Αρνήθηκε να βάψει τα χέρια του με ελληνικό αίμα
Του Μανώλη Καλατζή
Στιγματισμένος με τον χαρακτηρισμό του «πραξικοπηματία» εκείτετο για 41 χρόνια κάτω από ένα κυπαρίσσι στο νεκροταφείο Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Λευκωσία, ένα παιδί από το Αγρίδι Γορτυνίας, ένα χωριό 75 χιλιόμετρα από τη Τρίπολη. Ο επίλογος της σύντομης ζωής του γράφτηκε με μια σφαίρα στο κεφάλι. Κανείς δεν είχε σκοπό να ασχοληθεί με την περίπτωση του αν ένας παλαιός στρατιώτης της ΕΛΔΥΚ δεν πλησίαζε τον γράφοντα για να του πει την ιστορία και να διατυπώσει τις απορίες του.
Πρόκειται για τον έφεδρο Λοχία των τεθωρακισμένων Ηλία Σπηλιωτόπουλο, ο οποίος το 1974, δεν πρόλαβε να πολεμήσει τους Τούρκους. Σκοτώθηκε πέντε μέρες πριν την εισβολή, από ελληνικό χέρι. Από τότε, ο τάφος του μέχρι και το 2015 παρέμενε ξεχασμένος σε μια γωνιά, κοντά στο σημείο που είχαν ταφεί οι 22 ελληνοκύπριοι καταδρομείς, που συμμετείχαν στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Κατόπιν ερευνών και μετά από συγκέντρωση μαρτυριών οι 22 έγιναν 21, αφού διαπιστώθηκε ότι ο ένας εξ αυτών, ο Σωτήρης Aδάμου Κωνσταντίνου, εκτελέστηκε από Έλληνα αξιωματικό, επειδή αρνήθηκε να λάβει μέρος στην επίθεση στο Προεδρικό Μέγαρο.
Ο Ηλίας Σπηλιωτόπουλος, για πολλά χρόνια ήταν αγνοούμενος και κανείς δεν γνώριζε για τη τύχη του, αν και υπήρχε τάφος με το όνομα του και ημερομηνία θανάτου την 15η Ιουλίου 1974.
Την δεκαετία του ’80 η εγκληματική προχειρότητα των ελλαδικών και των κυπριακών αρχών, έστειλε στη μάνα του ένα κιβώτιο με «τα οστά» του. Ένα μικρό κασελάκι με λίγα κόκκαλα που αποδείχθηκε πως δεν ανήκαν σε αυτόν… Τον είχαν σκοτώσει για δεύτερη φορά.
Η ντροπή
Στο πραξικόπημα που οργάνωσε στις 15 Ιουλίου 1974 η χούντα του Ιωαννίδη μαζί με τους συνεργάτες της στην Κύπρο, χύθηκε αίμα. Ο σκοτεινός Ταξίαρχος που δεν μετανόησε μέχρι τη στιγμή που άφησε τη τελευταία του πνοή στις φυλακές Κορυδαλλού, ήθελε το κεφάλι του Μούσκου (το κοσμικό επώνυμο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου). Νόμιζε ή έτσι άφηνε τους άλλους να πιστεύουν, πως αυτός ήταν το εμπόδιο στη μεγάλη ιδέα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Για να μην δοθούν αφορμές στους Τούρκους για παρέμβαση της Ελλάδας στα εσωτερικά της Κύπρου, στο πραξικόπημα συμμετείχαν αποκλειστικά ελληνοκυπριακές στρατιωτικές δυνάμεις. Ωστόσο έλαβε μέρος και μικρός αριθμός αξιωματικών από την Ελλάδα αλλά και μεμονωμένοι στρατιώτες που είχαν τοποθετηθεί σε μονάδες της Κυπριακής Εθνικής Φρουράς. Στις 15 Ιουλίου του 1974 σκοτώθηκαν συνολικά πέντε Ελλαδίτες. Οι τέσσερις τάφηκαν με στρατιωτικές τιμές σαν να έπεσαν σε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Η ψυχορραγούσα χούντα του Ιωαννίδη και το κωμικό έκτρωμα του Νίκου Σαμψών που χρίστηκε «κυβέρνηση», τους θεωρούσαν ήρωες. Μάλλον δεν είχαν την ίδια άποψη και για τον Ηλία Σπηλιωτόπουλο. Τον έθαψαν λίγα μέτρα μακριά από τους υπόλοιπους πραξικοπηματίες, μαζί με τρεις – τέσσερις άλλους.
Τοίχος σιωπής
Στον τάφο του Ηλία, αναγραφόταν απλώς ότι «εφονεύθη». Τίποτα περισσότερο. Πως; Ποιος; Γιατί;
Κανείς δεν θέλησε να ερευνήσει πως βρέθηκε νεκρός με μια σφαίρα στο κεφάλι. Οι δικοί του απλώς ενημερώθηκαν ότι σκοτώθηκε και τίποτα πέραν αυτού. Υπάρχουν όμως άνθρωποι που ξέρουν και μέχρι σήμερα τηρούν ένοχη σιωπή. Το σίγουρο είναι ότι σκοτώθηκε από χέρι αδελφικό. Θεωρείται απομακρυσμένο το ενδεχόμενο να σκοτώθηκε σε μάχη με τις δυνάμεις που υπεράσπιζαν τη κυβέρνηση Μακαρίου. Το πλήρωμα του τεθωρακισμένου του οποίου ήταν επικεφαλής θα ήξερε. Ωστόσο μέχρι σήμερα δεν βρέθηκε κανένας από εκείνο το πλήρωμα και αυτό γεννά υποψίες, ότι ίσως πρόκειται για αυτούς που είναι θαμμένοι δίπλα στο Σπηλιωτόπουλο και επίσης «εφονεύθησαν» στις 15 Ιουλίου 1974.
Αναζητώντας απαντήσεις πέσαμε σε ένα τοίχο σιωπής.
«Τι ψάχνεις τώρα;», «Ας τον αναπαύσει ο Θεός», «Δεν θα βγάλεις άκρη. Παράτα τα»… ήταν κάποιες από τις απαντήσεις που μας έδωσαν άνθρωποι που ίσως ήξεραν ποιος πάτησε τη σκανδάλη έχοντας το πιστόλι στον κρόταφο του Ηλία.
Δεν χτυπάω!
Οι μαρτυρίες συστρατιωτών του, αναφέρουν πως ήταν από τους λίγους στρατιώτες από την Ελλάδα που είχε τοποθετηθεί ως αρχηγός ουλαμού αρμάτων, τα οποία κινήθηκαν εκτός στρατοπέδων την ημέρα του πραξικοπήματος. Τα ίχνη του χάνονται στις 15 Ιουλίου 1974 και σύμφωνα με πληροφορίες βρέθηκε έξω από το στρατόπεδο του Εφεδρικού Σώματος στη περιοχή ΡΙΚ στη Λευκωσία. Το Εφεδρικό Σώμα ήταν ειδική μονάδα της αστυνομίας την οποία είχε δημιουργήσει ο Μακάριος για να αντιμετωπίσει την παράνομη δράση της ΕΟΚΑ Β’ καθώς είχαν γίνει δύο απόπειρες δολοφονίας του.
Στις 15 Ιουλίου 1974, το αρχηγείο του Εφεδρικού Σώματος ήταν ένας από τους βασικούς στόχους των πραξικοπηματιών, οι οποίοι έστειλαν για την εξουδετέρωση του την 31η Μοίρα Καταδρομών. Οι καταδρομείς νόμιζαν ότι θα έκαναν περίπατο, αφού είχαν διαβεβαιώσεις ότι από το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) που βρισκόταν δίπλα θα είχε γίνει εκκαθάριση πριν την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Ωστόσο όταν έφτασαν τα φορτηγά με τους καταδρομείς και αφού εκτέλεσαν με μια ριπή τον σκοπό στη πύλη, δέχθηκαν βροχή από σφαίρες. Η μάχη ήταν σκληρή καθώς οι δυνάμεις του Εφεδρικού είχαν τοποθετήσει ελεύθερους σκοπευτές και καθήλωσαν τους πραξικοπηματίες καταδρομείς.
Ενώ η μάχη βρισκόταν σε εξέλιξη, από την περιοχή πέρασε ένας ουλαμός αρμάτων, στον οποίο σύμφωνα με μαρτυρίες επικεφαλής ήταν ο Ηλίας Σπηλιωτόπουλος. Αν και κλήθηκε από τους αξιωματικούς των καταδρομών, να τους ενισχύσει και να επιτεθεί στη πύλη του αρχηγείου του Εφεδρικού Σώματος, ο Ηλίας Σπηλιωτόπουλος αρνήθηκε και συνέχισε την πορεία του.
Την ίδια μέρα «φονεύθηκε». Εικάζεται χωρίς όμως να υπάρχουν σαφείς αποδείξεις, ότι η άρνηση του αποτέλεσε και τη θανατική του καταδίκη και κατά πάσα πιθανότητα εκτελέστηκε. Την ίδια τύχη φέρονται να είχαν και τα μέλη του πληρώματος του άρματος του, ώστε να μην υπάρχει καμία μαρτυρία για το έγκλημα. Οι πληροφορίες μας αναφέρουν ότι οι τάφοι των άλλων στρατιωτών που βρίσκονται δίπλα σε αυτόν είχε ταφεί ο Σπηλιωτόπουλος στο Κοιμητήριο Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Λευκωσία, είναι αυτοί στους οποίους έχουν θαφτεί τα μέλη του πληρώματος του άρματος.
Μαρτυρία και ειρωνεία
Ο αντιστράτηγος Ελευθέριος Σταμάτης, που το 1974 υπηρετούσε ως λοχαγός καταδρομών και έλαβε μέρος στην επίθεση κατά του αρχηγείου του Εφεδρικού Σώματος, στο βιβλίο του: «Κύριοι πάτε για ύπνο» περιλαμβάνει μια συγκλονιστική μαρτυρία. Γράφει στη σελίδα 60: «Ενώ η κατάσταση ήταν ακόμα ρευστή και δύσκολη, κάποια στιγμή βλέπω πίσω μας, επί της λεωφόρου Λεμεσού, να καταφθάνει ουλαμός αρμάτων. Αναγάλλιασα. Θεώρησα ότι κάποιος καλός Θεός τα έστειλε, για να μας λυτρώσει από τον εφιάλτη τον οποίο ζούσαμε. Φώναξα με αγωνία τον ουλαμαγό και του ένευσα να περάσει εξάπαντος την πύλη γιατί χανόμαστε και μας έχουν αλαλιάσει. Παρά την κακή κατάσταση του τμήματός μου, κάπου πέρασε από το μυαλό μου η ιδέα μήπως θα μπορούσαμε να επιβιβασθούμε στα άρματα με λίγους καταδρομείς και να κινηθούμε προς τις εγκαταστάσεις του εφεδρικού σώματος. Η απάντησή του, και … συναδελφική και … παλληκαρίσια: ’Δεν έχω διαταγή’. Έτσι όπως ήταν, με την κάσκα του αρματιστού στο κεφάλι και με το σταθερό μικρόφωνο μπροστά από το στόμα του, δεν μπορούσα να διακρίνω τα χαρακτηριστικά του προσώπου του. Συνεπώς δεν κατάλαβα ποιος ήταν, ούτε θέλησα ποτέ να μάθω. Δεν γνώριζα τι διαταγές είχε. Εμάς πάντως δεν μας βοήθησε. Αναχώρησε σε λίγο με τα άρματά του και δεν ασχολήθηκα άλλο μαζί του».
Εικάζεται ότι ο ουλαμαγός που δεν αναγνώρισε ο Ελευθέριος Σταμάτης και «δεν ασχολήθηκε μαζί του», ήταν ο Ηλίας Σπηλιωτόπουλος. Εντύπωση προκαλεί η ειρωνική αναφορά του Σταμάτη σε «…συναδελφική και … παλληκαρίσια» απάντηση του ουλαμαγού, που αρνήθηκε να στρέψει το άρμα του κατά Ελλήνων για να βοηθήσει τους πραξικοπηματίες. Για την ιστορία αξίζει να αναφερθεί ότι ο Ελευθέριος Σταμάτης, αν και μετείχε στο πραξικόπημα, είχε μια λαμπρή καριέρα στον ελληνικό στρατό, φτάνοντας ως τον βαθμό του αντιστρατήγου διοικώντας μεγάλους σχηματισμούς και είναι επίτιμος διοικητής της 1ης Στρατιάς.
Στα χνάρια του αγνοούμενου Λοχία
Για πάρα πολλά χρόνια η τύχη του Ηλία Σπηλιωτόπουλου ήταν άγνωστη. Στους δικούς του, κάποιοι μετέφεραν ότι σκοτώθηκε από τους Τούρκους στην εισβολή και κανείς δεν ξέρει που είναι θαμμένος. Το σίγουρο είναι ότι κάποιοι γνώριζαν ότι ο Ηλίας δεν πρόλαβε να στρέψει την κάνη του τανκ του κατά των Τούρκων. Κάποιοι από τους συστρατιώτες τους στην ΕΛΔΥΚ που τον γνώριζαν, αναζήτησαν τη τύχη του.
Ο Θεόδωρος Αναστασόπουλος, από τα Καλάβρυτα, στρατιώτης της ΕΛΔΥΚ το 1974, αφού έζησε τη φρίκη του πολέμου και επέστρεψε στην Ελλάδα άρχισε να αναζητεί τα ίχνη του Ηλία Σπηλιωτόπουλου. Τον συναντήσαμε και μας είπε ότι άρχισε να συλλέγει πληροφορίες και έμαθε ότι ο αγνοούμενος Ηλίας Σπηλιωτόπουλος είχε σκοτωθεί την ημέρα του πραξικοπήματος και είναι θαμμένος στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου.
Βήμα – βήμα βρέθηκε στο Κοιμητήριο Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Λευκωσία αναζητώντας τον τάφο. Ο ιερέας που είχε θάψει τους νεκρούς τον Ιούλιο του 1974 δεν βρισκόταν στη ζωή, αλλά υπήρχε κάποιος άλλος που γνώριζε καλά την ιστορία. Αυτός ο άνθρωπος υπέδειξε στον Θ. Αναστασόπουλο ένα σημείο κάτω από ένα κυπαρίσσι. Εκεί ακριβώς υπήρχε η ταφόπλακα με το όνομα του Ηλία Σπηλιωτόπουλου.
Δεν έχει ξεκαθαρίσει αν οι τάφοι που είναι δίπλα ανήκουν στους στρατιώτες που βρισκόντουσαν στο ίδιο άρμα. Και δολοφονήθηκαν από τους πραξικοπηματίες μετά την άρνηση του Σπηλιωτόπουλου να επιτεθεί στο αρχηγείο του Εφεδρικού Σώματος. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτοί οι τάφοι δεν βρίσκονται στο ίδιο σημείο με τους τάφους των καταδρομέων που σκοτώθηκαν συμμετέχοντας στο πραξικόπημα.
Ο Θεόδωρος Αναστασόπουλος
Τον ξέχασαν
Ο λοχίας Σπηλιωτόπουλος «αναπαυόταν» για χρόνια κάτω από το κυπαρίσσι, χωρίς να το γνωρίζουν οι δικοί του. Ο Θεόδωρος Αναστασόπουλος όταν εντόπισε τον τάφο αναζήτησε απαντήσεις και απευθύνθηκε τόσο στην πρεσβεία της Ελλάδας στην Κύπρο όσο και στη Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοουμένους, από όπου πληροφορήθηκε ότι έχουν ταυτοποιηθεί τα οστά του με DNA που είχε ληφθεί από συγγενικό του πρόσωπο. Το μόνο που μπόρεσε να επιβεβαιώσει το 2015 ο εκπρόσωπος της Διερευνητικής Επιτροπής για τους αγνοούμενους μακαρίτης Ξενοφών Καλλής, στον Θεόδωρο Αναστασόπουλο ήταν ότι στο κρανίο του Σπηλιωτόπουλου εντοπίστηκε τρύπα από σφαίρα. Ωστόσο κανείς μέχρι τώρα δεν έχει μιλήσει για τις συνθήκες θανάτου του λοχία από το Αγρίδι Γορτυνίας. Φυσικά, αν έχει δολοφονηθεί εν ψυχρώ, οι δράστες αποκλείεται να ομολογήσουν το έγκλημά τους. Αν όμως είχε σκοτωθεί σε μάχη, θα έπρεπε να υπάρξει μαρτυρία για το πού ακριβώς σκοτώθηκε και κάτω από ποιες συνθήκες. Παράλληλα θα πρέπει να εξηγηθεί γιατί εθεωρείτο αγνοούμενος ενώ ήταν θαμμένος στο κοιμητήριο, και μάλιστα στον τάφο υπάρχει και το όνομά του. Αυτό είναι παράδοξο, αφού οι Ελλαδίτες που σκοτώθηκαν στο πραξικόπημα ήταν ελάχιστοι.
Δεν είναι τα κόκκαλα του γιου μου
Τη δεκαετία του ’80 έγιναν μαζικές εκταφές στην Κύπρο και ξεκίνησαν να στέλνουν οστά αγνοουμένων και πεσόντων στους συγγενείς τους στην Ελλάδα. Όπως αποδείχθηκε, επρόκειτο για ακόμα μια τραγικά εξοργιστική διαδικασία χωρίς κανένα σεβασμό στους νεκρούς. Στο χωριό Αγρίδι Γορτυνίας η μάνα του Ηλία Σπηλιωτόπουλου δεν θέλησε να αποδεχθεί ότι τα κόκαλα που της παρέδωσαν ανήκαν στον γιο της. Όπως μας ανέφερε ο κ. Αναστασόπουλος, που γνώρισε την οικογένεια, η μάνα του λοχία ζήτησε να πάρουν πίσω τα οστά αντιλαμβανόμενη από ένστικτο ότι δεν ήταν του παιδιού της. «Δεν είναι αυτά τα κόκκαλα του γιου μου. Τα μυρίζω…» είπε η μάνα, η οποία δεν έμαθε ποτέ πως έχασε το παιδί της στην Κύπρο. Το ένστικτο της μάνας είναι αλάθητο και επιβεβαιώθηκε αργότερα όταν έγινε εξέταση με τη μέθοδο DNA. Της είχαν στείλει ένα κρανίο αγνώστου και άλλα οστά που προέρχονταν από διαφορετικούς νεκρούς. Τρία χέρια, ένα πόδι και κάποια σκόρπια κόκκαλα. Η περίπτωση δεν ήταν η μοναδική. Λίγο-πολύ μετά τις εκταφές άρχισαν να μοιράζουν οστά που έβρισκαν σε ομαδικούς τάφους χωρίς να γνωρίζουν σε ποιους πραγματικά ανήκουν. Τα οστά που είχαν σταλεί στην οικογένεια του Ηλία Σπηλιωτόπουλου είχε φέρει πίσω ο αείμνηστος Ξενοφών Καλλής, οποίος έχει αναλάβει και το άχαρο έργο της επαφής με τις οικογένειες.
Στο χωριό του μετά από 2 χρόνια
Ο Ηλίας Σπηλιωτόπουλος, μετά την ταυτοποίηση των οστών του με DNA, «επέστρεψε» μέσα σε ένα μικρό κιβώτιο σκεπασμένο με την ελληνική σημαία στο τόπο που γεννήθηκε, στο Αγρίδι Γορτυνίας. Είναι αξιοσημείωτο πως το όνομα του Ηλία Σπηλιωτόπουλου δεν αναφερόταν στο Δελτίο Τύπου του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας ημερομηνίας 18/1/2016, στο οποίο αναφέρονταν τα ονόματα έξι άλλων Ελλαδιτών πεσόντων. Η οικογένεια του Σπηλιωτόπουλου είχε προσκληθεί να παρευρεθεί στην τελετή παράδοσης των λειψάνων στην Κύπρο, αλλά ειδοποιήθηκαν πως τα λείψανα του δεν θα παραδίδονταν μαζί με αυτά των άλλων έξι, καθώς είχε σκοτωθεί στο πραξικόπημα και όχι στην εισβολή.
Η κηδεία του έγινε στο χωριό του στην παρουσία των τοπικών αρχών και με την συμμετοχή στρατιωτικού αγήματος.
Οι Ελλαδίτες του πραξικοπήματος
H χούντα του Ιωαννίδη, για να κρατήσει τα προσχήματα, δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει την ΕΛΔΥΚ ή Ελλαδίτες στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, πλην αυτών που είχαν ενταχθεί σε κυπριακές μονάδες. Ωστόσο, την ημέρα του πραξικοπήματος, λόγω του ότι δεν υπήρχε άλλη επιλογή, εστάλη στο αεροδρόμιο Λευκωσίας η διμοιρία αναγνωρίσεως της ΕΛΔΥΚ για να ζητήσει από τα μέλη του εφεδρικού και της αστυνομίας να παραδοθούν. Υπήρξε άρνηση παράδοσης και σε ανταλλαγή πυροβολισμών σκοτώθηκε ο επιλοχίας Γ. Θεοδωρόπουλος. Επίσης, στις μάχες με το εφεδρικό και την αστυνομία σκοτώθηκαν ο ταγματάρχης των καταδρομών Χαρ. Χωλίδης στο ΓΕΕΦ και ο λοχαγός Θεόδωρος Ροκάς στο Προεδρικό Μέγαρο.
