του ΖΑΧΑΡΙΑ ΣΚΟΥΡΑ*.
Η έννοια του επίκαιρου ενέχει τη στιγμή, το χρόνο και τον χώρο που διαδραματίζονται τα γεγονότα. Το σήμερα, που όμως άμεσες είναι οι αρχές, το αξιακό σύστημα, στο χθες και οι προεκτάσεις του στο αύριο. Μικρές ή και μεγάλες διακυμάνσεις υπάρχουν, ενισχύοντας τον γενικό κανόνα που απαιτεί η εξέλιξη: την αλλαγή, την επιλογή και την προσαρμογή. Που αν οι σκέψεις περνούν μέσα από το βιολογικό, υπαρξιακό και πληθυσμιακό-κοινωνικό είναι, υπάρχουν καλές πιθανότητες για την ανάλυση και εμπέδωση του γίγνεσθαι. Παραθέτω κάποιες σκέψεις που αποτυπώνονται στο 15ο και καταληκτικό κεφάλαιο «Η Δεύτερη Φύση» του σχετικά πρόσφατου βιβλίου μου με τίτλο «Αναζητώντας τη ζωή. Από την αρχαιότητα μέχρι τον 21ο αιώνα» (Εκδόσεις Ζήτη – 2015). Ελπίζω να 
κριθούν ικανοποιητικές και να εκτεθούν στις «Ανιχνεύσεις», τον φιλόξενο διαδικτυακό τόπο του κ. Παντελή Σαββίδη.
Η εγκλωβισμένη κοινωνία
Καινούριες λέξεις, που αφορούν στον λόγο περί βίου, διαμορφώνουν ένα νέο λεξιλόγιο, αρκετά δυσνόητο για το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας: γονίδια, DNA, γονιδιωματική, πρωτεωματική, γενετική τροποποίηση, μεταλλαγμένα, μεταλλάξεις, DNA chips, test DNA, εξωσωματική γονιμοποίηση, βλαστικά κύτταρα, κυτταρική και γονιδιακή θεραπεία, κλωνοποίηση, Βιοτεχνολογία, Νανοτεχνολογία, Ρομποτική, Τεχνητή Νοημοσύνη, οικοσύστημα, οικολογική κρίση, περιβαλλοντική ρύπανση, μόλυνση, είδος, παγκόσμια κλιματική αλλαγή, φαινόμενο του θερμοκηπίου, κοσμική ακτινοβολία κ.ά. Καινούριο λεξιλόγιο χωρίς, όμως, υπόβαθρο κατανόησης των εννοιών. Καταιγιστική πληροφορία ανακοινώνεται από μαζικά μέσα ενημέρωσης για πειράματα που εκτελούνται και για ανακαλύψεις που γίνονται. Νομή στην πληροφόρηση κατέχουν και «διάφοροι κύκλοι» των κρατούντων και των διαχειριστών της εξουσίας. Η πληροφορία, εκούσια ή ακούσια, ξεφεύγει από τις πραγματικές διαστάσεις των γεγονότων, με αποτέλεσμα να δημιουργείται «θόρυβος» και σύγχυση, ενώ ζητούμενο είναι η γνώση. Η κοινωνία εντυπωσιάζεται, φαντάζεται, ελπίζει, φοβάται. Λιμάνι ηρεμίας το παραδεδομένο.
Οικονομικά συμφέροντα εποπτεύουν έναν τεχνητά παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Επιστρατεύεται ο «νόμος» του Malthus, κατασκευάζονται σοφιστικά επιχειρήματα, η καινοτομία στρέφεται προς εφήμερο προσπορισμό, η κατανάλωση αποτελεί το σύνθημα της ευτυχίας, ενώ η ενέργεια -εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια αδιάκοπων ζυμώσεων στα έγκατα της Γης- κατασπαταλιέται, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στον πλανήτη μας και το μέλλον της ανθρωπότητας. Ο πλούτος που κατέχουν σήμερα 85 άνθρωποι είναι τόσος όσος έχουν όλοι μαζί 3,5 δισεκατομμύρια φτωχοί, δηλαδή ο μισός πληθυσμός του πλανήτη. Ή ο πλούτος 211.275 ανθρώπων (ποσοστό 0,004% του παγκόσμιου πληθυσμού), αποτελεί το 13% του συνολικού παγκόσμιου πλούτου.
Η σύγκριση ξεφεύγει από οποιαδήποτε λογική. Οι αναφορές είναι σε ατομικό επίπεδο (δε συμπεριλαμβάνονται χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, πολυεθνικές εταιρείες, βασιλικοί οίκοι κ.ά.). Για τους φτωχούς, όμως, το όνειρο του «εκατομμυριούχου» καλλιεργείται, μέσα από τη «σκληρή δουλειά και τα τυχερά παιχνίδια» και αποτελεί μια επιπλέον καθημερινή πηγή πλούτου για τους πλούσιους.
Η «κρίση που μαστίζει την ανθρωπότητα»
Στον χειραγωγημένο «παγκοσμοποιημένο» πλανήτη, η ευδαιμονία δεν αναζητείται στην αρμονία πνεύματος και σώματος, μέσα σε ένα ισορροπημένο κοινωνικό περιβάλλον. Ο έλεγχος και η κατευθυνόμενη πληροφορία βρίσκεται στα χέρια των κρατούντων και υλοποιείται από στρατιές πρόθυμων και καταρτισμένων συμβούλων και υπαλλήλων, που ανταγωνίζονται για την τελειοποίηση της εξουσιαστικής παραγγελίας. Οι χειραγωγοί, με αλλεπάλληλη εναλλαγή πληροφορίας (όπου σκηνές αστέγων, παραγκουπόλεων, πολέμων, βίας, καταστροφών, πείνας, ασθενειών και αθλιότητας εναλλάσονται με σκηνές ευκατάστατων, πανάκριβων κατασκευών, ολιγομελών συναθροίσεων, μόδας, θεαμάτων, πλουσιοπάροχων δείπνων, κλινικών ακριβής φροντίδας και ηλιόλουστων διακοπών) κατευθύνουν τις επιλογές της κοινωνίας για το τι θεωρείται αποτυχία και τι επιτυχία, ευτελίζοντας τον «νόμο των αντιθέσεων». Το περιβάλλον υποβαθμίζεται από αλόγιστες επεμβάσεις (από την τρύπα του όζοντος και τις κλιματικές αλλαγές μέχρι περιορισμένης, αλλά αθροιστικής παρέμβασης τοπικής κλίμακας), η πρόληψη αντικαθίσταται από τη θεραπεία (ακριβότερη και πιο ελεγχόμενη υπηρεσία υγείας), ενώ ολοένα νέα φάρμακα και νέες τεχνολογίες επιστρατεύονται για τη διαχείριση της υγείας, ανατρέποντας το προλαμβάνειν αντί θεραπεύειν. Η έλλειψη τροφής και ο υπερπληθυσμός προβάλλονται ως αποσταθεροποιητικοί παράγοντες, παρά το γεγονός ότι παγκόσμιοι εποπτικοί οργανισμοί, όπως ο FAO (Food Agency Organization) κ.ά. συμφωνούν ότι η παραγωγή των τροφίμων φτάνει να θρέψει επαρκώς τα επτά δισεκατομμύρια του πληθυσμού της Γης. Τρόφιμα καταστρέφονται στο βωμό της χρηματιστηριακής τιμής και ταυτόχρονα διεισδύουν τεχνητά, αλλά ελεγχόμενα. Οι εφευρέσεις πατεντάρονται και ανάλογα με τα εφήμερα οικονομικά συμφέροντα, αναδεικνύονται, απενεργοποιούνται ή καταστρέφονται. Η έννοια του Universitas αδυνατίζει, τα πανεπιστήμια συρρικνώνονται και μετασχηματίζονται σε κέντρα κατάρτισης, οι επιστήμες κατακερματίζονται κάτω από τους ατυχείς τίτλους: «Ανθρωπιστικές», «Θετικές», «Τεχνολογικές», «Βασικές», «Εφαρμοσμένες» κ.ά. Τα πτυχία, τα επαγγέλματα και η εργασία υπόκεινται στις επιλογές και τις προσαρμογές της περίφημης «οικονομικής ύφεσης». Η έρευνα χρηματοδοτείται και κατευθύνεται προς ίδια συμφέροντα, σε αυτό που συνοπτικά αποκαλείται «ανάγκες της κοινωνίας». Οι «κρίσεις της κοινωνίας» φορτώνονται στις πλάτες των πολλών, γιατί τότε οι πολλοί φταίνε που τα «μοντέλα διαχείρισης δε στέφθηκαν με επιτυχία». Έτσι, η δεύτερη φύση καταρρακώνεται μέσα σε αστήριχτα νομοτελειακά πλαίσια.
«Παιδεία», έλεγε ο Πλάτωνας, «είναι η δύναμη που καλλιεργεί την ψυχή και τον νου», για να συνεχίσει, «ο άνθρωπος, αν μεν διαπαιδαγωγηθεί σωστά, γίνεται το πιο ευγενικό και ήμερο πλάσμα, αν όμως δε λάβει αρκετή και κατάλληλη μόρφωση, γίνεται το πιο άγριο θηρίο της φύσης». Σε κείνη την κοινωνία, που απαρνείται ή βάζει σε δεύτερη προτεραιότητα την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, την παιδεία, τη φιλοσοφία, την τέχνη και την επιστήμη, τη λειτουργική καθημερινότητα, δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη και διαιώνιση. Είναι ένα κλειστό σύστημα που ενισχύει την αιμομιξία, περιορίζει την ευρωστία του υβριδίου και τείνει προς εξαφάνιση. Η έρευνα για το νέο και η ενσωμάτωσή του στη ζωή μας, απαιτούν νηφάλιο και ελεύθερο συλλογισμό, που θα οδηγήσει στην αφτιασίδωτη αντίληψη για τον κόσμο μας, χωρίς προκαταλήψεις και δογματισμούς, με γνώμονα τον σεβασμό στον εαυτό μας, στους συνανθρώπους μας, την κοινωνία, τη Δεύτερη Φύση μας μέσα στη Φύση.
12/06/2018
Ο Ζαχαρίας Σκούρας είναι Καθηγητής Γενετικής στο ΑΠΘ.
