Η ΜΑΚΡΥΑ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΟΘΩΜΑΝΟΥ ΣΟΥΛΤΑΝΟΥ

του Kaya Genç

Ο Kaya Genç είναι συγγραφέας τεσσάρων βιβλίων, το πιο πρόσφατο εκ των οποίων είναι “Το λιοντάρι και το αηδόνι: Ένα Ταξίδι στη Σύγχρονη Τουρκία».

Ο τελευταίος Οθωμανός αυτοκράτορας, Σουλτάνος Μωάμεθ ΣΤ’, το 1918. (ullstein bild μέσω Getty Images)

Στις 17 Νοεμβρίου 1922, ο τελευταίος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Mehmed VI Vahideddin, έφυγε από την Κωνσταντινούπολη τις πρώτες πρωινές ώρες, αφού έμαθε για απειλές για την ασφάλειά του, για να μην επιστρέψει ποτέ. Βρετανοί φρουροί, τον έκρυψαν σε ασθενοφόρο που οδηγούσαν, μαζί με τον 10χρονο γιο του, Πρίγκιπα Mehmed Ertuğrul, και τον συνόδευσε στο θωρηκτό HMS Malaya ο στρατηγός Τσαρλς Χάρινγκτον, αρχιστράτηγος των Συμμαχικών δυνάμεων. Οι αξιωματούχοι του οθωμανικού παλατιού επιβεβαίωσαν την αναχώρηση του ηγεμόνα τους λίγες μόνο ώρες αργότερα.

Τις επόμενες εβδομάδες, ο Βαχιντεντίν είχε μια στοχαστική διάθεση. Έφτασε στη Μάλτα στις 9 Δεκεμβρίου και αργότερα επέλεξε την ιταλική Ριβιέρα ως τόπο εξορίας του. Στο θέρετρο του Σαν Ρέμο, ο νέος Ιταλός ηγεμόνας Μπενίτο Μουσολίνι ευχήθηκε στον «μεγαλοπρεπή Οθωμανό αυτοκράτορα» μια ευχάριστη διαμονή στην Ιταλία. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια, ο Βαχινεντίν θα κυκλοφορούσε με ένα περίστροφο στην τσέπη του, φοβούμενος ότι κάποιος από τους πολλούς καλεσμένους του και καλοθελητές μπορεί να τον δολοφονήσει. Όταν ο θάνατος ήρθε το 1926 από φραγμένη αρτηρία, ο πρώην αυτοκράτορας ήταν πάμπτωχος και βαθιά χρεωμένος. Οι ιταλικές αρχές κατέσχεσαν το φέρετρο του τελευταίου Οθωμανού σουλτάνου έως ότου η κόρη του, Σαμπιχά Σουλτάν, βρήκε αρκετά χρήματα για την ταφή του σε ένα νεκροταφείο της Δαμασκού.

Έναν αιώνα μετά, η απόδραση και ο θάνατος του Βαχιντεντίν μπορεί να φαίνεται ότι σηματοδοτούν μια καταστροφική ρήξη στην τουρκική ιστορία, αλλά αντιμετωπίστηκαν με ψυχρή αδιαφορία εκείνη την εποχή.

Δεν υπήρξε καμία συντονισμένη προσπάθεια να κρατηθεί ο σουλτάνος στη θέση του, αν και υπήρξαν κάποιες μεμονωμένες. Στην Ινδία, οι ηγέτες του κινήματος Χιλαφάτ («Χαλιφάτο»), οι οποίοι θα μπορούσαν να προστατεύσουν τον χαλίφη του Ισλάμ, υπερασπίστηκαν τον μεγάλο εχθρό του Βαχιντεντίν, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, και τις Εθνικές Δυνάμεις που ηγήθηκε. Για τους αντιαποικιοκράτες μουσουλμάνους της Βόρειας Αφρικής, ήταν ο Ατατούρκ και όχι ο Βαχιντεντίν που αποτέλεσε εικόνα τους. Οι Αλγερινοί στο Παρίσι ζωγράφισαν στους τοίχους τους φωτογραφίες όχι του Vahideddin αλλά του Atatürk. Το τι έκαναν οι μέσοι Τούρκοι πολίτες για την έξοδο του τελευταίου σουλτάνου είναι ασαφές, αλλά οι δημόσιες εκφράσεις θλίψης ήταν σπάνιες. Οι εφημερίδες επανέλαβαν κυρίως την καταδίκη του από τον Ατατούρκ.

Την ίδια χρονιά που πέθανε ο τελευταίος σουλτάνος, η Τουρκική Εθνοσυνέλευση κατήργησε επίσημα το αξίωμα του χαλίφη, το οποίο ήταν μέρος του οθωμανικού συστήματος από τον 16ο αιώνα.

Απαγορεύτηκε σε όλους τους Οθωμανούς βασιλείς να πατήσουν το πόδι τους στην πατρίδα τους. Οι Times του Λονδίνου γιόρτασαν την «Παλιά Τουρκία» που περνά στην ιστορία με τη «βυζαντινή γραφειοκρατία» της.

Και η Νέα Τουρκία είχε κέφια. «Κύριοι, αν αναζητήσουμε τους λόγους αυτής της θλιβερής κατάστασης, αυτής της δυστυχίας που πλήττει το έθνος, τους βρίσκουμε απευθείας στην έννοια του οθωμανικού κράτους», είπε ο Ατατούρκ, ο οποίος κατηγόρησε τον Βαχιντεντίν για προδοσία, ότι η υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών από τον σουλτάνο, το 1920 είχε καταδείξει ένα «αυτοκρατικό» σύστημα που είχε τις ρίζες του στην «άγνοια και την ακολασία».

Το δεξί χέρι του Ατατούρκ, İsmet İnönü, ορκίστηκε ότι το σουλτανάτο δεν θα επέστρεφε ποτέ: «Αν οποιαδήποτε στιγμή κάποιοιου Χαλίφη του έρθει στο κεφάλι να ανακατευτεί με τη μοίρα αυτής της χώρας, δεν θα παραλείψουμε να του κόψουμε το κεφάλι». Αφαιρώντας τις εξουσίες και τα προνόμιά της από την Οθωμανική βασιλική οικογένεια, η Τουρκική Εθνοσυνέλευση δήλωσε το φθινόπωρο του 1922 ότι «η Οθωμανική Αυτοκρατορία, με το αυταρχικό της σύστημα, έχει καταρρεύσει εντελώς».

Αλήθεια; Τον αιώνα που ακολούθησε, το ανάστημα του οθωμανικού σουλτανάτου αυξήθηκε με εκπληκτική ταχύτητα στη Ρεπουμπλικανική Τουρκία. Ο νεο-οθωμανισμός αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1950, χάρη στις αναθεωρητικές ιστορίες που θρηνούσαν για την οθωμανική κατάρρευση. Μια πομπώδης κρατική τελετή το 1953 σηματοδότησε την 500η επέτειο από την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τον σουλτάνο Μεχμέτ Β’. Μέχρι το 1974, επιτρεπόταν η είσοδος στην Τουρκία σε άνδρες μέλη της οθωμανικής βασιλικής οικογένειας, 22 χρόνια αφότου είχε δοθεί αμνηστία σε γυναίκες μέλη της δυναστείας. Στη συνέχεια, η Άγκυρα προχώρησε περισσότερο και υποσχέθηκε να αποκαταστήσει την τουρκική τους υπηκοότητα. Οι διάδοχοι του θρόνου καλωσορίσθηκαν ξανά, αντιμετωπίστηκαν ως επίτιμοι προσκεκλημένοι και έδωσαν συνέντευξη στον Τύπο.

Σήμερα, η γοητεία για τους Οθωμανούς έχει μετατραπεί σε παγκόσμιο φαινόμενο, μέσα από δράματα εποχής που βασίζονται στις ίντριγκες των πρώιμων οθωμανικών αυλών. Ούτε βρίσκεται μόνο στη λαϊκή φαντασία ότι οι Οθωμανοί σουλτάνοι παραμένουν ζωντανοί: Πραγματικοί βασιλικοί είναι ακόμα τριγύρω. Όταν ο Dündar Abdülkerim Osmanoğlu, ο τελευταίος διάδοχος του οθωμανικού θρόνου, πέθανε σε ηλικία 90 ετών τον Ιανουάριο του 2021, η επίσημη ανακοίνωση για τον θάνατό του αναρτήθηκε στο Twitter. «Πατέρας της οικογένειάς μας και της Οθωμανικής δυναστείας, ο θείος μας Πρίγκιπας Ντουντάρ Αμπντουλκερίμ Οσμάνογλου πέθανε στη Δαμασκό της Συρίας», έγραψε στο Twitter ο Ορχάν Οσμάνογλου, άλλος Οθωμανός βασιλιάς. Ο νέος αρχηγός της οικογένειας Osmanoğlu, Harun, είναι ο αδελφός του αείμνηστου Dündar Abdülkerim, ηλικίας 88 ετών.

Ο πιο διάσημος που θρήνησε τον Vahideddin ήταν ο ισλαμιστής ποιητής Necip Fazıl Kısakürek (1904-1983), ο οποίος ήταν 20 ετών όταν καταργήθηκε το σουλτανάτο. Ήταν ένας άντρας που γεννήθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο οποίος έζησε αρκετά ώστε ο σημερινός πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, να παρευρεθεί στην κηδεία του.

Κατά την άποψη του Kısakürek, ο Vahideddin ήταν στην πραγματικότητα η φιγούρα που ξεκίνησε και υπερασπίστηκε μέχρι το τέλος το Εθνικιστικό Κίνημα που πολέμησε τις Συμμαχικές δυνάμεις.

Ο Kısakürek περιφρόνησε το εκσυγχρονιστικό όραμα του Atatürk και πήρε το σύνθημά του από τους σύγχρονους υπερασπιστές του Vahideddin στην Οθωμανική εποχή, οι οποίοι δυσφημούσαν τους Νεότουρκους – μέλη του επαναστατικού κινήματος που καθαίρεσε τον Σουλτάνο Abdülhamid II και ίδρυσαν μια συνταγματική κυβέρνηση – ως Εβραίους και Τέκτονες με βεντέτα κατά του Ισλάμ και του χαλίφη του.

Το αν ο Kısakürek, ο Τούρκος μεταφραστής του αντισημιτικού κειμένου «Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών», θεωρούσε τον τελευταίο Οθωμανό σουλτάνο πατριώτη, δύσκολα θα είχε σημασία υπό κανονικές συνθήκες. Αλλά συμβαίνει στη Νέα Τουρκία του Ερντογάν.

Η επιρροή του Kısakürek στον Τούρκο πρόεδρο ήταν σημαντική. «Ο Σουλτάνος των ποιητών» ήταν το επίθετο που χρησιμοποίησε ο Ερντογάν για τον Kısakürek, στην κηδεία του οποίου παρευρέθηκε το 1983 μαζί με τους ισλαμιστές συντρόφους του, οι οποίοι τον τιμούσαν ως εικόνα.

Από το 2003, όταν έγινε για πρώτη φορά πρωθυπουργός της Τουρκίας, ο Ερντογάν ανέδειξε τον Κισακούρεκ σε κεντρική φιγούρα του τουρκικού πολιτισμού, με ένα λογοτεχνικό βραβείο χρηματοδοτούμενο από την κυβέρνηση που δόθηκε στο όνομά του. (Μετά από χρόνια κατασκευής, το Πολιτιστικό Κέντρο Ατατούρκ έκανε το ντεμπούτο του με ένα θεατρικό έργο Kısakürek το περασμένο φθινόπωρο, αφού φιλοξένησε επίσης μια έκθεση Kısakürek το καλοκαίρι.)

«Είτε μέσω της χρήσης ιστορικών αναφορών από τον Ερντογάν σε προεκλογικές ομιλίες, είτε μέσω της πλημμύρας τηλεοπτικών δραμάτων που διαδραματίζονται στο οθωμανικό παρελθόν, η αυτοκρατορία δεν επικαλείται πλέον το είδος της άρνησης ή της καταδίκης που ακούγονταν συχνά κατά την εποχή του Ατατούρκ», γράφει ο Ryan Gingeras στο μεγαλοπρεπές νέο του βιβλίο, «Οι τελευταίες μέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας». Καθηγητής στο Τμήμα Εθνικής Ασφάλειας στη Ναυτική Μεταπτυχιακή Σχολή, ο Γκίνγκερας είναι ειδικός στο τέλος των Οθωμανών, έχοντας επίσης γράψει το «Πτώση του Σουλτανάτου: Ο Μεγάλος Πόλεμος και το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας 1908-1922», που κυκλοφόρησε το 2016.

Εάν το θέμα παραμένει δημοφιλές, είναι επειδή η ένταση μεταξύ του Βαχιντεντίν και του Ατατούρκ παραμένει άλυτη. Με τρόπους μεγάλους και μικρούς, ο αιωνόβιος πόλεμός τους συνεχίζει να καθορίζει την τουρκική πολιτική σήμερα.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο, λίγο αφότου ο δήμαρχος της Σμύρνης Tunç Soyer κατήγγειλε τον Vahideddin ως «προδότη» σε μια ομιλία του, οι εισαγγελείς άρχισαν έρευνα εναντίον του πολιτικού της αντιπολίτευσης. Μια φιλοκυβερνητική εφημερίδα έδειξε πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα από το 1922, διακηρύσσοντας ότι «όποιος αποκαλεί τον Βαχιντεντίν προδότη είναι προδότης».

Εν τω μεταξύ, στην εκατονταετηρίδα της εξορίας του Vahideddin, ο Τούρκος ιστορικός Murat Bardakçı ανέσυρε ένα έγγραφο από τα Κρατικά Αρχεία της Προεδρίας της Τουρκίας και δημοσίευσε μια κρυπτογραφημένη αλληλογραφία που έστειλε ο Ατατούρκ στον στρατιωτικό διοικητή Refet Bele διατάζοντας το «λιντσάρισμα» του σουλτάνου από το κοινό. Το έγγραφο στάλθηκε την πρώτη εβδομάδα Νοεμβρίου του 1922. Οι αποκαλύψεις καλύφθηκαν ευρέως από τουρκικές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες.

Ένας άλλος ιστορικός, ο Cengiz Özakıncı, έκανε αναφορά στα πρακτικά του κοινοβουλίου από μια συνεδρίαση στις 30 Οκτωβρίου 1922, στην οποία ο Ατατούρκ και οι σύντροφοί του είπαν ότι άκουσαν ότι ο Βαχιντεντίν σύντομα θα «παραιτηθεί» και θα ψηφίσει την απόφαση για το πώς θα «γίνει η συμφωνία» μαζί του. Ο Vahideddin έπρεπε να αντιμετωπιστεί σωστά, με νόμιμο τρόπο.

Η κεντρική ένταση μεταξύ Ατατούρκ και Βαχιντεντίν που παραμένει άλυτη το 2023 αφορά όχι μόνο δύο συγκρουόμενες ιδεολογίες για το πώς να διαχειριστούν μια αποσυντεθειμένη αυτοκρατορία αλλά και δύο γενεαλογίες πολιτικών που αφιέρωσαν τη ζωή τους στην καταστροφή των εχθρών τους.

Για τους οπαδούς του Vahideddin, το σουλτανάτο ήταν ένα αξιοσέβαστο, δοκιμασμένο στο χρόνο, σύστημα που έδωσε στους Τούρκους περιθώρια για τη διαχείριση του κράτους τους και, ακόμη, να το επαναφέρουν μια μέρα στην παλιά του αίγλη.

Για τους οπαδούς του Ατατούρκ, ωστόσο, ήταν επιτακτική ανάγκη να αντικαταστήσουν και να αφαιρέσουν το παρελθόν προκειμένου να σφυρηλατήσουν μια σύγχρονη πολιτική. Έναν αιώνα μετά, αυτή η αμφισβητούμενη κληρονομιά σχετικά με τον καλύτερο τρόπο να σωθεί μια πρώην αυτοκρατορία με τους καλύτερους ανθρώπους να τη διοικήσουν, παραμένει ασυμβίβαστη.

Στο επίκεντρο αυτής της κρίσης βρίσκεται το θεμελιώδες ερώτημα του τι ήταν και τι θα μπορούσε ακόμη να γίνει η Τουρκία.

Στα μάτια του Ατατούρκ, η απολυταρχία βρισκόταν στο επίκεντρο της αντίληψης του σουλτάνου για την Τουρκία. Ωστόσο, ο Vahideddin και οι υποστηρικτές του είπαν ακριβώς το ίδιο πράγμα για τους εκσυγχρονισμένους Νεότουρκους, των οποίων η σιδηρά πυγμή βασιλείας μεταξύ 1913 και 1918 ήταν πολύ πιο σκληρή από εκείνη του σουλτάνου.

Αυτό που παραμένει άλυτο, επομένως, δεν ήταν αν το σουλτανάτο ήταν αυταρχικό, αλλά μάλλον ποια απολυταρχία ήταν πρόθυμοι να αποδεχτούν: το μονοκομματικό καθεστώς των Νεότουρκων και των δημοκρατικών υποστηρικτών τους ή το παρανοϊκό στυλ των σουλτάνων που βασίλευαν μέσω κατασκοπευτικών δικτύων. και λογοκρισίας.

Αυτό το παζλ των δύο αυταρχιών παραμένει, ίσως, επειδή το βλέπουμε ως δυαδικό. Κάνοντας ένα βήμα πίσω, οι πολίτες και οι ιστορικοί μπορούν να προσλάβουν τη σύγκρουση μέσω των ιστορικών της συνθηκών για να την κατανοήσουν καλύτερα, όπως κάνει ο Τζίντζερας στο «Οι τελευταίες μέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».

Εκτός από τη σύγκρουση μεταξύ ρεπουμπλικανικών και μοναρχικών οραμάτων, η σύγκρουση αφορούσε την εξουσία και το ποιος έπρεπε να την ασκήσει. Η αναπαράσταση του αγώνα, παίζοντας ρόλους της μιας πλευράς και δαιμονοποιώντας την άλλη έναν αιώνα αργότερα, κινδυνεύει να τον μετατρέψει σε έναν φαύλο κύκλο.

Ο προκάτοχος του τελευταίου σουλτάνου, ο Μεχμέτ Ε’, βίωσε μια εποχή όχι λιγότερο τραυματική από εκείνη του Βαχιντεντίν. Στο τέλος της βασιλείας του (1909-1918), η Κωνσταντινούπολη βρισκόταν στο χείλος του χάους, με βασικά τρόφιμα σε έλλειψη, αποθέματα καυσίμων με δελτίο και συχνές διακοπές ρεύματος. «Εντελώς λερωμένος, ένας ανοιχτός υπόνομος ρέει από κάθε πλευρά»  περιέγραψε ένας υπουργός την αυτοκρατορική πρωτεύουσα. Ακόμη και οι υπάλληλοι του σουλτάνου δεν μπορούσαν να βρουν προμήθειες όπως το ρύζι. Για λογαριασμό του σουλτάνου ζητήθηκε φαγητό για τους Τούρκους στρατιώτες που πολεμούσαν στο μέτωπο κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου. «Η αργή πτώση της υγείας του ήταν, από πολλές απόψεις, μια αντανάκλαση της φθίνουσας περιουσίας», γράφει ο Gingeras.

Ο Vahideddin αντιμετώπισε ένα αβέβαιο μέλλον από τη στιγμή που αντικατέστησε τον Mehmed V. Στις 30 Οκτωβρίου 1918, μόλις έξι μήνες μετά τη βασιλεία του, η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραδέχτηκε την ήττα στον Μεγάλο Πόλεμο. Μια εβδομάδα αργότερα, η κυβέρνηση διαλύθηκε, ο μεγάλος βεζίρης παραιτήθηκε και το μοναδικό πολιτικό κόμμα της αυτοκρατορίας, η Επιτροπή Ένωσης και Προόδου, διαλύθηκε.

Τι είδους σουλτάνος ήταν ο Βαχεντεντίν; Ο Ατατούρκ θυμήθηκε πώς έπρεπε να του πει να χαιρετίσει τους θεατές όταν ταξίδευαν μαζί σε ένα τρένο. Αυτός ο «αναμφισβήτητα δύστροπος» ηγέτης ανέπτυξε μεγάλη στοργή για τη Βρετανία. Ελπίζει ότι «το ευγενές αγγλικό έθνος και κυβέρνηση, με αισθήματα ανθρωπιάς και δικαιοσύνης, θα μας βοηθήσουν να επιτύχουμε τα δικαιώματά μας» μετά την ανακωχή. Οι Τούρκοι εθνικιστές δεν συμμερίστηκαν την αφέλειά του. Με ρίζες στο κίνημα των Νεότουρκων που εκθρόνισε τον Σουλτάνο Abdülhamid II το 1909, οι Εθνικές Δυνάμεις τρόμαξαν τον Vahideddin. Φοβήθηκαν επίσης εκατομμύρια Οθωμανοί που υπέφεραν από τη βασιλεία των Νεότουρκων, μια εποχή που προσδιορίστηκε από την καταστολή, τη λογοκρισία και τις εκτελέσεις αντιφρονούντων.

Ο κουνιάδος του Vahideddin, Damat Ferid, θαύμαζε τη Δύση όπως το αφεντικό του και συμμεριζόταν το μίσος του για τους Νεότουρκους. Σπουδαγμένος στη Σορβόννη στο Παρίσι, ο Φερίντ διορίστηκε μεγάλος βεζίρης και χρησιμοποίησε τις εξουσίες του για να συλλάβει εκατοντάδες Νεότουρκους ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων μελών της κυβέρνησης εν καιρώ πολέμου, τους οποίους κατηγόρησε για διαφθορά και φόνο. Ο Vahideddin και ο Ferid πίστευαν ότι η συνεργασία με τη Βρετανία και τη Γαλλία ήταν ο καλύτερος τρόπος για να προχωρήσουν οι Οθωμανοί. Σε αυτή τη βίαιη εποχή, το να δηλώνει κανείς Οθωμανός ήταν σαν να παραμένει αφοσιωμένος στον Βαχινεντίν και στον Φερίντ. Εκατομμύρια άλλοι τάχθηκαν στο πλευρό του Ατατούρκ, που εκείνη την εποχή ήταν μια ριψοκίνδυνη επιλογή.

Ωστόσο, εάν ο Ατατούρκ έβγαινε νικητής, θα ήταν οι εχθροί του που θα κινδύνευαν με αντίποινα. Τα αισθήματα κατά του Βαχιντεντίν κορυφώθηκαν όταν βρετανικά και γαλλικά στρατεύματα εξαπλώθηκαν στην Κωνσταντινούπολη μετά την ανακωχή και κατέλαβαν την πόλη.

Ενώ ο σουλτάνος παρακαλούσε για υλική υποστήριξη των Συμμάχων για την καταπολέμηση των Εθνικών Δυνάμεων, οι αντιπρόσωποί του υπέγραψαν τη συνθήκη στις Σέβρες, έξω από το Παρίσι, τον Αύγουστο του 1920.

Μέχρι τον Σεπτέμβριο, ο Ατατούρκ χαρακτήριζε ιδιωτικά τον Βαχιντεντίν προδότη. Μια ματιά στα αρχεία αποκαλύπτει πώς οι εφημερίδες από το 1922 ζήτησαν τη σύλληψη του Βαχιντεντίν και τον χαρακτήρισαν ανοιχτά προδότη. «Κατά τις τελευταίες δημόσιες εμφανίσεις του, στο τζαμί Γιλντίζ, λίγο έξω από το παλάτι, δεν γίνονταν πλέον προσευχές στο όνομά του ως σουλτάνου», γράφει ο Τζίνγκερας.

Όταν οι εθνικιστές απήγαγαν τον φιλο-Βαχιντεντίν δημοσιογράφο Αλί Κεμάλ (προπάππου του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον) και συνέτριψαν το κρανίο του με σφυριά, η ασφάλεια του σουλτάνου ανησύχησε.

Τώρα, επίσης, θα μπορούσε ενδεχομένως να συλληφθεί και να δολοφονηθεί. Καθώς οι πιστοί του παλατιού αναζήτησαν καταφύγιο στην πρεσβεία, ο Βαχιντεντίν ζήτησε επίσημα άσυλο από τον ύπατο αρμοστή της Βρετανίας: «Κύριε, θεωρώντας τη ζωή μου σε κίνδυνο στην Κωνσταντινούπολη, καταφεύγω στη βρετανική κυβέρνηση και ζητώ τη μεταφορά μου το συντομότερο δυνατό από την Κωνσταντινούπολη σε άλλο μέρος», έγραψε, υπογράφοντας την επιστολή ως «χαλίφης των μουσουλμάνων».

Ακολούθησε μια έξοδος πιστών του παλατιού: ο Φερίντ έφυγε από την Κωνσταντινούπολη στα τέλη Σεπτεμβρίου, ενώ ο Σεΐχης αλ-Ισλάμ Ντουριζάντ Αμπντουλάχ, ο αρχιμουφτής που καταδίκασε τον Ατατούρκ σε θάνατο, έφυγε αμέσως μετά.

Εν τω μεταξύ, τα συμμαχικά κράτη, τα οποία μέχρι τώρα ζητούσαν τη διατήρηση του σουλτανάτου, άλλαξαν ξαφνικά τη γνώμη τους. Όταν δημοσίευσε τον πέμπτο τόμο της «Παγκόσμιας Κρίσης» το 1931, ο μελλοντικός Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ αποκαλούσε τον Ατατούρκ «έναν Πολεμιστή Πρίγκιπα που γεννήθηκε για να κυβερνήσει».

Τα αυτοκρατορικά φινάλε είναι ακατάστατα και σπάνια παρέχουν καθαρή εικόνα στο κλείσιμό τους. Μετά την παραίτηση της Κινέζας αυτοκράτειρας από τη δυναστεία Τσινγκ, η κυβέρνηση του Μάο Τσε Τουνγκ αναγνώρισε ότι η δυναστική κυριαρχία ήταν ο πυρήνας του κινεζικού κράτους. Στο Ιράν, η μοναρχία επέζησε του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μόνο τη δεκαετία του 1930 οι Ιρανοί έπαψαν να αποκαλούν το κράτος τους αυτοκρατορία. Ωστόσο, οι Οθωμανοί φαίνονταν εκπληκτικά ώριμοι και προετοιμασμένοι για τον αυτοκρατορικό τους θάνατο. Πριν ο Βαχιντεντίν τρέξει να σώσει τη ζωή του, οι εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης παρακολουθούσαν με πάθος την πτώση των μοναρχιών των Αψβούργων και των Χοεντζόλερν. Βοήθησαν τους Οθωμανούς να αντιμετωπίσουν νέες πραγματικότητες.

Κατά τη διάρκεια της μεγάλης πυρκαγιάς που κατέστρεψε τη Σμύρνη το 1922, ο Ατατούρκ φέρεται να είπε: «Ναι! Αφήστε την να καεί και να καταρρεύσει. Η αποκατάσταση των πάντων είναι δυνατή». Τώρα το μέλλον ανήκε σε ουτοπιστές σαν αυτόν.

Ωστόσο, ο προφανής θρίαμβος της Ρεπουμπλικανικής Τουρκίας στην κατάργηση των οθωμανιστικών θεσμών έχει αποδειχθεί απατηλός. Έναν αιώνα μετά:

Τα οθωμανικά αυτοκρατορικά σύμβολα παραμένουν ζωντανά.

Το όραμα του Ερντογάν για τον δεύτερο αιώνα της Τουρκίας είναι ένα νεο-οθωμανικό όραμα που επιτρέπει στους Τούρκους να συμμετέχουν στο μύθο ότι η αυτοκρατορία αναγεννιέται και αυτός, με τις τεράστιες, ανεξέλεγκτες δυνάμεις του, είναι ο νέος της σουλτάνος.

Ο Ερντογάν κυβερνά την Τουρκία με διατάγματα. Από τοπικούς επιχειρηματίες μέχρι εκπροσώπους παγκόσμιων εταιρειών, όποιος φιλοδοξεί να αναπτύξει επιχειρηματική δραστηριότητα στη χώρα απαιτείται να έχει καλές σχέσεις με το «Παλάτι», όπως είναι γνωστή η προεδρική κατοικία του Ερντογάν στην Άγκυρα.

Η έξοδος του Vahideddin θα έπρεπε να βάλει τέλος στις ασάφειες σχετικά με την ταυτότητα της Τουρκίας. Από τη δεκαετία του 2000, ωστόσο, η ασάφεια έχει επιστρέψει και τώρα ορίζει το παρόν της Τουρκίας. Καθώς οι ηγέτες, τα κόμματα και τα πολιτικά προγράμματα υπογραμμίζουν τις θέσεις τους για τον μακροχρόνιο πόλεμο μεταξύ Ατατούρκ και Βαχιντεντίν ενόψει των εκλογών του Μαΐου του 2023, κινδυνεύουν να τραυματίσουν ανθρώπους, ιδιαίτερα τον χριστιανικό ελληνικό και αρμενικό πληθυσμό της Ανατολίας, που υπέστησαν ανείπωτη φρίκη επειδή συνέπεσαν στα διασταυρούμενα πυρά των μεγάλων ιστορικών δυνάμεων του περασμένου αιώνα. Για τους πολίτες της Τουρκίας που δεν είναι πολιτικοί καριέρας, δεν υπάρχει τίποτα να κερδίσουν από την αναπαραγωγή των τροπαίων μιας φρικτής ιστορικής σύγκρουσης. Αντίθετα, θα πρέπει να εξετάσουμε τα θύματα που έχουν μείνει στο πέρασμά τους.

newlinesmag.com

Επιμέλεια: “Ανιχνεύσεις”