Το νέο βιβλίο του Δημήτρη Δεληολάνη «Ποιος σκότωσε τον Γκράμσι», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Στοχαστής, είναι έργο αναφοράς που έρχεται να προστεθεί σε μια συστηματική εκδοτική προσπάθεια για γνωριμία με το έργο του μεγάλου Ιταλού αγωνιστή και διανοητή.
Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα είδος βιογραφίας που προσεγγίζει κρίσιμα σημεία της ζωής και της δράσης του, παρουσιάζοντας πολλά σημαντικά ντοκουμέντα, μέχρι σήμερα άγνωστα, τουλάχιστον στο ελληνικό κοινό. Ωστόσο ο συγγραφέας διευκρινίζει εξαρχής πως δεν πρόκειται βιογραφία κι ότι το θέμα του είναι «το δύσκολο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε ο πολιτικός Γκράμσι και οι τραγικές συνθήκες κάτω από τις οποίες διαμορφώθηκε ο πολιτικός στοχασμός του με τη μορφή που διατυπώθηκε στα περίφημα Τετράδια της Φυλακής».
Πολλά και ενδιαφέροντα είναι και τα όσα ακολούθησαν τον θάνατο του Γκράμσι σε σχέση τόσο με το Κομμουνιστικό Κόμμα, όσο και με τις εξελίξεις στην Ιταλία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στον ρόλο που έπαιξε ο Παλμίρο Τολιάτι στη διαχείριση της «διαθήκης» που άφησε με το έργο του ο Γκράμσι.
Με πλήθος στοιχείων και απόλυτη τεκμηρίωση, με γραφή που κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον, ζούμε στην πραγματικότητα όλο το δράμα στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας.
Οι επιστολές του ίδιου και συντρόφων του, είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικές κάτω από το φως των αρχείων που είδαν το φως πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του.
Σίγουρα το «Ποιος σκότωσε τον Γκράμσι» είναι ένα βιβλίο που βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τις θέσεις που έπαιρνε ο Γκράμσι, τοποθετώντας τις απόψεις μέσα στο πραγματικό ιστορικό πλαίσιο, τόσο σε ό,τι αφορά την ιταλική κοινωνία, όσο και τις εξελίξεις στο Κομμουνιστικό Κίνημα.
Δεν υπάρχει ερωτηματικό στον τίτλο του βιβλίου γιατί –όπως γράφετε– δεν φιλοδοξεί να εγείρει ερωτήματα, αλλά να δώσει απαντήσεις. Οπότε, πού καταλήγετε, ποιος σκότωσε τον Γκράμσι;
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται όλα τα στοιχεία ώστε ο αναγνώστης να διαμορφώσει τη δική του άποψη. Φοβάμαι πως ίσως ο μεγάλος όγκος των ντοκουμέντων να δυσκολέψει την ανάγνωση. Αλλά θέλησα να πάρω αυτό το ρίσκο διότι αντιμετωπίζω το όλο θέμα με δημοσιογραφική αποστασιοποίηση και δεν θέλω να επιβάλω στον αναγνώστη τη δική μου άποψη. Ας μείνουμε στα γεγονότα: ο Γκράμσι πέθανε έγκλειστος στις φασιστικές φυλακές. Ο Μουσολίνι, που τον γνώριζε προσωπικά, ήξερε πως η υγεία του δεν του επέτρεπε να επιβιώσει μέσα στη φυλακή. Έκαναν όμως ό,τι έπρεπε οι σύντροφοί του για να τον απελευθερώσουν; Στο βιβλίο καταγράφονται λεπτομερώς όλες οι απόπειρες, αλλά και οι εντάσεις και οι συκοφαντίες που εκτόξευαν οι κομμουνιστές εναντίον του, καθώς τον θεωρούσαν ύποπτο για τροτσκισμό.
Ποια από τα ευρήματα της έρευνάς σας θεωρείτε ως τα πιο κρίσιμα για να κατανοήσουμε τι ακριβώς συνέβη σχετικά με τη φυλάκιση και τον θάνατό του;
Τα κρίσιμα στοιχεία είναι εκείνα που αναφέρονται στην κριτική του απέναντι στην πολιτική της Κομμουνιστικής Διεθνούς αναφορικά με το φασιστικό κίνημα (δηλαδή τον περιβόητο «σοσιαλφασισμό»), καθώς κι εκείνα που σχετίζονται με τη σταλινική αντίληψη του κομμουνιστικού κόμματος και του σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ένωση. Είναι στοιχεία που περιέχονται στις επιστολές του Γκράμσι και στα Τετράδια της Φυλακής κι έγιναν γνωστά μόνον στα τελευταία χρόνια του περασμένου αιώνα.
«Ο Γκράμσι βάζει στην πρώτη θέση τις κοινωνικές σχέσεις, τις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές της κάθε τάξης και την εκάστοτε ιδεολογική ηγεμονία επί της κοινωνίας. Επάνω σε αυτά οικοδομεί την όποια στρατηγική πολιτικής ανατροπής»
Ποια υπήρξαν τα σημεία καμπής για τη σκέψη του Γκράμσι;
Ο Γκράμσι ανήκε σε εκείνους τους στοχαστές, σοσιαλιστές πρώτα και κομμουνιστές αργότερα, που είχαν σαφέστατη αντίληψη της πολιτικής. Εννοώ πως στην πολιτική δράση τους δεν άφηναν τα όποια ιδεολογικά σχήματα να τους θαμπώσουν. Νομίζω πως η αξία του ακόμη και σήμερα βασίζεται ακριβώς σε αυτή την λαμπρή ικανότητά του να διαμορφώνει μια ξεκάθαρη πολιτική πορεία για τα κόμματα των υποτελών τάξεων.
Σε ποιο βαθμό το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα υιοθέτησε την πολιτική που χάραξε ο Γκράμσι;
Σε μεγάλο βαθμό. Ο Τολιάτι αναγκάστηκε μεν από τις δύσκολες συνθήκες στις οποίες βρισκόταν επί φασισμού να ευθυγραμμιστεί με τους Σοβιετικούς, αλλά μόλις επέστρεψε στην Ιταλία έκανε τα πάντα για να κάνει γνωστή τη σκέψη του Γκράμσι, έστω και λογοκριμένη. Όσο για την πολιτική του Ιταλικού ΚΚ θα έλεγα πως ο Γκράμσι την επηρέασε σε βάθος όσο ο Τολιάτι ήταν ζωντανός. Μετά τον θάνατό του το 1964 συνεχίστηκαν οι αναφορές σε αυτόν, αλλά στο Ιταλικό ΚΚ ακολουθήθηκε μια άλλη κατεύθυνση.
Σήμερα μπορεί το έργο του να μας δώσει νέα δύναμη για να αντιμετωπίσουμε τη λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού; Σε ποιο βαθμό παραμένει επίκαιρο;
Θα έλεγα πως παραμένει επίκαιρο σε πολλά επίπεδα. Το πρωτείο της πολιτικής στο οποίο αναφέρθηκα αποτελεί πλέον ρήξη επαναστατικής φύσης με το πρωτείο της οικονομίας που πρεσβεύει ο ολέθριος νεοφιλελευθερισμός. Είναι η φράση του περιβόητου Σόιμπλε πως «τις κυβερνήσεις δεν τις καθορίζουν οι ψηφοφόροι αλλά οι αγορές». Ο Γκράμσι βάζει στην πρώτη θέση τις κοινωνικές σχέσεις, τις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές της κάθε τάξης και την εκάστοτε ιδεολογική ηγεμονία επί της κοινωνίας. Επάνω σε αυτά οικοδομεί την όποια στρατηγική πολιτικής ανατροπής. Μια αντίληψη μακριά από κάθε οικονομικίστικη ανάγνωση του μαρξισμού, που δυστυχώς ακόμη και σήμερα κυκλοφορεί στον χώρο της Αριστεράς. Αλλά και στο ιστορικό επίπεδο θέλω να πιστεύω πως το βιβλίο αυτό συνεισφέρει στο να αποκαλυφθεί και να γίνει ευρύτερα γνωστό πως στον μεσοπόλεμο δεν παρέμειναν όλοι οι ευρωπαίοι κομμουνιστές τυφλοί μπροστά στα τραγικά λάθη της Διεθνούς και ενώπιον του αυταρχικού καθεστώτος που οικοδομείτο στη Σοβιετική Ένωση.
