναν άλλο από το νότο της Ρωσίας. Η χώρα που έχει τη δυνατότητα να δραστηριοποιηθεί στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία είναι η Τουρκία. Ας μην προκαλέσει έκπληξη αν δούμε τις ΗΠΑ να υποβοηθούν την Τουρκία να ελέγξει τον χώρο αυτό.
Από αυτήν την άποψη και βλέποντας τις εξελίξεις εντελώς αμοραλιστικά και γεωπολιτικά, την Ελλάδα θα την συνέφερε ο πλήρης έλεγχος της νότιας Ουκρανίας από τη Ρωσία. Να μην υπάρχει ουκρανική διέξοδος στον Εύξεινο Πόντο.
Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των διαφορετικών στάσεων ενός κράτους σε μια πολεμική εξέλιξη.
5. Μια τελευταία διάσταση των εξελίξεων που θα άξιζε της προσοχής μας είναι η συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη την Κυριακή 13 Μαρτίου. Μια συνάντηση που προκλήθηκε, μάλλον, από την ανησυχία που προκαλούν οι εξελίξεις.
Σε κρίσιμες στιγμές σαν και αυτήν των ημερών η Τουρκία φέρεται ψύχραιμα. Ανησυχεί για τη διάχυση της κρίσης. Στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας η τουρκική ηγεσία της εποχής ήρθε σε συνεννόηση με την τότε ελληνική κυβέρνηση και αντιμετώπισαν από κοινού την αποτροπή της διάχυσης του πολέμου προς νότο. Το ίδιο θα κάνει και σήμερα. Δεν θα προκαλέσει πέραν της συνήθους τακτικής της.
Τι νόημα έχει η συνάντηση της Κυριακής;
Όπως επισημάνθηκε ο Ερντογάν μίλησε τηλεφωνικά με τον Μπάιντεν. Η Τουρκία εκμεταλλεύεται τις κρίσεις και συνήθως κερδίζει. Δεν πρέπει να αποκλείεται αμερικανική παρότρυνση προς την ελληνική κυβέρνηση να υπάρξει ελληνοτουρκική συνεννόηση ώστε να ικανοποιηθεί η Άγκυρα και να λειτουργήσει χωρίς προβλήματα στο ΝΑΤΟ. Και, φυσικά, να διευκολύνει τις αμερικανικές επιδιώξεις, όπως αναφέρθηκαν παραπάνω.
Το επίμαχο θέμα είναι η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, την οποία η Άγκυρα ζητά επιμόνως και, μάλιστα, με δύο επιστολές στον ΟΗΕ.
Τα νησιά είναι εξοπλισμένα και με ρωσικά συστήματα τα οποία, σύμφωνα με δημοσιεύματα, ζήτησαν να απομακρυνθούν και οι ΗΠΑ και η Γερμανία.
Αν αληθεύουν, μάλιστα, οι ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ότι μέρος αυτών των οπλισμών μεταφέρθηκε στην Ουκρανία, τότε έχουμε μια αποστρατιωτικοποίηση διά της διολισθήσεως. Τα ρωσικά συστήματα θα απομακρυνθούν σιγά σιγά. Και η Τουρκία θα ικανοποιηθεί. Με τι θα αντικατασταθούν; Δεν φαίνεται να ακούγεται εναλλακτική λύση. Ίσως και να μην υπάρχει. Τα νησιά θα μείνουν απροστάτευτα όπως και η Κύπρος όταν το δικτατορικό καθεστώς απέσυρε τη μεραρχία. Όλα αυτά τα επισήμανε σε ένα ενδιαφέρον άρθρο του και ο πρώην Αρχηγός ΓΕΣ Κωνσταντίνος Ζιαζιάς.
Υπάρχουν και άλλες εξελίξεις που ενδιαφέρουν την Ελλάδα όπως η επίσκεψη του Ισραηλινού προέδρου στην Άγκυρα αλλά εκεί το τοπίο, ακόμη, δεν έχει διαμορφωθεί. Η Αθήνα δεν έχει το εκτόπισμα να το επηρεάσει. Οι «παίκτες» της σκακιέρας είναι δυνατοί. Σε τέτοιες περιπτώσεις κυβερνήσεις όπως της Αθήνας είναι, απλώς, παρατηρητές και, απλώς, εύχονται μην τους τύχει κάτι πολύ αρνητικό.
Η τύχη της χώρας, δηλαδή, βρίσκεται στα χέρια πολιτικών ηγεσιών που και δεν μπορούν και δεν έχουν το σθένος να διαμορφώσουν και να επιβάλλουν εθνική πολιτική. Όπως κάνει η Τουρκία.
Όλα τα πιθανά και απίθανα ενδεχόμενα αναπτύσσονται -και λεπτομερώς μάλιστα και καλώς- με κατάληξη ότι τελικώς η Πατρίδα μας θα βγει ζημιωμένη από αυτήν την υπόθεση ,γιατί πουθενά δεν θα βρει το δίκιο της , ούτε στις ΗΠΑ ,με τις οποίες υπογράψαμε προσφάτως συμφέρουσα Συμφωνία με την Αλεξανδρούπολη προμαχώνα και για την επάρκεια ενεργείας μας , ούτε στο ΝΑΤΟ ,στο οποίο παραμένουμε και έχουμε εντάξει δυνάμεις με το κοινό Στρατηγείο του στην Θεσσαλονίκη και τέλος στην Ε.Ε ,από την οποίαν όμως ακούγεται τελευταία συχνότερα ο πρωθυπουργός μας κ.Μητσοτάκης.
Τώρα, πως όλα αυτά τα ατού μας δεν θα λειτουργήσουν και θα επωφεληθούν όλοι οι άλλοι εκτός της Πατρίδος μας- και κυρίως η Τουρκία του κ.Ερντογάν , του οποίου άρχισε το τέλος του ενόψει των εκλογών του επομένου έτους με την τραγική κατάσταση της οικονομίας του ,που θα χειροτερέψει-, είναι ένα από τα ανεξήγητα και επειδή τέτοια ”χασούρα” ουδέποτε είχε η Ελλάδα μεταπολεμικώς και τώρα και δεν θα την έχει και θα επωφεληθεί ,γιατί θα εξασφαλισθεί η σιωπή του κ.Ερντογάν -φίλου του μισητού κ.Πούτιν -και θα σταματήσουν οι επιθετικές βλέψεις της Τουρκίας στην Αμμόχωστο και στο Αιγαίο ,ενώ θα ξαναξεκινήσουν οι συζητήσεις για τον EASTMED, για την ενεργειακή επάρκεια της Ευρώπης..
Όσο για την Ουκρανία αυτή μάλλον θα εξελιχθεί με την συμφωνία όλων σε ουδέτερη Ελβετία της Ανατολής με γλωσσική ελευθερία όλων των κατοίκων της.
Υ.Γ Οι πόλεμοι δυστυχώς θα λύνουν και στις εποχές μας διαφορές ,-στην Ευρώπη το ξεχάσαμε στα τελευταία 77 χρόνια- ,αλλά ο Ηράκλειτος μας ήταν σοφός.
Ανάλυση ψύχραιμη και ρεαλιστική του κυρίου Σαββίδη. Ένσταση μόνο στο γεγονός ότι ενώ στα περισσότερα σημεία η εκτίμηση του περίγυρου της χώρας αλλά και των δυνατοτήτων της πολιτικής ηγεσίας μας γίνεται με πραγματιστικό τρόπο και χωρίς ιδεολογήματα, το κεφάλαιο Ρωσσία και ηγεσία της ο κύριος Σαββίδης το αντιμετωπίζει ιδεαλιστικά και ηθικολογικά. Αναφέρει ότι ο Πούτιν είναι ένας επικίνδυνος ηγέτης; Πού στηρίζεται αυτό; Στο γεγονός ότι εξαπέλυσε ένα προληπτικό πόλεμο για να μήν βρεθεί πρό τετελεσμένων; Μα και το Ισραήλ κατά καιρούς διεξάγει τέτοιες επιχειρήσεις εναντίον Αραβικών κρατών ή ισλαμιστικών οργανώσεων με την έννοια του αποφασιστικού πρώτου πλήγματος εναντίον ενός πολυπληθέστερου εχθρού. Ούτε στηρίζεται πουθενά ιστορικά η παραδοχή ότι στον 21ο αιώνα οι διαφορές δέν λύνονται με πολεμικές επιχειρήσεις. Τέτοιες αντιλήψεις επικρατούσαν και κατά τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, που όλοι πίστευαν ότι η μεγάλη πρόοδος της επιστήμης και της ιατρικής στα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα, το γεγονός ότι οι μεγάλες τότε επιχειρήσεις ήταν κοινών αγγλογερμανικών συμφερόντων, εν συνδυασμώ με μιά μακρά ειρηνική περίοδο, (από το 1871), αποτελούσαν εγγύηση για την αποτροπή των πολέμων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Το τί έγινε μετά το γνωρίζουμε όλοι. Άν ο πόλεμος έχει αποκλειστεί ως μέσο επιλύσεως των διαφορών, άν δηλαδή δέν ισχύει το δόγμα Κλαούζεβιτς για τη φύση του πολέμου, τότε γιατί να συντηρούν οι χώρες στρατό και πολεμικές βιομηχανίες; Θα τα άφηναν όλα στον αυτόματο πιλότο της οικονομίας……
“Εκεί που η ανθρωπότητα τα είχε εξορκισμένα, ο κ. Πούτιν τα έφερε στο δυνατό προσκήνιο. Ένας τακτικός πυρηνικός πόλεμος δεν πρέπει να αποκλείεται”: ΜΩΡΕ ΑΝ ΘΕΛΑΝ ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΚΑΙ ΔΙΝΑΝ ΣΗΜΑ ΟΤΙ ΦΟΡΤΩΣΑΝ ΜΕ ΘΕΡΜΟΠΥΡΗΝΙΚΑ ΤΑ Β2-SPIRIT, ΔΕΝ ΘΑ ΚΟΥΝΙΩΤΑΝ ΤΙΠΟΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΤΗΝ ΠΛΕΥΡΑ. ΑΛΛΑ…
Διαβάζω το άρθρο τρεις μέρες μετά που γράφτηκε, και παρά τις εξελίξεις παραμένει έγκυρη η ανάλυση. Συμφωνώ στα περισσότερα, όπως το όφελος των ΗΠΑ, τα λάθη των Ουκρανών κλπ. Θα επικεντρωθώ εκεί που διαφοροποιούμαι, δηλαδή στην αξιολόγηση της ελληνικής αντίδρασης.
Λαμβάνοντας ως δεδομένα [όπως τα αναφέρετε] αφενός ότι δεν υπάρχουν θεσμοί με βάθος που να παράγουν πολιτική, αφετέρου την πιθανή αμερικανική παρότρυνση για συνεννόηση και συνάντηση με τους Τούρκους, κρίνω τις κινήσεις μάλλον θετικά. Καταρχάς, η ελληνική κυβέρνηση έδειξε επιθυμία συνεννόησης με Ρωσία (διόρθωση διπλωματικών σχέσεων, επίσκεψη Δένδια στη Μόσχα λίγο πριν την εισβολή κλπ.). Έπειτα, ετάχθη έμπρακτα με την Ουκρανία που είναι τόσο η πλευρά του αμυνόμενου (συνειρμοί σε ελληνοτουρκικά) όσο και η πλευρά των ΗΠΑ/ΕΕ. Δεν είχε κεφάλαιο/περιθώριο για να πιέσει τους Ρώσους προς οτιδήποτε, οπότε η ουδέτερη στάση θα ήταν damage control, που όμως θα είχε κόστος από τη δύση. Αντίθετα, όντας δυνατά με “τη σωστή πλευρά της ιστορίας”, έχει τη δυνατότητα να ζητήσει ορισμένα πράγματα.
Ποιά μπορεί να είναι αυτά; Βλέποντας τις κινήσεις των τελευταίων ημερών νομίζω είναι στο ενεργειακό πεδίο. Πρώτον επανέρχεται ο EastMed (βλ Forum Δελφών που διοργανώθηκε στην Ουάσιγκτον) και δεύτερον επανεκινεί το ελληνικό πρόγραμμα υδρογονανθράκων νοτίως της Κρήτης και στο Ιόνιο (βλ δηλώσεις Μητσοτάκη), που είχε αφεθεί στην τύχη του χωρίς κυβερνητική υποστήριξη. Μου φαίνεται πιθανό ότι αυτά είχαν παγώσει ως αντάλλαγμα για την παύση των τουρκικών ερευνών. Και εικάζω ότι αυτά θα ήταν στην ατζέντα του γεύματος της Κυριακής.
Η σύγκριση ελληνικής και τουρκικής αντίδρασης στην εισβολή στην Ουκρανία είναι νομίζω παρελκυστική. Η Τουρκία είναι εξαρτημένη από τη Ρωσία σε πολλά πεδία (πυρηνικά εργοστάσια, Συρία, S400, Ναγκόρνο-Καραμπάχ κλπ.) και δε θα μπορούσε να πάρει θέση ενάντια. Υπενθυμίζεται ότι είναι με το ένα πόδι στο ΝΑΤΟ, αφού τα νατοϊκά αεροσκάφη δεν περνούν από Τουρκία (την παρακάμπτουν μέσω Αιγαίου) και στις περισσότερες στρατιωτικές ασκήσεις δε συμμετέχει. Το ότι τους καλεί όλους στην Αττάλεια, παρότι φαίνεται σημαντικό, δε νομίζω ότι δίνει κάποιο απτό όφελος. Τέλος, ιστορικά η Τουρκία κέρδιζε παίζοντας τον επιτήδειο ουδέτερο, η Ελλάδα κέρδιζε όταν ευθυγράμμιζε έξυπνα τα συμφέροντα της με τους δυτικούς και διεκδικούσε. Ως εκ τούτου, η κριτική μου είναι ότι δε διεκδικούμε αρκετά τώρα και ότι η ευθυγράμμιση δεν είναι πάντα έξυπνη… όχι όμως ότι στο ρόλο.