του Chip Gibbons*
Ο Ντάνιελ Έλσμπεργκ έσβησε στα 92 του αλλά θα μείνει στην Ιστορία ότι αφιέρωσε όλη τη ζωή του στην αντίσταση κατά του πολέμου και των συνωμοτικών ενεργειών του στρατιωτικοβιομηχανικού κατεστημένου. (Christopher Michel / Wikimedia Commons).
Λίγοι μπορούν να πουν ότι οι ενέργειές τους συνέβαλαν στην ενίσχυση της ελευθερίας του Τύπου, στον τερματισμό ενός πολέμου και στην πτώση ενός Προέδρου. Ο Ντάνιελ Έλσμπεργκ έκανε ακριβώς αυτό.
Ο Έλσμπεργκ ήρθε στη δημοσιότητα το 1971 όταν φωτοτύπωσε μια μυστική ιστορία της εμπλοκής των Ηνωμένων Πολιτειών στον πόλεμο του Βιετνάμ, γνωστή ως «Έγγραφα του Πενταγώνου», και έδωσε ένα αντίγραφο στους The New York Times . Η απόφαση της εφημερίδας να δημοσιεύσει αυτά τα έγγραφα πυροδότησε μια ιστορική μάχη για την ελευθερία του Τύπου, μια μάχη που συνεχίστηκε μέχρι το Ανώτατο Δικαστήριο.
Από πρόμαχος του Ψυχρού Πολέμου…
Ο Έλσμπεργκ έγινε ο πρώτος πληροφοριοδότης που κατηγορήθηκε βάσει του νόμου περί κατασκοπείας. Εκτός από αυτό το κατηγορητήριο, ο Ρίτσαρντ Νίξον δημιούργησε επίσης μια μονάδα «Υδραυλικών του Λευκού Οίκου» για την εύρεση επιβαρυντικών πληροφοριών για τον Έλσμπεργκ. Αυτή η μονάδα θα βρεθεί αργότερα στο επίκεντρο του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ, που θα οδηγήσει στην πτώση του Νίξον.
Για τα επόμενα πενήντα χρόνια, ο Έλσμπεργκ έκανε ακούραστα εκστρατεία για την ειρήνη και τον αφοπλισμό και υπερασπίστηκε ακούραστα όσους υπέστησαν την οργή αυτού του καθεστώτος μυστικότητας που είχε προσπαθήσει να τον βάλει στη φυλακή.
Ενώ ο Έλσμπεργκ πέρασε πέντε δεκαετίες εκστρατεύοντας κατά του πολέμου, η καριέρα του ξεκίνησε με πολύ διαφορετικό τρόπο. Σύμφωνα με το βιογραφικό του, ο Έλσμπεργκ ήταν ένθερμος πρόμαχος του Ψυχρού Πολέμου. Όμως οι εμπειρίες του από την υπηρεσία της πολεμικής μηχανής τον έκαναν να αλλάξει γνώμη.
Κατείχε αρκετές θέσεις στον μηχανισμό εθνικής ασφάλειας του αμερικανικού κράτους. Ήταν στο Πεντάγωνο την ημέρα που οι δυνάμεις του Βορείου Βιετνάμ φέρεται να επιτέθηκαν στο USS Maddox στον Κόλπο του Τονκίνου. Γρήγορα κατάλαβε ότι η κυβέρνηση έλεγε ψέματα για αυτό το περιστατικό.
Επισκέφτηκε το Βιετνάμ δύο φορές, πρώτα το 1961 σε διερευνητική αποστολή του Πενταγώνου και στη συνέχεια το 1965 σε αποστολή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, κατά την οποία φωτογραφήθηκε καμουφλαρισμένος, οπλισμένος με τουφέκι.
…Προγραμματιστής της Αποκάλυψης!
Εκτός από την εμπλοκή του στον αμερικανικό πόλεμο στο Βιετνάμ, ο Έλσμπεργκ συμμετείχε στην αμερικανική πυρηνική πολιτική, περιέγραφε τον εαυτό του ως «σχεδιαστή της αποκάλυψης». Τελικά, ο Έλσμπεργκ τρόμαξε από την προοπτική της πυρηνικής καταστροφής και πήρε θέση ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Ενώ εργαζόταν στην RAND Corporation που συνδέεται με το Πεντάγωνο, ο Έλσμπεργκ πέρασε από την υπεράσπιση του πολέμου στο να συμμετάσχει ενεργά στην οργάνωση της μάχης κατά του πολέμου.
Έγινε φίλος με τον Χάουαρντ Ζιν και τον Nόαμ Τσόμσκι και συμμετείχε σε διαδηλώσεις μαζί τους. Κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης την Πρωτομαγιά του 1971, ο Έλσμπεργκ ηγήθηκε ενός κύκλου υποστηρικτών που περιλάμβανε τόσο τον Ζιν όσο και τον Τσόμσκι.
Ο Ντάνιελ Ελσμπεργκ μιλά σε μια συγκέντρωση «De–Nuke NATO» κατά τη διάρκεια της 50ης επετείου του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον, 23 Απριλίου 1999. (Φωτογραφία Elvert Xavier Barnes / CC-BY-SA)
Ο πόλεμος είναι έγκλημα…
Αλλά η κομβική στιγμή στη ζωή του Έλσμπεργκ ήρθε τον Αύγουστο του 1969, όταν παρακολούθησε ένα αντιπολεμικό συνέδριο. Άκουγε τις ιστορίες των αντιρρησιών συνείδησης που αρνούνταν την κλήση σε στρατιωτική θητεία, οι οποίοι επρόκειτο να φυλακιστούν για την πράξη του θάρρους τους. Αφού τους άκουσε, ο Έλσμπεργκ πήγε στο μπάνιο του, ξάπλωσε στο πάτωμα και άρχισε να κλαίει. Τότε ήταν που ο Έλσμπεργκ πήρε την πιο κρίσιμη απόφασή του.
Ο Έλσμπεργκ αρχικά θεώρησε τον πόλεμο ως λάθος, αλλά τελικά συνειδητοποίησε ότι ήταν έγκλημα. Ενώ ένα λάθος μπορεί να διορθωθεί, ένα έγκλημα πρέπει να καταπολεμηθεί.
7.000 φωτοτυπίες!
Ως υπάλληλος της RAND, ο Έλσμπεργκ είχε πρόσβαση σε μια μελέτη σαράντα επτά τόμων επτά χιλιάδων σελίδων για τον πόλεμο του Βιετνάμ. Αυτή η μελέτη χρονολογούνταν από την κυβέρνηση Τρούμαν, όταν οι ΗΠΑ χρηματοδότησαν τις γαλλικές προσπάθειες να αποικίσουν ξανά τη χώρα. Απέδειχνε ότι λίγο-λίγο, πάνω από δύο δεκαετίες και σε αρκετές κυβερνήσεις, η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε πει ψέματα στον λαό για τον πόλεμο.
Ο Έλσμπεργκ αποφάσισε να δημοσιοποιήσει αυτή την άκρως απόρρητη ιστορία.
Σήμερα, οι πληροφοριοδότες μπορούν εύκολα να αντιγράφουν και να μεταδώσουν μεγάλες ποσότητες δεδομένων, αλλά τότε δεν υπήρχαν USB sticks ή email. Το μόνο μέσο που είχε ο Έλσμπεργκ για να αντιγράψει τα έγγραφα ήταν ένα φωτοτυπικό μηχάνημα. Αυτό το έργο κράτησε μήνες.
Ο Έλσμπεργκ προσπάθησε αρχικά να διαβιβάσει τα Έγγραφα του Πενταγώνου στα μέλη του Κογκρέσου, αλλά εκείνοι ήταν απρόθυμοι να τα δεχτούν. Στη συνέχεια στράφηκε στους New York Times . Μετά από έντονη εσωτερική συζήτηση, η εφημερίδα αποφάσισε ότι η δημοσίευσή τους ήταν προς το δημόσιο συμφέρον και ότι η Πρώτη Τροποποίηση προστατεύει αυτό το δικαίωμα.
Η κυβέρνηση Νίξον επικαλέστηκε το νόμο περί κατασκοπείας για να εμποδίσει τους New York Times να συνεχίσουν να δημοσιεύουν τη μυστική ιστορία. Προσωρινά μετέωρος, ο Έλσμπεργκ πήγε τα Έγγραφα του Πενταγώνου στην Washington Post. Αυτή τα δημοσίευσε πριν αποτελέσουν αντικείμενο διαταγής. Έτσι ξεκίνησε μια διαδικασία με την οποία, καθώς μια εφημερίδα χτυπήθηκε με διαταγή, μια άλλη ανέλαβε και δημοσίευσε τα Έγγραφα του Πενταγώνου.
Εκτός από τον Τύπο, ο Έλσμπεργκ κανόνισε να λάβει αντίγραφο ο αντιπολεμικός γερουσιαστής Μάικ Γκρέβελ. Ο Γκρέβελ το κατέθεσε στα πρακτικά του Κογκρέσου. Το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε τελικά ότι η κυβέρνηση δεν μπορούσε να εμποδίσει τις εφημερίδες να δημοσιεύσουν τα Έγγραφα του Πενταγώνου. Ωστόσο, το δικαστήριο δεν αποφάσισε εάν οι εφημερίδες θα μπορούσαν να διωχθούν σύμφωνα με τον νόμο περί κατασκοπείας για κάτι τέτοιο. Ως αποτέλεσμα, ο Γκρέβελ πάλεψε να βρει εκδότη για να εκδώσει τα Έγγραφα του Πενταγώνου, αλλά τελικά ήταν ο εκδοτικός οίκος Beacon Press που ανέλαβε το εγχείρημα. Ιδρύθηκε το 1854 από την Αμερικανική Ουνιταρική Ένωση και σήμερα είναι τμήμα της Ένωσης Ουνιταριανών Οικουμενιστών.
«Στη φυλακή, αρκεί να σταματήσει ο πόλεμος»
Ενώ το ερώτημα εάν ο νόμος περί κατασκοπείας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον ενός εκδότη παρέμεινε ανοιχτό, η κυβέρνηση Νίξον βασίστηκε σε αυτόν τον νόμο για να απαγγείλει κατηγορίες εναντίον του Έλσμπεργκ και του Άντονι Ρούσο για τη δημοσίευση των Εγγράφων του Πενταγώνου. Ο Έλσμπεργκ περίμενε να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του στη φυλακή, αλλά με την εμπειρία που είχε αποκτήσει παρατηρώντας αυτούς που ήταν αντίθετοι στον πόλεμο, αντέγραψε τα έγγραφα ούτως ή άλλως. Όπως θα έλεγε αργότερα σε έναν δημοσιογράφο κατά την παράδοσή του: «Δεν θα πήγαινες φυλακή αν αυτό βοηθούσε στο τέλος του πολέμου;»
Η κατακριτέα συμπεριφορά της κυβέρνησης Νίξον, ωστόσο, είχε αμαυρώσει τόσο την υπόθεση που ένας δικαστής έπρεπε να την απορρίψει. Προηγουμένως, ο δρακόντειος χαρακτήρας του νόμου περί κατασκοπείας είχε εγγυηθεί την καταδίκη του Έλσμπεργκ και του Ρούσο.
Για τον Έλσμπεργκ, ωστόσο, η αναζήτηση ενός καλύτερου κόσμου δεν σταμάτησε εκεί. Συχνά συμμετείχε συχνά σε διαδηλώσεις κατά των αμερικανικών πολέμων, είτε αυτοί γίνονταν στην Κεντρική Αμερική είτε στο Ιράκ. Το 2018, ο Έλσμπεργκ είχε ογδόντα επτά συλλήψεις για πράξεις πολιτικής ανυπακοής.
Ο Έλσμπεργκ αντιμετώπισε επίσης μια αναζωπύρωση της φήμης του κατά τη διάρκεια των ετών Ομπάμα. Η Τσέλσι Μάνινγκ**, στρατιώτης του στρατού, έδωσε στα WikiLeaks μυστικά έγγραφα για τους αμερικανικούς πολέμους. Η Μάνινγκ, όπως και ο Έλσμπεργκ, κατηγορήθηκε βάσει του νόμου περί κατασκοπείας. Καθώς εμφανίστηκε ενώπιον του στρατοδικείου, ο Guardian άρχισε να δημοσιεύει μια σειρά αποκαλύψεων σχετικά με τα παγκόσμια προγράμματα παρακολούθησης της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας (NSA). Αυτές οι πληροφορίες προήλθαν από τον Έντουαρντ Σνόουντεν***. Σύντομα και ο Σνόουντεν έπρεπε να κατηγορηθεί βάσει του νόμου περί κατασκοπείας. Ξεκίνησε ένας νέος πόλεμος κατά των πληροφοριοδοτών. Και ο νόμος περί κατασκοπείας ήταν το κύριο όπλο της κυβέρνησης εναντίον τους.
Ο Έλσμπεργκ υβρίστηκε από το πολιτικό κατεστημένο όταν δημοσιοποίησε τα Έγγραφα του Πενταγώνου. Ο Χένρι Κίσινγκερ, που πρόσφατα γιόρτασε τα 100α γενέθλιά του, τον αποκάλεσε «τον πιο επικίνδυνο άνθρωπο στην Αμερική». Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, η ιστορία έχει αποδείξει ότι ο Έλσμπεργκ έδρασε ηρωικά. Όταν εμφανίστηκαν νέοι πληροφοριοδότες όπως η Μάνινγκ, ορισμένοι σχολιαστές προσπάθησαν δολίως να τους βάλουν ενάντια στον Έλσμπεργκ: αυτός ήταν καλός πληροφοριοδότης, αυτοί δεν ήταν. Ο Έλσμπεργκ δεν το δέχτηκε ποτέ, γιατί αναγνώριζε τον εαυτό του στις πράξεις τους. Είπε στους δημοσιογράφους:
Ήμουν έτοιμος να πάω στη φυλακή. Σε όλη μου τη ζωή, ποτέ δεν πίστευα ότι θα άκουγα ποτέ κάποιον να θέλει να το κάνει αυτό, να ρισκάρει τη ζωή του, ώστε να αποκαλυφθούν φρικτά μυστικά. Μετά διάβασα αυτές τις αναφορές και έμαθα ότι [η Τσέλσι Μάνινγκ] ήταν έτοιμη να πάει φυλακή. Δεν μπορώ να σας πω πόσο με επηρέασε.
Πρωτοσέλιδο της Νιού Γιορκ Τάιμς με την αθώωση του Ελσμπεργκ
Ο Έλσμπεργκ όχι μόνο μίλησε για λογαριασμό της Μάνινγκ, αλλά παρευρέθηκε και στη δίκη της στο στρατοδικείο…
Τα τελευταία χρόνια, ο Έλσμπεργκ επικεντρώθηκε όλο και περισσότερο στην κατάργηση των πυρηνικών όπλων. Το 2017 εξέδωσε τον δεύτερο τόμο των απομνημονεύσεών του, αποκαλύπτοντας για πρώτη φορά τον ρόλο του ως «σχεδιαστή της Αποκάλυψης». Έκανε και μια άλλη αποκάλυψη. Ταυτόχρονα αντέγραψε τα έγγραφα του Πενταγώνου, αντέγραψε επίσης μια μελέτη για την απάντηση των ΗΠΑ στην κρίση των Στενών της Ταϊβάν το 1958. Σύμφωνα με αυτή τη μελέτη, οι στρατηγοί των ΗΠΑ πίεσαν για πυρηνικό χτύπημα.
Με τη δημοσίευση αυτής της μελέτης, ο Έλσμπεργκ παραβίαζε ξανά τον νόμο περί κατασκοπείας. Με αυτόν τον τρόπο, επιδίωξε δύο στόχους. Πρώτον, καθώς κλιμακώνονταν οι εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας για την Ταϊβάν (για άλλη μια φορά), ο Έλσμπεργκ ήθελε να προειδοποιήσει τον κόσμο ότι είχε πλησιάσει επικίνδυνα στον πυρηνικό πόλεμο του παρελθόντος. Από την άλλη πλευρά, προκάλεσε την κυβέρνηση των ΗΠΑ να τον κατηγορήσει ώστε να αμφισβητήσει τη συνταγματικότητα του νόμου περί κατασκοπείας.
Αυτή δεν ήταν η τελευταία μάχη του Έλσμπεργκ ενάντια στο επίσημο απόρρητο. Δύο μήνες πριν από τη διάγνωση του καρκίνου, ο Έλσμπεργκ αποκάλυψε ότι το 2010 το WikiLeaks του έδωσε αντίγραφα των εγγράφων της Μάνινγκ. Ο Έλσμπεργκ κράτησε αυτά τα έγγραφα ως αντίγραφο ασφαλείας. Δεν τα δημοσίευσε ποτέ, γιατί ο νόμος περί κατασκοπείας ποινικοποιεί όχι μόνο τη δημοσίευση «πληροφοριών εθνικής άμυνας» αλλά την απλή κατοχή τους. Ο Έλσμπεργκ ζήτησε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ να τον κατηγορήσει μαζί με τον Ασάνζ****. Και πάλι, τα κίνητρά του ήταν ξεκάθαρα: αμφισβητούσε με βάση το σύνταγμα το νόμο περί κατασκοπείας.
«Θα συνεχίσω όσο μπορώ»
Σε μια πρόσφατη συνέντευξη στην Washington Post , ο Έλσμπεργκ σημείωσε τις ομοιότητες μεταξύ του πολέμου του Βιετνάμ και του τρέχοντος πολέμου στην Ουκρανία. Οι δύο πόλεμοι ήταν ξεκάθαρα σε αδιέξοδο, αλλά οι αντίστοιχες κυβερνήσεις το αρνούνται. «Αυτή τη στιγμή ξαναζώ μια σελίδα ιστορίας που δεν είχα καμία επιθυμία να ξαναζήσω. Και ήλπιζα να μην χρειαστεί. Καλύτερα να φύγω. Το μυαλό μου εκεί είναι», είπε ο Έλσμπεργκ.
Στο email που ανήγγειλε τον καρκίνο τελικού σταδίου, η απειλή του πυρηνικού πολέμου ήταν ξεκάθαρα στο μυαλό του Έλσμπεργκ. Ενώ δήλωνε ότι ο κόσμος κινδύνευε από έναν πυρηνικό πόλεμο εξαιτίας της Ουκρανίας ή της Ταϊβάν, ο Έλσμπεργκ έγραψε: «Είναι καιρός – αλλά δεν είναι ακόμα πολύ αργά! – η κοινή γνώμη σε όλο τον κόσμο να αμφισβητήσει επιτέλους και αντισταθεί στην εσκεμμένη ηθική τύφλωση των ηγετών του παρελθόντος και του παρόντος. Θα συνεχίσω, όσο μπορώ, να συμβάλλω σε αυτές τις προσπάθειες.»
Καθώς θεωρούσε τον κόσμο πιο κοντά από ποτέ στην καταστροφή, σημείωσε: «Είμαι χαρούμενος που ξέρω ότι εκατομμύρια άνθρωποι – συμπεριλαμβανομένων όλων των φίλων και συντρόφων στους οποίους απευθύνω αυτό το μήνυμα! – έχουν τη σοφία, την αφοσίωση και το ηθικό θάρρος να επιδιώξετε αυτούς τους σκοπούς και να εργαστείτε ακούραστα για την επιβίωση του πλανήτη μας και των πλασμάτων του. »
Όταν του πήρα συνέντευξη την 50ή επέτειο από τη δημοσίευση των Εγγράφων του Πενταγώνου, κατάλαβα ότι ελάχιστα τον ενδιέφερε να αναπολήσει το παρελθόν παρά να συνεχίσει το επείγον έργο του για την αποτροπή του πυρηνικού πολέμου και τη μεταρρύθμιση του νόμου περί κατασκοπείας. Για να τιμήσουμε τον Έλσμπεργκ, δεν αρκεί να τον θυμόμαστε ως ιστορική προσωπικότητα. Πρέπει επίσης να συνεχίσουμε το έργο του και την κληρονομιά του για να διαλύσουμε την πολεμική μηχανή που κόστισε πάρα πολλές ζωές. Πρέπει να τερματίσουμε το καθεστώς μυστικότητας που τη συνοδεύει για να συντρίβει όσους λένε την αλήθεια ενώ αθωώνει τους εγκληματίες πολέμου.
*Ο Chip Gibbons είναι πολιτικός διευθυντής του Defending Rights & Dissent. Οργάνωσε το podcast Still Spying, την ιστορία της πολιτικής παρακολούθησης του FBI. Σήμερα γράφει ένα βιβλίο για την ιστορία του FBI, σχετικά με τη σχέση πολιτικής επιτήρησης και εθνικής ασφάλειας στις ΗΠΑ.
** Η Τσέλσι Μάνινγκ κατά την εισβολή των ΗΠΑ (Άνοιξη 2003) στο Ιράκ διέρρευσε μέσω WikiLeaks, περίπου 700.000 απόρρητα έγγραφα του αμερικανικού στρατού. Καταδικάστηκε σε 35 χρόνια κάθειρξη, αλλά πήρε χάρη από τον πρόεδρο Ομπάμα, το 2017.
*** Ο Έντουαρντ Σνόουντεν, το 2013, ως τεχνικός της NSA και της CIA, διοχέτευσε στον Τύπο απόρρητες πληροφορίες πρoγραμμάτων μαζικής παρακολούθησης των Αμερικανικών και Βρετανικών κυβερνήσεων με τη συνεργασία εταιριών τηλεπικοινωνιών και Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Από τότε ζει στη Ρωσία, όπου του χορηγήθηκε άδεια μόνιμης διαμονής.
**** Ο Τζούλιαν Ασάνζ, είναι Αυστραλός ακτιβιστής. Από το 2006 φέρεται ως ο ιδρυτής της πλατφόρμας Wikileaks από την οποία διέρρευσαν απόρρητες πληροφορίες των ΗΠΑ. Από 2010 παραμένει κρατούμενος σε φυλακές υψίστης ασφαλείας της Βρετανίας, περιμένοντας αν η δικαιοσύνη θα τον εκδώσει στις Η.Π.Α.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Πηγή: Les-Crises
