Ανδρέας Θεοφάνους*
Ο κορυφαίος εκφραστής της Μονεταριστικής Σχολής Σκέψης Milton Friedman είχε τονίσει πριν μερικές δεκαετίες ότι “inflation is always and everywhere a monetary phenomenon” – δηλαδή, «ο πληθωρισμός είναι πάντα και παντού ένα νομισματικό φαινόμενο». Ο Milton Friedman και οι Μονεταριστές πίστευαν διακαώς ότι ο πληθωρισμός είναι πάντοτε αποτέλεσμα της νομισματικής επέκτασης. Ταυτόχρονα άλλες σχολές σκέψης τόνιζαν ότι ενώ ο πληθωρισμός μπορεί να είναι αποτέλεσμα νομισματικής επέκτασης, είναι δυνατό να προκύψει επίσης και από άλλους παράγοντες. Επί τούτου υποδείκνυαν συγκεκριμένα ότι σε αρκετές περιπτώσεις τα αρνητικά supply shocks (shocks που επηρεάζουν την προσφορά) οδηγούν σε πληθωρισμό.
Εν ολίγοις ο πληθωρισμός είναι ένα σύνθετο και πολύπλοκο φαινόμενο. Στη σημερινή συγκυρία υπάρχει πολύ μεγάλη ανησυχία, μεταξύ άλλων, σε όλες τις χώρες της ΕΕ για την έξαρση του πληθωρισμού. Σημειώνεται ότι για διάφορους λόγους ο πληθωρισμός είχε παρουσιασθεί ακόμα και πριν από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Προφανώς η εξέλιξη αυτή ήταν αποτέλεσμα νομισματικής επέκτασης καθώς και αρνητικών supply shocks ως απότοκο της πανδημίας. Μεταξύ άλλων, τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα δημιούργησαν σοβαρές καθυστερήσεις στο εμπόριο, γεγονός που προκάλεσε φαινόμενα ελλείψεων και ανατιμήσεων. Αναπόφευκτα, ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας επιδείνωσαν τα δεδομένα στο οικονομικό πεδίο. Ο πληθωρισμός, που είναι δυνατό να εξελιχθεί σε στασιμοπληθωρισμό, προβληματίζει έντονα τις κυβερνήσεις αλλά και τους πολίτες των χωρών της ΕΕ. Το ζητούμενο είναι πώς αντιμετωπίζεται.
Με βάση τη Μονεταριστική ή/και Νεοφιλελεύθερη Φιλοσοφία, μια αυστηρή νομισματική και δημοσιονομική πολιτική θα μείωνε τις πληθωριστικές πιέσεις. Μια τέτοια προσέγγιση όμως θα ήταν καταστροφική καθώς θα βύθιζε τις χώρες της Ένωσης σε μια βαθειά ύφεση, πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με το τι συνέβη τα τελευταία χρόνια. Και τούτο χωρίς να αγγίζει καν τους ουσιαστικούς παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή την κατάσταση. Μια τέτοια πολιτική θα ήταν καταστροφική. Ως εκ τούτου δεν μπορεί να αποτελεί επιλογή.
Ο πληθωρισμός στη σημερινή συγκυρία μπορεί να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά με θετικά supply shocks. Είναι δυνατό να γίνει λόγος για μειώσεις της φορολογίας, για νέες ενεργειακές πηγές, για τεχνολογικές αναβαθμίσεις, για άλματα στην παραγωγικότητα και ούτω καθ’ εξής. Όμως όλα αυτά απαιτούν χρόνο. Θεωρώ επίσης ότι ο τερματισμός του πολέμου, η ομαλοποίηση των σχέσεων Ρωσίας και Δύσης και η άρση των κυρώσεων θα έχουν ευεργετικά αποτελέσματα.
Είναι πάντως προφανές ότι οι πολιτικές πιέσεις για αναζήτηση λύσης θα αυξάνονται ενόσω ο αντίκτυπος του πολέμου και των κυρώσεων θα γίνεται δυσβάστακτος για τις οικονομίες σχεδόν όλων των χωρών, ιδιαίτερα της ΕΕ. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο που ο Πρωθυπουργός της Ιταλίας Μάριο Ντράγκι κάλεσε επίσης τον Πρόεδρο των ΗΠΑ να μιλήσει με τον Πρόεδρο της Ρωσίας. Τις σκέψεις αυτές φαίνεται να συμμερίζονται και άλλοι πολιτικοί στην ΕΕ καθώς το κόστος της διαιώνισης της κρίσης είναι τεράστιο. Υπογραμμίζεται συναφώς ότι οι προτροπές για εξοικονόμηση ενέργειας δεν αποτελούν λύση στην υφιστάμενη κατάσταση.
Εν κατακλείδι η εξαιρετικά δύσκολη σημερινή κατάσταση θα πρέπει να διαφοροποιηθεί. Η συνέχιση του πολέμου, της αντιπαράθεσης Ρωσίας και Δύσης οδηγούν σε αύξηση των εντάσεων καθώς και των κινδύνων για την ευρωπαϊκή και διεθνή ασφάλεια. Παράλληλα οδηγεί σε μια ουσιαστική συρρίκνωση του βιοτικού επιπέδου της συντριπτικής πλειοψηφίας των πολιτών της ΕΕ. Σημειώνεται ότι και στη Βρετανία και στις ΗΠΑ ο πληθωρισμός είναι υψηλός. Οι επηρεαζόμενες χώρες δεν μπορούν να παρακολουθούν την κατάσταση χωρίς τον απαραίτητο προβληματισμό.
Οι ηγέτες της ΕΕ και της Δύσης γενικότερα θα πρέπει να πάρουν καθοριστικές αποφάσεις σε σχέση με τον πόλεμο και τη στάση τους έναντι της Ρωσίας. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η διαιώνιση του πολέμου και του ανταγωνισμού Ρωσίας και Δύσης συνεπάγεται λιγότερη ευημερία και λιγότερη ασφάλεια για τους λαούς της Ευρώπης. H συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών πάντως θα προτιμούσαν λύσεις που θα αντιμετωπίσουν ουσιαστικά τα οικονομικά ζητήματα και ταυτόχρονα θα οδηγούσαν στην αποκλιμάκωση των εντάσεων. O τερματισμός του πολέμου και η έναρξη συνομιλιών μεταξύ Ρωσίας και Δύσης παραμένει κορυφαίο διακύβευμα.
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
