Δ. Κόντης: Επέκταση στα 12 ν.μ.: Αναγκαιότητα ή Μεγαλοϊδεατισμός;

του Δημητρίου Μερκούριου Κόντη*

Στο τελευταίο του άρθρο στις «Ανιχνεύσεις» ΕΔΩ ο Δρ. Βενιαμίν Καρακωστάνογλου συμπεραίνει ότι μόνο η επέκταση στα 12 ν.μ. εξασφαλίζει την ενότητα και συνοχή του Αιγιακού Αρχιπελάγους και κατ’ επέκταση του ελληνικού κράτους. Σε αντίθετη περίπτωση «τα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου θα εγκλωβισθούν σε τουρκικές Θαλάσσιες Ζώνες». Αυτή ήταν και η κόκκινη γραμμή του Κωσταντίνου Καραμανλή, για την οποία είχε διαμηνύσει στον πρόεδρο Κάρτερ το 1977 πως η Ελλάδα ήταν διατεθειμένη να πάει σε πόλεμο με την Τουρκία.

Ο δημοσιογράφος Σταύρος Λυγερός, έχοντας διαβάσει τα πρακτικά των άτυπων διερευνητικών επαφών του 2002-03, μας μεταφέρει ότι οι Τούρκοι ζήτησαν το 23% της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου (δεν συζητούσαν τότε για Ανατολική Μεσόγειο). Όπως αναφέρει ο δημοσιογράφος, οι Τούρκοι είχαν θέσει ως όρο να τους δοθεί ενιαία κι όχι διάσπαρτη υφαλοκρηπίδα στο βόρειο Αιγαίο, στην περιοχή που ορίζεται (εκτός ελληνικών χωρικών υδάτων) από το Άγιον Όρος και τη Σιθωνία, τη Σκύρο, τη βραχονησίδα Καλόγεροι (δυτικά της Χίου), τον Άγιο Ευστράτιο και τη Λέσβο.

Σήμερα, η ταυτόχρονη οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο θα μπορούσε να υπερκεράσει την πάγια κόκκινη γραμμή όλων των ελληνικών κυβερνήσεων, η Τουρκία να μην αποκτήσει δικαιώματα σε θαλάσσιες ζώνες δυτικά των ελληνικών νησιών. Σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή του University System of Maryland, Θεόδωρο Καρυώτη, υπάρχουν πληροφορίες ότι το βασικό πλάνο της Ουάσιγκτον είναι να αποδοθεί στην Ελλάδα η υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου ενώ στην Τουρκία να δοθεί ως αντάλλαγμα ένα κομμάτι της υφαλοκρηπίδας της Ανατολικής Μεσογείου, όπου δυνητικά βρίσκονται και τα σημαντικότερα κοιτάσματα πετρελαίου στην περιοχή. Να συμψηφιστεί δηλαδή με κάποια μεθοδολογία το κομμάτι που διεκδικεί η Τουρκία ως θαλάσσια ζώνη στο Αιγαίο με τμήμα θαλασσίων ζωνών ελληνικών συμφερόντων της Ανατολικής Μεσογείου. Σε απλά ελληνικά, η αμερικανική πρόταση είναι να «αγοράσει» η Ελλάδα από την Τουρκία, το κομμάτι του «τουρκικού Αιγαίου», το οποίο στις διαπραγματεύσεις του 1976 ο Χένρι Κίσινγκερ υπονοούσε πως προσδιορίζεται κατ’ ελάχιστον σε ένα ποσοστό 25%. Την ίδια περίοδο οι ΗΠΑ αποθάρρυναν την Ελλάδα από το να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ., αφού ενημερώθηκαν για την ύπαρξη Casus Belli από το τουρκικό ΥΠΕΞ. Το τουρκικό Casus Belli επανήλθε με κάθε επισημότητα 19 χρόνια μετά, όταν το ελληνικό κοινοβούλιο κύρωσε το 1995 την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Είναι δεδομένο ότι οι αμερικανικές πιέσεις και προς τις δύο πλευρές θα ενταθούν, καθώς η επίτευξη συμφωνίας θα δώσει διέξοδο στην ενεργειακή κρίση που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, η οποία σήμερα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις διαθέσεις της Ρωσίας και του προέδρου Πούτιν. Η αμερικανική λύση είναι a priori δύσκολο να γίνει αποδεκτή και από τις δύο χώρες, καθώς η Τουρκία θα πρέπει να αποποιηθεί το όραμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» και η Ελλάδα να περιοριστεί από τις κατά το ΕΛΙΑΜΕΠ «μαξιμαλιστικές» θέσεις της, οι οποίες όμως, όπως μας αναλύει ο Δρ. Καρακωστάνογλου, είναι απολύτως συμβατές με το Δίκαιο της Θάλασσας.

Στις 19 Νοεμβρίου του 1922 στο Hôtel des Alpes-Grand Hôtel στο Montreux της Ελβετίας οι Σύμμαχοι θα καθόριζαν την τύχη των νησιών του Αιγαίου, αρκετές μέρες πριν ξεκινήσουν οι επίσημες διαπραγματεύσεις στην Λωζάννη. Εκεί ο Λόρδος Κέρζον θα δήλωνε στον Μπενίτο Μουσολίνι και στον Ρεϋμόν Πουανκαρέ ότι «το μόνο που ήθελε να κάνει ήταν να καταστήσει σαφές ότι τα τουρκικά δικαιώματα σε όλα τα νησιά του Αιγαίου επρόκειτο να εξαφανιστούν στη νέα συνθήκη.» Ο Κέρζον γνώριζε ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε αποποιηθεί οριστικά και αμετάκλητα την κυριαρχία της σε όλα τα νησιά του Αιγαίου με την συνθηκολόγησή της στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο τον Απρίλιο του 1913. Ο Μουσολίνι ενδιαφερόταν μόνο να πάρει η Ιταλία τα Δωδεκάνησα, στην βάση ότι τους τα είχαν υποσχεθεί οι Αγγλογάλλοι ως ένα από τα ανταλλάγματα για την συμμετοχή της Ιταλίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Η Γαλλική αντιπροσωπία είχε τονίσει πως ήταν επιτακτική η αποποίηση της κυριαρχίας όλων των νησιών του Αιγαίου από την Τουρκία στην βάση ότι ο εθνικός τους χαρακτήρας ήταν (και είναι) ελληνικός.

Αυτό είναι και το πραγματικό  status quo που δημιούργησε η Συνθήκη του Λονδίνου του 1913 και η Συνθήκη της Λωζάννης του 1923, το οποίο οι Τούρκοι προσπαθούν διακαώς να ανατρέψουν εμμέσως με μια πολιτική οριοθέτηση της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. Πρόθεση των Συμμάχων ήταν ο νόμιμος ιδιοκτήτης των νησιών του Αιγαίου να νέμεται και το Αιγιακό Αρχιπέλαγος, ενώ φυσικά οι έννοιες της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας δεν υπήρχαν το 1923. Η σύγχρονη εκδοχή του Δικαίου της Θάλασσας παρέχει τα απαραίτητα εργαλεία, ώστε να εξυπηρετηθεί απρόσκοπτα η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο. Τα εργαλεία αυτά όπως επισημαίνει ο Δρ. Καρακωστάνογλου δεν υπήρχαν το 1976 όταν και εκφράστηκε για πρώτη φορά το τουρκικό Casus Belli για την επέκταση των χωρικών μας υδάτων στα 12 ν.μ.

Ένας ενδεχόμενος συμβιβασμός με την Τουρκία για οριστική αποποίηση του δικαιώματος της επέκτασης της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ. αυτόματα καθιστά τους Τούρκους συνιδιοκτήτες του Αιγιακού Αρχιπελάγους και διαταράσσει το status quo, που η Ελλάδα του Ελευθερίου Βενιζέλου κατέκτησε στην διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-1913. Φανταστείτε την έκπληξη του Βενιζέλου εάν του έλεγαν στην Λωζάννη πως η Ελλάδα θα διατηρήσει την κυριαρχία των νησιών αλλά η Τουρκία την κυριαρχία του αρχιπελάγους.

*Ο Δημήτριος-Μερκούριος Κόντης είναι συγγραφέας και ιστορικός ερευνητής.