ΤΟΥ Ι. Ν. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ
Καθηγητή Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης στο ΑΠΘ
Τι κι αν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης μελέτησαν προσφυώς, και με μεθοδικότητα, τα διάφορα πολιτεύματα, για την πλατωνική «αρίστην πόλιν» και την αριστοτελική «αρίστην πολιτείαν», εστιάζοντας πρωτίστως στις καταστατικές επίσης έννοιες της φρόνησης, της ηθικής αρετής και της δικαιοσύνης – που η αρχαιοελληνική σκέψη την έχει άμεσα, καταστατικά συνυφασμένη με την αρετή; Βλ. π. χ. το εξαίρετο βιβλίο του καθηγητή της πολιτικής φιλοσοφίας στο Harvard, Michael J. Sandel, Δικαιοσύνη. Τι είναι το σωστό, μτφρ. Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Αθήνα: Πόλις, 2011, ιδιαίτερα εδώ σσ. 15-21).
Τι κι αν ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του και στα Ηθικά Νικομάχειά του επικεντρώνει το ενδιαφέρον του, εδώ και πάνω από δύο χιλιάδες τετρακόσια χρόνια, στην πολιτική επιστήμη, που τη θέλει να αποσκοπεί στο αγαθό του ανθρώπου, και πρωτίστως της αρχαιοελληνικής πολιτείας, και τη θεωρεί «κυριωτάτην», άμεσα συνυφασμένη με την ηθική φιλοσοφία, αλλά και με την οικονομική και κοινωνική φύση του ανθρώπου – που την τοποθετεί μάλιστα κάτω από την πολιτική – και με την ουσιαστική του ευδαιμονία;
Είναι σαν ο Δυτικός πολιτισμός να ξεκινά σήμερα ab initio, αγνοώντας πλήρως τα υψηλά αυτά πνευματικά και πρακτικά επίσης επιτεύγματα, της πολιτικής, της ηθικής αλλά και της Παιδείας, της εκ-παίδευσης πρωτίστως των νέων ανθρώπων, των αρχόντων και των πολιτών. Ας σημειωθεί εδώ, παρενθετικά και διευκρινιστικά, ότι η συγκεκριμένη αρχαιοελληνική αυτή περίοδος, όπως και ολόκληρος ο αρχαιοελληνικός κόσμος, ασφαλώς και δεν μπορεί να θεωρείται κάτι το εξιδανικευμένο, άμεμπτο, αλάνθαστο, εντελώς αποκομμένο από δυστοπίες, λανθασμένες θέσεις και πράξεις, φιλονικίες, ανταγωνισμούς, ακόμη, ενίοτε, και από βαρβαρότητες. (π.χ. των Αθηναίων προς τους δυστυχείς Μηλίους). Υπήρξαν σίγουρα βαρβαρότητες, αλλά όχι τέτοιες σε συχνότητα, ένταση, μέγεθος και διάρκεια που να μπορέσουν να αμαυρώσουν το ευεργετικό, παγκοσμίως και εγκρίτως διαχρονικά αναγνωρισμένο, ιστορικό, πολιτισμικό και πολιτιστικό, παγκόσμιο αποτύπωμα του Ελληνισμού. Είναι επομένως σαφές, ότι οι καταστατικές έννοιες της αρχαιοελληνικής σκέψης, που πρωτόφαντα και καθοριστικά γονιμοποίησαν και – όταν δεν έχουν παρερμηνευτεί ή και παραχαραχτεί – συνεχίζουν εν πολλοίς (π.χ. ιατρική επιστήμη) να γονιμοποιούν τον ευρωπαϊκό και ευρύτερα το Δυτικό πολιτισμό, θα μπορούσαν πρωτίστως να χρησιμεύσουν στη σύγχρονη εποχή ως σπερματικά εναύσματα, κατάλληλα αναθεωρημένα και σημασιακά προσδιορισμένα.
Σε σύγκριση και σε πλήρη αντίθεση με τα προαναφερθέντα, ας αναρωτηθούμε λοιπόν ποιες είναι οι κύριες εκφάνσεις του σύγχρονου παγκόσμια διαμορφωμένου πολιτικού σκηνικού; Υπάρχει μήπως πολιτική σκέψη και πράξη που να βρίσκεται στο υψηλό εκείνο επίπεδο, όπως ο πλατωνικός και ο αριστοτελικός λόγος το έχει ορίσει και το απαιτεί; Υπάρχει,κατά τον ίδιο τρόπο, η οποιαδήποτε διασύνδεση, στο πλαίσιο μίας ενιαίας θεώρησης, της πολιτικής, της οικονομίας και της ηθικής, όπως άλλωστε ακόμη και o ίδιος ο Adam Smith – οικονομολόγος, ηθικός φιλόσοφος και θεωρούμενος πατέρας της πολιτικής οικονομίας και του καπιταλισμού – το απαιτούσε; Μήπως θα υπάρξουν άραγε στο μέλλον πολιτικά ρεύματα και πολιτεύματα, που θα μπορέσουν να αντισταθούν (και πόσο άραγε αντιστέκονται σήμερα;) στις Σειρήνες των σύγχρονων τεχνικών-ηλεκτρονικών δυνατοτήτων (με τη καταγραφή και αποθήκευση, για παράδειγμα, ιατρικών δεδομένων ή τη λειτουργία βιοτραπεζών), για επιτήρηση, έλεγχο και ποδηγέτηση, που το διαδίκτυο και η τεχνοεπιστήμη σήμερα προσφέρουν; Και θα μπορέσουν επομένως τα πολιτεύματα αυτά να παρουσιάσουν, στους πολίτες της υφηλίου, ουσιαστικώς διαφοροποιημένες μεταξύ τους πολιτικές κοσμοθεωρήσεις και πρακτικές επιλογές, και όχι ασφαλώς μια κατ’ επίφαση δημοκρατία; Είναι μερικά μόνο σημαντικά, κατά τη γνώμη μου, ερωτήματα που δύσκολα θα μπορέσουν να βρουν τις απαντήσεις που θα θέλαμε.
Σήμερα έχουμε κατ’ αρχάς μία πολιτική που ποδηγετείται πλήρως από την οικονομία και από ένα αδιαφανές και ανέλεγκτο χρηματοπιστωτικό, γραφειοκρατικό και τεχνοκρατούμενο σύστημα, που στη βάση ενός μοιραίου τελικά δίδυμου τεχνοεπιστήμης και νεοφιλελευθερισμού (ας σημειωθεί ότι μόνη της η τεχνοεπιστήμη, ως συνεργία, εδώ, επιστήμης και τεχνολογίας, αποτελεί βεβαίως μέγιστο ανθρώπινο, ευεργετικό επίτευγμα) ωθείται καταστροφικά (για τον άνθρωπο, τον πλανήτη αλλά, αυτοκτονικά, και για αυτό το ίδιο το σύστημα) από τις δυνάμεις του λυσσαλέου ανταγωνισμού, της απληστίας, της κοινωνικής αδικίας και της βάναυσης εκμετάλλευσης ανθρώπου και βιόσφαιρας.
Σε αυτό το παγκόσμιο σκηνικό της απαξίωσης, της υποχώρησης και της σχεδόν κατάργησης μιας δημιουργικής πολιτικής σκέψης και πράξης, θα πρέπει να προσθέσουμε τον κίνδυνο μιας σε παγκόσμιο επίπεδο σταδιακής λείανσης έως και εξάλειψης των κομματικών και πολιτειακών ιδεολογικών διαφόρων, ιδιαίτερα απέναντι στους πολίτες και το κοινωνικό σύνολο, που θα επιταχυνθεί με τους κοινούς τρόπους ανάπτυξης, διάδοσης και χρήσης της τεχνοεπιστήμης, των επιτηρητικών και εξουσιαστικών της δυνατοτήτων και των αναξέλεγκτων από το κοινωνικό σύνολο επιτευγμάτων της.
Συγχρόνως, η πιεστική παγκόσμια οικονομική κατάσταση, με τις υπερχρεωμένες οικονομίες, τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες και τη φτωχοποίηση όλο και μεγαλύτερων κοινωνικών στρωμάτων, θα ελαχιστοποιεί, εκ των πραγμάτων, ή και θα μηδενίζει τις οποιεσδήποτε προσπάθειες μιας κοινωνικής πολιτικής, εξουδετερώνοντας επομένως στην πράξη και τις όποιες ιδεολογικές διαφορές θα υπήρχαν μεταξύ των διαφορετικών πολιτικών παρατάξεων, και αναγκάζοντάς τες να κινούνται όλες αδιαφοροποίητα πλέον στα ίδια σχεδόν χαμηλότατα επίπεδα κοινωνικής μέριμνας και κοινωνικών παροχών.
Θέλω να πιστεύω, ότι όπως και από άλλη θέση έχω υποστηρίξει, η ζοφερή αυτή για την ανθρωπότητα κατάσταση «ενέχει μια λανθάνουσα δυναμική, αποτελεί μήτρα νέων ιδεολογικών ρευμάτων, και ως εκ τούτου (…) δεν σηματοδοτεί ένα άλλου είδους τέλος της ιστορίας» [βλ. Ι. Ν. Μαρκόπουλος, «Το “τέλος της ιστορίας” και η ανάγκη μιας ριζοσπαστικής αλλαγής της πορείας της», Ουτοπία, τεύχος 139 (2022), σσ. 181-187]. Για να οδηγηθεί ωστόσο η ανθρωπότητα προς αυτή την ευοίωνη κατεύθυνση, η πολιτική, ως επιστήμη και τέχνη, θα πρέπει να ξανακερδίσει την περίοπτη θέση στην οποία ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός την έχει τοποθετήσει.
“Για να οδηγηθεί ωστόσο η ανθρωπότητα προς αυτή την ευοίωνη κατεύθυνση, η πολιτική, ως επιστήμη και τέχνη, θα πρέπει να ξανακερδίσει την περίοπτη θέση στην οποία ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός την έχει τοποθετήσει.”
Για να ξανακερδίσει η πολιτική τη θέση που της αρμόζει στο κοινωνικό γίγνεσθαι θα πρέπει αυτοί που την υπηρετούν να χαρακτηρίζονται από ήθος, εντιμότητα και διάθεση για προσφορά στο σύνολο. Οι σημερινοί πολιτικάντηδες χρησιμοποιούν την πολιτική (δε την υπηρετούν) για να εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους καθώς και όσων τους στηρίζουν στην προσπάθεια ανέλιξης στην πολιτική σκηνή. Επιπλέον, η ελιτίστικη συμπεριφορά, ο κυνισμός και η αλαζονεία που τους διακρίνουν δεν αφήνουν περιθώρια για αισιόδοξες σκέψεις. Το χειρότερο όλων, όμως, είναι ότι η πλειοψηφία εξ αυτών χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο από “μικρό”. Χαρακτηρίζονται, δηλαδή, από μικρόνοια, μικροπρέπεια και μικρότητα. Εγγενή χαρακτηριστικά που για να εκριζωθούν απαιτείται “προσωπική” εργασία από τον ενδιαφερόμενο. Κι αυτό εκτός του ότι είναι δύσκολο θα χρειαστεί, πρωτίστως, θέληση. Με τα σημερινά δεδομένα, αυτό αγγίζει τα όρια της ουτοπίας…
ΤΩΡΑ ΓΙΑΤΙ ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΙ ΟΤΙ ”ΕΙΝΑΙ ΑΡΓΑ ΓΙΑ ΔΑΚΡΥΑ” ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΞΑΙΡΕΤΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Κ.ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ,ΟΤΑΝ ΕΔΩ ΚΑΙ (40) ΤΟΣΑ ΧΡΟΝΙΑ ΔΕΝ ΑΝΤΕΔΡΑΣΑΝ ΟΛΟΙ ΤΟΥΣ -ΘΑ ΣΥΝΗΓΕΙΡΑΝ ΚΑΙ ΠΟΛΛΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ(ΣΙΓΟΥΡΑ ΕΜΕΝΑ) -ΟΤΑΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΑΡΓΟΥΝΤΑΝ ΟΙ ΚΛΑΣΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΌΤΗΤΑ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΠΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΔΥΣΚΟΛΑ ΣΥΝΑΝΤΑΣ ”ΔΙΟΓΕΝΗ” ,”ΑΙΣΩΠΟ” ΚΑΙ ΚΟΝΤΙΝΟΥΣ ΔΙΚΟΥΣ ΜΑΣ ΠΡΟΓΟΝΟΥΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΣ;;;.
ΔΥΣΤΥΧΩΣ ”ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΔΕΝ ΓΥΡΙΖΕΙ ΠΙΣΩ ”.
ΕΠΕΚΡΑΤΗΣΕ Η ΕΠΙΔΙΩΞΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΧΑΘΗΚΕ ΤΟ ”ΚΑΛΟΣ Κ’ΑΓΑΘΟΣ” ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΟΣ ΜΑΣ.
ΧΡΟΝΙΑ ΤΩΡΑ -ΙΔΙΩΣ ΟΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΠΟΡΟΔΕΥΤΙΚΟΙ -ΑΓΩΝΙΖΟΝΤΑΙ ΝΑ ΠΕΘΑΝΟΥΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑΥΤΟ ΘΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙ ΠΟΛΥ Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.
Σίγουρα, αγαπητοί Christo και Σ.Α.Ν., δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει, ο οποιοσδήποτε εχέφρων άνθρωπος, ότι η κατάσταση στην οποία έχει οδηγηθεί ο πλανήτης – με ευθύνη μάλιστα όλων κυρίως των αποκαλούμενων αναπτυγμένων χωρών, όπως όμως και η χώρα μας, για επιπρόσθετους ακόμη λόγους δικών μας εγκληματικών λαθών και παραλήψεων – δεν εμπνέει αισιόδοξες σκέψεις για το κοινό μας μέλλον.
.
Ωστόσο, αν κρατήσουμε όρθια όλα τα προπύργια δημιουργίας και μαχητικότητας, με μια εντελώς, μα εντελώς διαφορετική κοσμοθεώρηση και ανάλογη πολιτική, από αυτή που επί δεκαετίες εφαρμόζεται, παγκοσμίως όπως και στη χώρα μας, στο χώρο της Παιδείας, και όχι μόνο, ίσως τότε θα μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε ένα πιο φωτεινό μέλλον.
Και σας ευχαριστώ πολύ για το σχολιασμό και την εμβάθυνση στους προβληματισμούς μας.
Εσείς δώσατε την αφορμή -και σας ευχαριστούμε- καθηγητά κ.Μαρκόπουλε -αλλά επειδή (αφήνοντας τον πλανήτη ,παρ’ότι με το Διαδίκτυο και τα φορητά-κινητά τηλέφωνα έγινε γειτονιά μας ) θα θέλαμε να ζήσουμε στον ανθρώπινο ιστορικό χρόνο αυτήν την απαλλαγή που χάσαμε με την βιαστική ΑΛΛΑΓΗ των πάντων στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσής μας , αναμένουμε συναγερμό των Πανελλήνων -με ”μπροστάρηδες” τους φοβισμένους αρίστους για να επισπευσθεί αυτή η μεταβολή και να φορέσουν οι Έλληνες τα πρωτινά μεγάλα τους φτερά ,το συντομότερο δυνατό .
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΣΥΧΝΟΤΕΡΕΣ ΛΑΙΚΕΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙ ΜΕ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΗΜΑΙΕΣ ,ΟΠΩΣ Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΥ ”ΑΝΕΒΑΣΑΤΕ” ΚΑΙ ΝΑ ΜΕΙΩΘΟΥΝ ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΜΕ ΣΗΜΙΑΕΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ . ;;;
ΕΡΡΩΣΘΕ.
Στην πραγματικότητα υπάρχει μια άτυπη συνεργασία ανάμεσα στην α-κομμουνιστική αριστερά και το (πολύ) μεγάλο κεφάλαιο η οποία φαίνεται ξεκάθαρα στην τεράστια αντίθεση η οποία υπάρχει ανάμεσα στις εργασιακές συνθήκες στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα.
Και δεν είναι τυχαίο ότι τόσο ο νεοφιλελευθερισμός όσο και η α-κομμουνιστική αριστερά είναι στην ουσία των α-πολιτικές παρατάξεις οι οποίες έχουν έρθει σε φανερή αντίθεση με κάθε μορφής εκδήλωση δημοκρατίας και ελεύθερης έκφρασης (π.χ. δημοψήφισμα BREXIT, εκλογή Τράμπ). Βασικό στοιχείο καί των δυο συνεργούντων παρατάξεων είναι η προσπάθεια απευθείας σύνδεσης των πολιτών με το κράτος, είτε με την ιδεολογία του “μικρού κράτους” (το οποίο σημαίνει βασικά ανύπαρκτο κράτος), είτε με την ιδεολογία “του κράτους” ως πανάκεια για την επίλυση οποιονδήποτε προβλημάτων των πολιτών.
Καί στις δυο παρατάξεις υπάρχει επίσης η επιταγή της βαθμιαίας υποκατάστασης των πολιτικών ελευθεριών με τα (απρόσωπα) ανθρώπινα, στην πραγματικότητα ατομικά, δικαιώματα.
Αγαπητέ Σ.Α.Ν., Αγαπητέ Λούμπεν, ζητώ συγγνώμη που θα απαντήσω από κοινή θέση.
Δεν θα διαφωνήσω , με την άποψή σου, Σ.Α.Ν. ότι υπάρχουν πολλά άτομα στο χώρο της διανόησης – άριστοι ή μη (δύσκολα να οριστεί η αριστεία, πάρα πολύ δύσκολα, πιστεύω), που δεν μπαίνουν από φόβο ή οτιδήποτε άλλο, “μπροστάρηδες”. Υπάρχουν ειδικότερα άτομα που είτε είναι εντελώς α-πολιτί, είτε συμμετέχουν στην πολιτική ως σύμβουλοι ή τεχνοκράτες, σε κομματικούς μηχανισμούς, είτε έχουν αποστασιοποιηθεί, σχεδόν αμέσως, απογοητευμένοι ή και αηδιασμένοι ακόμη – παρ’ όλες τις ευοίωνες ενδείξεις για μια προσωπική τους επιτυχία στον πολιτικό χώρο. Υπάρχουν και οι σοφότεροι ίσως όλων, που βλέποντας τι συμβαίνει στην πολιτική, δεν μπαίνουν καν στον κόπο ενός “μπροστάρη¨ή και συμμέτοχου στο πολιτικό “παιχνίδι”. Διευκρινιστικά μόνο, μόνο χάριν της αληθείας, τις φωτογραφίες, ωραίες και επιτυχημένες, τις βάζουν οι “Ανιχνεύσεις”.
Νομίζω, Λούμπεν, ότι πράγματι υπάρχουν ταυτίσεις, όχι ηθελημένες πιστεύω, αλλά λόγω των εννοιολογικών αμφισημιών και της αντιφατικότητας της ζωής, από την οποία παλεύουμε να απαγκιστρωθούμε, χωρίς επιτυχία, Πώς παρουσιάζεται να λέει, ο όχι και τόσο σκοτεινός Ηράκλειτος στο Απ. 103;! “Κοινά είναι η αρχή και το τέλος στην περιφέρεια του κύκλου”. Όχι που δεν θα συνέπιπταν,
Δεν ρίχνει άλλωστε η Αριστερά, με τον σωστό, σε πολλές περιπτώσεις,διεθνισμό της, άθελά της θα έλεγα – αλλά είναι υποχρεωμένη να το αναγνωρίσει και να το αναθεωρήσει, και όχι να το βλέπει δογματικά – νερό στον μύλο της παγκοσμιοποίησης; Και ο δικαιωματισμός που αναφέρεις, κοινός τόπος επίσης, όταν ακολουθείται άκριτα και δογματικά.
Αγαπητέ Σ.Α.Ν., Αγαπητέ Λούμπεν,
ΕΡΡΩΣΘΕ.
(…) Υπάρχουν ειδικότερα άτομα που είτε είναι εντελώς α-πολιτίκ (…)