του Γιώργου Τσουκαλά*
«Τι πρέπει να κάνω;» Ένα βασανιστικό ερώτημα ταλανίζει αδιαμφισβήτητα τον Recep Tayip Erdogan τον τελευταίο καιρό. «Τι πρέπει να κάνω για να κρατήσω την εξουσία; Για να μην χάσω το Σεράι μου; Να τηρήσω τις υποσχέσεις μου στον λαό για μια νέα Τουρκία το 2023;» Σύμφωνα με τον Πρόδικο, όπως αφηγείται ο Ξενοφώντας (Ξενοφών, Απομνημονεύματα Β΄ 21-31), ο Ηρακλής κάποτε είχε βρεθεί στο Σταυροδρόμι της Αρετής και της Κακίας, ακολουθώντας τελικά την Οδό της Αρετής. Αν όλοι οι άνθρωποι, κατά την ελληνική μυθολογία, καταλήγουμε καθημερινά σ’ αυτό το σταυροδρόμι, τότε δεν χωρεί αμφιβολία πως ο Erdogan, ως Πρόεδρος της Τουρκίας, μιας χώρας που πατάει σε δυο βάρκες, σχοινοβατώντας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, άγει ολοταχώς προς το δικό του, κρίσιμο, Σταυροδρόμι της Αρετής και της Κακίας.
ΤΑ ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (1923-2023), ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΙ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ.
Το 2023 συμπληρώνεται ένας αιώνας από τον καιρό που ο Mustafa Kemal Ataturk (1881-1938) θεμελίωσε την σύγχρονη Τουρκία (1923). Αναμφίβολα έκτοτε, ως σημαντικότερος Τούρκος ηγέτης, στάθηκε ο Erdogan, ένας αληθινά μεγάλος πολιτικός νους. Από το 2003, κυβερνώντας την Ανατολία με σιδερένιο χέρι, αρχικά δίνοντας στον κοσμάκη ψωμί μαζί με το Κοράνι, υπερίσχυσε όλων, ακόμη και των περιώνυμων Τούρκων Στρατηγών, που σαν άλλο Σώμα των Γενιτσάρων, διύλιζαν την τουρκική πολιτική ηγεσία, ενώ από το 2017, μετέβαλε το κεμαλικό σύνταγμα, και στέφθηκε αυταρχικός Πρόεδρος της Τουρκίας, ο «Σουλτάνος». Αξιοποιώντας την τελωνειακή ένωση της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, έφτιαξε για πρώτη φορά μια τουρκική μεσαία τάξη. Πρόμαχος μιας ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής, αν κι αρχικά παράκλητος των Η.Π.Α., ήδη από το 2003, πέδησε τις μεγάλες αμερικανικές προσδοκίες, αρνούμενος την διέλευση των αμερικανικών στρατευμάτων από την χώρα του, προκειμένου να εισβάλουν στο Ιράκ. Ακολούθως κοπανήθηκε με το ίδιο το βαθύ κεμαλικό τουρκικό κράτος, πράκτορα των δυτικών συμφερόντων εντός της χώρας του, και το καθυπέταξε. Αλλά και ως προς την Ρωσία, έπραξε τα όμοια, με αποκορύφωμα το 2015, όταν η Τουρκία κατέρριψε δι’ ασημάντου αφορμής, ένα ρωσικό μαχητικό. Εν ολίγοις, ιδεολογικά πιστός στο παράλογο όραμα της ανάστασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, επιχείρησε αντιρεαλιστικά και μάταια να την ξαναζωντανέψει, από την Μέση Ανατολή έως την Λιβύη και την Μαύρη Αφρική, υποσχόμενος στον λαό του πως το 2023 θα αντικαθιστούσε την Συνθήκη της Λωζάνης (1923), με μία άλλη! Καθώς όμως, και παρά την θρησκευτική προσκόλλησή του στο γράμμα του Ισλάμ, άλλες οι βουλές των ανθρώπων, και άλλες του Θεού, το 2023 καταφθάνει τρέχοντας, και μεγάλες ανατροπές παγκοσμίως έχουν επισυμβεί που έχουν προφανώς ανατρέψει τα μεγάλα σχέδια του. Ή μήπως όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία και αλλού, μεταξύ των υπερδυνάμεων, φαντάζουν στα μάτια του, η από Θεού έσχατη ευκαιρία του, το 2023 να ιδρύσει μια νέα Τουρκία; Να λάβει, όπως ο Erdogan ήδη υποσχέθηκε στους Τούρκους, κατά το έτος 2023, σάρκα και οστά μία άλλη «Συνθήκη της Λωζάνης» ακριβώς στην εκατονταετία από την προηγούμενη (1923);
Η ΜΕΓΑΛΗ ΦΟΒΙΑ ΤΟΥ ERDOGAN.
Το μοναχικό όραμα του Erdogan δεν έχει καμία απήχηση στον αληθινό ηγεμόνα της Τουρκίας, που παραμένουν μέχρι σήμερα οι Η.Π.Α. Μάλιστα, το 2016 ένα μεγάλο πραξικόπημα ξέσπασε στην Τουρκία, που ο Erdogan θεώρησε πως ξεκίνησε απ’ την αμερικανοκρατούμενη στρατιωτική βάση του Incirlik. Το πραξικόπημα αυτό, πάντως κατατρόμαξε τον Erdogan με την παρ’ ολίγον δολοφονία του, που θα είχε σίγουρα συμβεί, αν την ύστατη στιγμή ως από μηχανής θεός ο Πρόεδρος της Ρωσίας, Vladimir Putin, αυταρχικό ίνδαλμα του Erdogan, δεν τον ενημέρωνε για τους φερέλπιδες φονιάδες που κινούνταν εναντίον του – προτού αυτοί τελικά πετάξουν πάνω από τον Έβρο και αιτηθούν άσυλο στην Ελλάδα… Απ’ ασαφή παγκόσμια συμφέροντα κηρύχθηκε, κατά τον Erdogan και τους μύχιους φόβους του μυαλού του, ένας ακατάπαυστος χρηματιστικός πόλεμος κατά της Τουρκίας μαζί μ’ ένα, πάλι κατά τον ίδιο αμερικανικό οικονομικό σφυροκόπημα, που εξακολούθησε τα τελευταία έτη, γκρεμίζοντας την πάλαι ποτέ σαρωτική λαοφιλία του στην τουρκική κοινωνία. Όλα τούτα, κάνουν ίσως τον Erdogan να αναλογίζεται πως βιώνει ένα παρατεταμένο κι άλλο «2016» όταν η κατ’ αυτόν αμερικανοκίνητη συνωμοσία απ’ το Incirlik λίγο έλειψε να αποκεφαλίσει την εξουσία απ’ τους ώμους του. Το 2021, η επαναφορά των Δημοκρατικών στην κυβέρνηση, στις Η.Π.Α., ίσως ήλθε κατά την δική του λογική, να τον αποτελειώσει πολιτικά, καθώς πλέον ο τουρκικός λαός, κουρασμένος από την φτώχεια και απ’ την μακρόχρονη παραμονή του «Σουλτάνου» στην εξουσία, ετοιμάζεται να τον αντικαταστήσει στην Προεδρία – με το απλοϊκό σκεπτικό, ας κερδίσει οποιοσδήποτε άλλος «εκτός από αυτόν»! Τοιουτοτρόπως, ο Erdogan εμφορείται από μία Μεγάλη Φοβία, τον Αφανισμό, που τον φέρνει ξανά στο Σταυροδρόμι της Αρετής και της Κακίας.
Η ΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ.
Αν ο Erdogan ενδιαφέρεται το 2023 να ολοκληρώσει την πολιτική μεταρρύθμιση της Τουρκίας, που άρχισε το 2017 με την εισαγωγή ενός ενισχυμένου, κυριολεκτικά αυταρχικού, προεδρικού συστήματος, ως απάντηση στο αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, τότε δεν έχει παρά να οραματίζεται ένα ακόμη ανατολικότερο καθεστώς, μια σχεδόν ισλαμική δημοκρατία, με τον ίδιο επικεφαλής ες αεί. Φυσικά, η Δύση δεν θα χωρέσει αυτό το όραμά του, καθώς οι Η.Π.Α. έχουν στοιχηματίσει πλέον τα πάντα, σε μία μόνον εναπομένουσα εκδοχή, την αποχώρησή του από την εξουσία με εκλογές το 2023. Οι Η.Π.Α. προφανώς ευελπιστούν πως μία νέα, δυτικόφιλη κυβέρνηση στην Τουρκία, σχεδόν αλεβίδικη ή έστω κεμαλική, θα επαναφέρει το απολωλός πρόβατο στο δυτικό μαντρί, για τα καλά, και το γεωπολιτικό φράγμα (Rimland) του Spykman, κατά της Ρωσίας θα αποκατασταθεί στις παλιές του δόξες στον Εύξεινο Πόντο. Σε αυτήν την περίπτωση, και αν αποδέχεται αυτήν την αμερικανική προαίρεση, ο Erdogan πρέπει απλώς να συμφωνήσει παρασκηνιακά για την συνταξιοδότησή του, για το που και πως θα αποσυρθεί ειρηνικά, χωρίς την απειλή ενός πολιτικού ρεβανσισμού και ενός δικαστηρίου που θα κρίνει τα αδιάφανα πεπραγμένα του ως άλλου Osman Kavala και προς εκδίκηση των χιλιάδων θυμάτων των διώξεων που εξαπέλυσε στους αντιπάλους του κατά την διάρκεια του βίου του.
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΚΙΑΣ.
Αν όμως ο Erdogan δεν συμβιβάζεται με το αμερικανικό Πεπρωμένο του, και θελήσει να αντισταθεί, τότε δεν έχει παρά να ασκήσει το δικαίωμα της αρνησικυρίας (veto) στην ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας, στην Βορειοατλαντική Συμμαχία (ΝΑΤΟ) εξυπηρετώντας απροκάλυπτα τα ρωσικά συμφέροντα, προς χάριν του δεσποτικού προτύπου κάθε αυταρχικού ηγέτη, του Putin. Έτσι, θα επισυμβεί το τάχα παράδοξο, η Ρωσία να αδιαφορεί δήθεν για την διεύρυνση του ΝΑΤΟ, ασφαλής και ήσυχη πως ταυτόχρονα η Τουρκία θα δηλώνει αρνησικυρία. Εξάλλου, για την Ρωσία, ο μόνος εφικτός νομικά, τρόπος ματαίωσης της ένταξης νέων μελών στο ΝΑΤΟ, είναι η αρνησικυρία απ’ την Τουρκία, που έχει άλλωστε και λόγο και δικαίωμα, ως μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Κάπως έτσι, η Τουρκία, σαν αντεστραμμένη Τροία, θα αρχίσει να μεταμορφώνεται σε δούρειο ίππο της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ. Ακολούθως, ίσως συλλογίζεται ο Erdogan, οι Η.Π.Α., ακόμα και διατηρώντας το ΝΑΤΟ ως σκιά του εαυτού του, μπορούν να προσκαλέσουν σε αντικατάσταση της πεπαλαιωμένης Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού (1949) με μία άλλη, που θα είναι προσαρμοσμένη στον 21ο αιώνα και στις αλλαγές στην παγκόσμια ισορροπία ισχύος, μ’ ένα νέο αμυντικό οργανισμό, όπου αυτός και η χώρα του δεν θα συμμετάσχει. Άλλωστε, το λεγόμενο «φράγμα» (Rimland) του Spykman έχει σπάσει, είτε από τότε που η Ρωσία κέρδισε τον πόλεμο στην Συρία, είτε από το 2016 όταν ξεκίνησε η ρωσοτουρκική συνεργασία. Και προφανώς, όλες αυτές οι συνεχιζόμενες «ανταλλαγές» κρατών μεταξύ των υπερδυνάμεων, οι μετατοπίσεις των υποτελών έναντι των ηγεμόνων, και οι αναπροσαρμογές των ζωνών επιρροής του 21ου αιώνα, που βλέπουμε να τεκταίνονται εδώ και πολλά χρόνια, αλλά έχοντας φτάσει το 2022 σε μία κορύφωση με την Ουκρανία, δεν αποκλείεται να άγουν και σε μία μετατόπιση της Τουρκίας ως αντιστάθμισμα προς την Ρωσία. Άλλωστε ο Erdogan το προτιμά, καθώς θεωρεί πως συμφέρει την Τουρκία αφού μεταξύ άλλων ονειρεύεται πως θα αποκτήσει ακλόνητη εξουσία στην Ανατολία και ρωσικά πυρηνικά όπλα. Εν κατακλείδι, αν η Ρωσία είναι ήδη στην Συρία, γιατί να μην βρεθεί και στην Τουρκία, αφού το φράγμα (Rimland) του Spykman σε αυτό το σημείο έχει σπάσει, και στην πραγματικότητα, έχει μεταφερθεί λίγο νοτιότερα, οριζόμενο απ’ τον νοητό άξονα που σχηματίζεται από τους Εβραίους και τους Έλληνες μαζί με τους Αιγύπτιους; Τότε πλέον, ίσως συλλογίζεται ο Erdogan πως ο δρόμος είναι ανοιχτός για να εντάξει την Τουρκία στον άξονα Κίνας και Ρωσίας, και να εγκαταστήσει στην χώρα μια τζαμαχιρίγια (jamahiriya), με αυτόν ως τον σημαντικότερο Τούρκο ηγέτη του τελευταίου αιώνα, έναν Kemal Ataturk από την ανάποδη.
Η ΑΝΑΤΟΛΙΑ ΩΣ ΤΕΛΟΣ.
«Μηδένα πρὸ τοῦ τέλους μακάριζε», κανέναν μην μακαρίζεις πριν δεις τον θάνατό του, είχε πει ο Σόλωνας στον βασιλιά των Λυδών, Κροίσο, ρήση που θυμήθηκε ο Κροίσος όταν οι Πέρσες άναψαν την πυρά που θα τον έκαιγε ζωντανό. Άγνωστο αν οι κίνδυνοι του να εξουσιάζεις την Ανατολία είναι γνωστοί και στον Erdogan. Πάντως, η εξουσία στην Ανατολία είναι το τέλος, ο αυτοσκοπός της πολιτικής, διαχρονικά όλων των ιστορικών αυτοκρατοριών και των σύγχρονων υπερδυνάμεων, όχι μόνο του ιδίου. Που άγεται η Ανατολία; Στον δρόμο της Αρετής ή της Κακίας. Εν τέλει, τι μέλλει γενέσθαι, θα φανεί μόνον απ’ τις μεγάλες αποφάσεις του… Η Ανατολία ως το τέλος είναι ενώπιον του.
*Ο κ. Γιώργος Τσουκαλάς είναι δικηγόρος Ηλείας
