του Δημήτρη Μακροδημόπουλου
Ο Σάμιουελ Χάντινγκτον στο πόνημά του America’s Changing Strategic Interests το 1991 ανέπτυξε την παρακάτω προβληματική: Μετά την πολυδιάσπαση του σοβιετικού μπλοκ, καθήκον των ΗΠΑ ήταν να εμποδίσει την ανάδειξη ενός νέου πόλου ισχύος που δυνητικά θα μπορούσε να ηγεμονεύσει στην Ευρασία. Κατά τον Χάντινγκτον αυτόν τον ρόλο θα μπορούσε να διεκδικήσει μια Ενωμένη Ευρώπη. Μεταξύ άλλων πρότεινε να ενθαρρυνθεί μια ραγδαία και άνευ όρων διεύρυνση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος που θα απέτρεπε την εμβάθυνση και την ενοποίηση της Ευρώπης, συμβουλή που υλοποιήθηκε αφού η ΕΕ από 12 μέλη που αριθμούσε το 1991 σήμερα αριθμεί 27 και δυνητικά με την απόφαση της τελευταίας συνόδου κορυφής για Ουκρανία, Μολδαβία, Γεωργία σε συνδυασμό και με την προοπτική ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στοχεύει στα 36 μέλη. Οι ρίζες αυτής της αντίληψης ανάγονται στον γεωπολιτικό Νίκολας Σπάικμαν ο οποίος από το 1942 ήταν αντίθετος στην ενοποίηση της Ευρώπης: «Μια ομοσπονδιακή Ευρώπη, έγραφε, θα αποτελούσε μια συσσώρευση ισχύος η οποία θα άλλαζε εντελώς τη σημασία που έχουμε ως Ατλαντική δύναμη και θα αποδυνάμωνε σημαντικά τη θέση μας στο δυτικό ημισφαίριο» Ο Paul Krugman εξετάζοντας το 2012 την Ευρωζώνη αθροιστικά εν μέσω της κρίσης διαπίστωνε ότι «τόσο το ιδιωτικό όσο και το δημόσιο χρέος της είναι ελαφρώς χαμηλότερα από των ΗΠΑ, πράγμα που σημαίνει, όπως έγραφε, ότι θα έπρεπε να υπάρχουν μεγαλύτερα περιθώρια ελιγμών». Συνεχίζοντας τις διαπιστώσεις σημείωνε τότε ότι «η Ευρώπη ως σύνολο έχει χονδρικά ισοσκελισμένο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, γεγονός που σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να προσελκύσει κεφάλαια από αλλού. Η Ευρώπη όμως, συνέχιζε, δεν είναι άθροισμα είναι ένα σύνολο κρατών που έχουν τους δικούς τους προϋπολογισμούς και τις δικές τους αγορές εργασίας. Κι έτσι δημιουργείται η κρίση». Τότε γιατί η ΕΕ διευρύνεται διαρκώς; Πώς ερμηνεύεται μάλιστα το οξύμωρο, να συμπορεύονται τα συμφέροντα των ΗΠΑ που προκρίνουν τις συνεχείς διευρύνσεις της ΕΕ με την πρακτική των Βρυξελλών να μη προχωρά στην εμβάθυνση μέσω της ομοσπονδοποίησης;
Πρώτον, η αντίθεση της Γερμανίας στην προοπτική της πολιτικής ένωσης της Ευρώπης υπαγορεύεται από τα συμφέροντα του Βερολίνου στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης. Στο μυαλό του κόσμου έχουν δημιουργήσει την πεποίθηση ότι παγκοσμιοποίηση σημαίνει ενοποίηση των πάντων που θα οδηγήσει σε άμβλυνση ακόμη και σε εξάλειψη των ανισοτήτων. Η αλήθεια είναι ότι στην πράξη παγκοσμιοποίηση σημαίνει το εντελώς αντίθετο. Σημαίνει το γκρέμισμα όλων των φραγμών – κοινωνικών, περιβαλλοντολογικών, ηθικών – για το κεφάλαιο, όχι όμως και το γκρέμισμα των συνόρων που του είναι απαραίτητα για την αναπαραγωγή του. Η Αμερικανίδα ιστορικός Έλεν Μέικσινς Γουντ το αποσαφήνισε: «Ο κατακερματισμός του κόσμου σε χωριστές οικονομίες, κάθε μια με το δικό της κοινωνικό καθεστώς και τις δικές της εργασιακές συνθήκες, …είναι εξίσου αναγκαίος για την παγκοσμιοποίηση με την ελεύθερη κίνηση του κεφαλαίου,,,, Η πολιτική του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού δεν είναι το παγκόσμιο κράτος αλλά ένα παγκόσμιο σύστημα πολλών εθνικών κρατών» Ενώ αλλού σημειώνει ότι το εθνικό κράτος «βρίσκεται στην καρδιά του νέου παγκόσμιου συστήματος» καθώς «συνεχίζει να παίζει ουσιώδη ρόλο στη δημιουργία και στη διατήρηση των συνθηκών που είναι αναγκαίες για τη συσσώρευση του κεφαλαίου». Επομένως η διατήρηση των κρατικών συνόρων εντός της ΕΕ αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για την κερδοφορία του ευρωπαϊκού κεφαλαίου. Ταυτόχρονα τα σύνορα κρατούν κατακερματισμένους τους ευρωπαίους εργαζόμενους και αποδυναμώνουν τις αντιδράσεις τους ενώ το ευρωπαϊκό κεφάλαιο έχει ενοποιηθεί.
Δεύτερον, διότι οι συνεχείς διευρύνσεις οδηγούν αναπότρεπτα σε άλλες μορφές οργάνωσης και λειτουργίας της Ένωσης. Καταργούν την αρχή της ομοφωνίας ενισχύοντας καθοριστικά τη θέση Γερμανίας και Γαλλίας.. Ήδη για τη συγκεκριμένη απόφαση για Ουκρανία, Μολδαβία και Γεωργία, καταργήθηκε η ομοφωνία αφού αποφασίστηκε από τους 26 και όχι από τους 27. Δεν είναι μόνον ο καγκελάριος Σολτς που τάσσεται υπέρ της πλειοψηφίας στη λήψη των αποφάσεων. Και ο πρόεδρος Μακρόν παλαιότερα, με αφορμή την πρόταση της Κομισιόν για έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΠΓΔΜ και την Αλβανία, είχε δηλώσει. «Δεν θέλω μια Ευρώπη που, ενώ λειτουργεί με δυσκολία με 27μέλη, αποφασίζει παρ’ όλα αυτά να καλπάσει με 30 ή με 32 μέλη κρατώντας τους ίδιους κανόνες».
Τρίτον, με την αύξηση των κρατών μελών δυνητικά σε 36 πλέον, είναι αναμενόμενο η ΕΕ να μετεξελιχθεί στην Ευρώπη των “πολλαπλών ταχυτήτων” που θα αποτελεί θεσμική λύση για την ένταξη στην Ε.Ε. χωρών που δεν πληρούσαν ούτε θα πληρούν ποτέ τα κριτήρια της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Ώστε εντός των ορίων της Ε.Ε. να συνυπάρχουν ο Πρώτος και ο Τρίτος Κόσμος, τόσο η μητρόπολη όσο και οι “αποικίες”, εξελιγμένες αλλά και πολύ καθυστερημένες χώρες. Για να εσωτερικευθούν έτσι εντός της Ε.Ε. οι άνισες ανταλλαγές μεταξύ ισχυρών και αδύναμων, με την προμήθεια φθηνών πρώτων υλών και φθηνής εργασίας από τους αδύναμους και προσφορά ακριβών προϊόντων από τους ισχυρούς, όπως διεξάγονταν στο παρελθόν μεταξύ της Ευρώπης και των αποικιών της στον Τρίτο Κόσμο. Ακόμη και η ιδέα του προέδρου Μακρόν περί μιας διευρυμένης ευρωπαϊκής “πολιτικής κοινότητας” αυτή τη λογική υπηρετεί. Σε αυτή την περίπτωση, η χώρα μας, σε ποιά “ταχύτητα” θα ενταχθεί;
Μακροδημόπουλος Δημήτρης
Αλεξ/πολη ΄- κιν. 6947-771412
20/12/2023
Η διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής συνκαθορίζεται και από σύνθετους εξωγενής παράγοντες. Οπότε το ερώτημα στον τίτλο του άρθρου μόνο ως ρητορικό μπορεί να διατυπωθεί.
Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό.
Αν σκεφθούμε την ΕΟΚ ΑΠΌ ΤΌΤΕ που εντάχθηκε η Ελλάδα μέχρι και σήμερα θα δει ότι η Ευρώπη ως ΕΕ πλέον, έχει χαμένο τον δρόμο της. Ούτε μόνον τα συμφέροντα της Γερμανίας είναι Ευρώπη ή της Γαλλίας ούτε οι επιταγές των ΗΠΑ. Ούτε η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και της ΕΣΣΔ μπορούσε να σημαίνει την άμεση ένταξή τους ως ισότιμα μέλη. Δεν είχε στόχευση η Ευρώπη, δεν είχε αρχές για την ολοκλήρωσή της; Αποδεικνύεται και πρακτικά ότι τίποτα δεν είχε επί της ουσίας μόνον διακηρύξεις είχε. Έρμαιο συμφερόντων είναι, όχι πάντα δικών της.
Πρόσφατα είχαν αναρτήσει οι ανιχνεύσεις ένα άρθρο της Le Monde Diplomatique: ‘οταν η διεύρυνση απειλεί με διάλυση
Το μόνο το οποίο με εκπλήσσει στο σχόλιό σας είναι το γεγονός, ότι η εξυπηρέτηση συμφερόντων για εσάς αποτελεί μάλλον αρνητικό κίνητρο για πολιτικές επιλογές (“Έρμαιο συμφερόντων είναι, όχι πάντα δικών της”). Φυσικά μια υπολογίσιμη δύναμη όπως είναι η ΕΕ, υπόκειται και σε εξωγενής επιρροές, όπως εξάλλου και η ίδια ασκεί τέτοιες.
Από το αποτέλεσμα κρίνουμε ότι αυτά τα συμφέροντα δεν ωφέλησαν την ΕΕ. Είναι ένα μόρφωμα άβουλο στις διεθνείς εξελίξεις, δεν διαδραματίζει κανένα ρόλο στη διαμόρφωσή τους. Χειραγωγείται από τις ΗΠΑ και αν αυτή η χειραγώγηση ευνοεί τα γερμανικά συμφέροντα, επί του παρόντος το αποτέλεσμα είναι αρνητικό για το Βερολίνο. Σε κάθε περίπτωση ο καθένας μας μπορεί να έχει τις εκτιμήσεις του.
Το αν ωφέλησαν ή όχι τα συμφέροντα της ΕΕ είναι κάπως δύσκολο να το διακρίνουμε ενόσω τουλάχιστο υποστηρίζετε, ότι η ΕΕ δεν έχει τέτοια διακριτά συμφέροντα. Στην δική μας την περίπτωση θα έλεγα για παράδειγμα, ότι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων των χρηματοδοτών μας ταυτίζετε με την εξυπηρέτηση των δικών μας συμφερόντων από την στιγμή την οποία δεν έχουμε άλλα συμφέροντα από την εξασφάλιση της χρηματοδότησής μας.