Το μεγάλο παιχνίδι της ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο

Τον τελευταίο μήνα, η ιταλική εταιρεία πετρελαίου και αερίου Eni βρέθηκε  εν μέσω δυο σημαντικών πολιτικών διαμαχών –μια μεταξύ του Ισραήλ και του Λιβάνου και μια άλλη μεταξύ της Κύπρου και της Τουρκίας- για τις δραστηριότητές της στην περιοχή. Καθώς κάθε χώρα θέλει να χρησιμοποιήσει τους πόρους της για δικούς της σκοπούς, οι πολιτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ενεργειακές εταιρείες αποτελούν μέρος της υποβόσκουσας περιπλοκότητας και των προκλήσεων, που πιθανότατα θα εμποδίσουν την ανάπτυξη των δυνατοτήτων της Μεσογείου στους υδρογονάνθρακες.

Το «ξύπνημα» του Λεβιάθαν

Τα πλούτη της ανατολικής Μεσογείου προσέλκυσαν εκ νέου την προσοχή του κόσμου το 2009, όταν κοινοπραξία της οποία ηγούνταν η αμερικανική Noble Energy ανακάλυψε το κοίτασμα Ταμάρ, ανοικτά των ακτών του Ισραήλ. Ήταν το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου που είχε βρεθεί ποτέ στην περιοχή μέχρι τότε. Με αποδεδειγμένο και πιθανό απόθεμα περίπου 320 δισ. κυβικών μέτρων, το κοίτασμα φυσικού αερίου Ταμάρ θα έφερνε αυτάρκεια στην αγορά αερίου του Ισραήλ.

Αν όμως το Tamar ήταν ένα «θεόσταλτο δώρο» για το Ισραήλ, η επόμενη ανακάλυψη ήταν αυτή που άλλαξε το παιχνίδι. Μόλις έναν χρόνο μετά την πρώτη ανακάλυψη της Noble, η εταιρεία έκανε μια ακόμα μεγαλύτερη ανακάλυψη. Το νέο κοίτασμα, που ονομάστηκε Λεβιάθαν, διέθετε σχεδόν 600 δισ. κυβικά μέτρα αποδεδειγμένων και πιθανών αποθεμάτων. Τα νέα αποθέματα θα έδιναν στο Ισραήλ αρκετούς πόρους όχι μόνο για να καλύψει την εγχώρια ζήτηση, αλλά να γίνει και ένας σημαντικός εξαγωγέας.

Η τύχη της Noble συνεχίστηκε και το επόμενο έτος, αυτή τη φορά σε κυπριακά ύδατα. Περίπου 30 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Λεβιάθαν, η αμερικανική εταιρεία ανακάλυψε άλλο ένα κοίτασμα, το πεδίο φυσικού αερίου Αφροδίτη με 130 δισ. κυβικά μέτρα αερίου. Στελέχη του ενεργειακού κλάδου εκτιμούσαν πως τα τρία κοιτάσματα μπορούν συνολικά να παράγουν 40 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως, με συνολικά αποθέματα σχεδόν 1 τρισ. κυβικών μέτρων.

Ωστόσο, σύντομα διαφάνηκαν διαφωνίες μεταξύ του Ισραηλινού πρωθυπουργού Βενιαμίν Νετανιάχου και της κοινοπραξίας. Η Noble Energy ήλπιζε να συνδέσει τα τρία κοιτάσματα σε έναν τερματικό σταθμό εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) –πλωτό ή χερσαίο- για να εξαγάγει στις παγκόσμιες αγορές. Η κοινοπραξία σύνηψε  προκαταρκτική συμφωνία με την αυστραλέζικη εταιρεία Woodside Petroleum για το εγχείρημα, όμως ούτε η εταιρεία, ούτε το Ισραήλ συμφώνησαν για τη δομή της συμφωνίας.

Πριν ανακαλυφθούν τα κοιτάσματα Ταμάρ και Λεβιάθαν, το Ισραήλ εξαρτιόταν από το φυσικό αέριο της γειτονικής Αιγύπτου. Αυτή η εξάρτηση, ωστόσο, δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα για το Ισραήλ. Καθώς η χώρα από καιρό ήθελε να είναι αυτάρκης σε διάφορους τομείς –νερό, τρόφιμα, ενέργεια ή στρατιωτικές προμήθειες- η όποια εξάρτηση από ξένο φυσικό αέριο αποτελούσε στρατηγικό εμπόδιο. Ίσως ακόμα χειρότερα για την κυβέρνηση του Νετανιάχου, η κατάσταση έδινε σε μια περιφερειακή δύναμη την ευκαιρία να αποκτήσει ένα σημαντικό «μοχλό πίεσης» κατά του Ισραήλ. Επιπλέον, οι εγχώριες αναταραχές –που περιελάμβαναν επιθέσεις σε αγωγούς- που επικράτησαν στην Αίγυπτο μετά την Αραβική Άνοιξη, απείλησαν την σταθερή προμήθεια ενέργειας στο Ισραήλ.

Μετά την ανακάλυψη του Ταμάρ και του Λεβιάθαν, η κυβέρνηση του Ισραήλ ψήφισε νομοθεσία το 2013 που προέβλεπε η το μεγαλύτερο μέρος των αποθεμάτων φυσικού αερίου της χώρας –το 60%- να κατευθυνθεί στην εγχώρια κατανάλωση. Αξιωματούχοι δήλωσαν πως η συμφωνία θα διασφάλιζε την αυτάρκεια του Ισραήλ σε φυσικό αέριο μέχρι την δεκαετία του 2040, ενώ ο μεγάλος όγκος του αερίου στα κοιτάσματα έδινε στο Ισραήλ και μια ευκαιρία: ενισχύοντας τις προσπάθειες να εξάγει το άλλο 40% των αποθεμάτων της, η χώρα ήλπιζε να δημιουργήσει στενότερες σχέσεις με την Ευρώπη, την Ιορδανία, την Τουρκία και την Αίγυπτο, μέσω συμφωνιών διαμοιρασμού.

Ωστόσο, κανένα από τα σχέδια του Ισραήλ για εξαγωγές δεν καρποφόρησε, καθώς η διαμάχη μεταξύ της κοινοπραξίας της οποίας ηγείται η Noble και της κυβέρνησης Νετανιάχου έβαλαν σε εξαετή «πάγο» την ανάπτυξη του Λεβιάθαν.

Ο κ. Νετανιάσου ήρθε αντιμέτωπος με έντονες αντιδράσεις από τις αρχές ανταγωνισμού του Ισραήλ, που υποστήριξαν πως ο έλεγχος της κοινοπραξίας σε τόσο μεγάλα αποθέματα φυσικού αερίου θα μπορούσε να βλάψει τις αγορές φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού του Ισραήλ. Οι αντιρρήσεις ανάγκασαν τον κ. Νετανιάχου να επικαλεστεί λόγους εθνικής ασφάλειας προκειμένου να παρακάμψει τις αντιρρήσεις των αρχών ανταγωνισμού. Το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ «μπλόκαρε» την κίνηση Νετανιάχου, την οποία δεν είχε επιχειρήσει ποτέ στο παρελθόν άλλος Ισραηλινός πρωθυπουργός, όμως όλα τα εμπλεκόμενα μέρη τελικά κατέληξαν σε συμφωνία στις αρχές του 2017, η οποία επιτρέπει στην κοινοπραξία να λάβει μια τελική επενδυτική απόφαση αναφορικά με την πρώτη φάση του Λεβιάθαν.

Το πεδίο θα προμηθεύει εγχωρίως φυσικό αέριο στο Ισραήλ και την Παλαιστινιακή Αρχή (που λογίζεται ως εσωτερικό στον νόμο για την εγχώρια κατανάλωση) και για εξαγωγή στην Ιορδανία. Όμως η πολύχρονη διαμάχη και το αβέβαιο ρυθμιστικό περιβάλλον έχουν καθυστερήσει σημαντικά την ανάπτυξη του Λεβιάθαν και απέτρεψαν την κοινοπραξία από το να ολοκληρώσει περιφερειακές συμφωνίες για την εξαγωγή φυσικού αερίου από την σχεδιαζόμενη δεύτερη φάση ανάπτυξης.

Το «τζακ ποτ» της Αιγύπτου

Καθώς το Ισραήλ εξέταζε την στρατηγική του στο φυσικό αέριο, μετά την ανακάλυψη των Ταμάρ και Λεβιάθαν, η Αίγυπτος ακύρωσε το εξαγωγικό της συμβόλαιο με την γειτονική του χώρα το 2012, υποστηρίζοντας πως το Ισραήλ έχει καθυστερήσει πληρωμές. Στην πραγματικότητα, όμως, ο λόγος του τερματισμού της συμφωνίας από το Κάιρο ήταν άλλος: στέρευε το φυσικό του αέριο.

Σχεδόν μια δεκαετία υποεπένδυσης λόγω των σκληρών όρων είχαν περιορίσει την έρευνα και παραγωγή στην Αίγυπτο, αναγκάζοντας τελικά το Κάιρο να εισάγει φυσικό αέριο. Ο εκλεγμένος από τον λαό πρόεδρος Μοχάμεντ Μόρσι φαίνονταν απρόθυμος ή ανίκανος να προχωρήσει στις απαραίτητες οικονομικές μεταρρυθμίσεις για να αναζωπυρώσει τα κίνητρα για την έρευνα για νέα κοιτάσματα. Την περίοδο εκείνη, οι νέες ανακαλύψεις του Ισραήλ μπορεί να αποδεικνύονταν μια στρατηγική ευκαιρία για εξαγωγή προς την Αίγυπτο, όμως οι εσωτερικοί περιορισμοί στο Ισραήλ και η προτίμηση του Καΐρου για LNG απέκλειαν την όποια συμφωνία.

Εν τούτοις, την επόμενη χρονιά συνέβησαν μεγάλες αλλαγές. Ο στρατιωτικός ηγέτης Αμπτέλ Φατάχ αλ Σίσι ανέτρεψε τον Μόρσι εν μέσω ενός κύματος λαϊκής δυσαρέσκειας για τις πολιτικές του δεύτερου. Ο αλ Σίσι, που αργότερα έγινε πρόεδρος, προώθησε επώδυνες αλλά κρίσιμης σημασίας οικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Οι μεταρρυθμίσεις της νέας κυβέρνησης στον ενεργειακό τομέα το 2014 ήταν εξαιρετικά επιτυχείς στην προσέλκυση ενδιαφέροντος στα ενεργειακά αποθέματα της Αιγύπτου και τον τερματισμό της κρίσης φυσικού αερίου της χώρας. Ο αλ Σίσι σταμάτησε πολλές από τις επιδοτήσεις που σχετίζονταν με τους κλάδους του φυσικού αερίου και του πετρελαίου, επιτρέποντας στις κρατικές ενεργειακές εταιρείες του Καΐρου να προσφέρουν πιο ελκυστικές συμφωνίες σε διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες για τους υδρογονάνθρακες που παρήγαγαν.

Με τον καιρό, η Αίγυπτος άρχισε να προσφέρει έως και διπλάσια τιμή στις πετρελαϊκές εταιρείες για την παραγωγή φυσικού αερίου τους. Το 2015 η BP ξεκίνησε το project ανάπτυξης West Nile Delta, ανοικτά των μεσογειακών ακτών της Αιγύπτου, σημειώνοντας πως το πεδίο θα μπορούσε μελλοντικά να δώσει έως και 15 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως, ή το 30% της ζήτησης της Αιγύπτου σε φυσικό αέριο.

Πιο εκπληκτική, όμως, ήταν μια άλλη ανακάλυψη το 2015, που ξεπερνούσε ακόμα και τον Λεβιάθαν. Το κοίτασμα φυσικού αερίου Ζορ που ανακάλυψε κοινοπραξία της οποίας ηγείται η Eni, εκτιμάται ότι περιέχει 850 δισ. κυβικά μέτρα. Οι αξιωματούχοι επιτάχυναν γρήγορα το project και το έθεσαν σε λειτουργία στα τέλη του 2017. Μέχρι το τέλος του 2019, το πεδίο αναμένεται να παράγει 30 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως. Δεν αποτελεί έκπληξη που το Ζορ και άλλες ανακαλύψεις θα εξαλείψουν την ανάγκη της Αιγύπτου για εισαγωγές LNG, ίσως και από τα τέλη του 2018.

Η ανακάλυψη του Ζορ άλλαξε τελείως το παιχνίδι στην ανατολική Μεσόγειο. Χώρες όπως το Ισραήλ και η Κύπρος αναγκάστηκαν αμέσως να επαναξιολογήσουν τις στρατηγικές τους, διότι η Αίγυπτος δεν χρειάζονταν πλέον το φυσικό τους αέριο. Επιπλέον, το Ζορ ανανέωσε το ενδιαφέρον των μεγαλύτερων εταιρειών πετρελαίου και αερίου του κόσμου, που «κονταροχτυπήθηκαν» για να ανακαλύψουν το επόμενο τεράστιο κοίτασμα φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο. Όχι μόνο συνεχίστηκε η εκδήλωση ενδιαφέροντος για έρευνες στην Αίγυπτο, αλλά και η Κύπρος είδε σημαντικό ενδιαφέρον στον γύρο αδειοδοτήσεων του 2016, που άνοιξε τον δρόμο για περισσότερες ερευνητικές δραστηριότητες φέτος. Στα ανατολικά, και ο Λίβανος κατάφερε επιτέλους να εφαρμόσει το δικό του νομικό πλαίσιο για την διευκόλυνση των ερευνών στα ύδατά του.

Η μάχη για τα οικόπεδα

Παρά την ανακάλυψη του κοιτάσματος της Αφροδίτης το 2010, η Κύπρος δεν είχε ακόμα επωφεληθεί οικονομικά. Το πεδίο ήταν πολύ μικρότερο από τα κοντινά Ταμάρ και Λεβιάθαν, και η Noble Energy και οι εταίροι της δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξή του ως μεμονωμένου πεδίου, απουσία κάποιας σύνδεσης με άλλο περιφερειακό project. Όμως, με την ανακάλυψη του Ζορ να έχει πείσει τις πετρελαϊκές εταιρείες να ανανεώσουν τις έρευνές τους στην ανατολική Μεσόγειο, η Eni ανακοίνωσε πέρυσι πως θα προχωρήσει σε δυο διερευνητικές εξορύξεις, μία στο Οικόπεδο 6 στα τέλη του 2017 και μία στο Οικόπεδο 3 στις αρχές του 2018.

Οι ExxonMobil και Qatar Petroleum επίσης δήλωσαν την πρόθεσή τους να προχωρήσουν σε δυο διερευνητικές εξορύξεις στο Οικόπεδο 10 το δεύτερο εξάμηνο του 2018. Στις 8 Φεβρουαρίου, η Eni ανακοίνωσε πως στο Οικόπεδο 6 βρέθηκε σημαντικός σχηματισμός αερίου που θα μπορούσε να περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον 200 δις. κυβικά μέτρα –σημαντικά μεγαλύτερο απ’ ότι το κοίτασμα της Αφροδίτης. Η Eni ελπίζει να έχει την ίδια επιτυχία και στο Οικόπεδό 3 τους επόμενους μήνες.

Αν και το κοίτασμα της Αφροδίτης ποτέ δεν αποτέλεσε σημείο αντιπαράθεσης στο Κυπριακό, ωστόσο οι δραστηριότητες της Eni έχουν προκαλέσει την οργή της Άγκυρας. Αν και βρίσκεται ανοικτά της νότιας Κύπρου, το βόρειο τμήμα του Οικοπέδου 6 βρίσκεται στην υφαλοκρηπίδα που διεκδικεί η Τουρκία. Η Άγκυρα υποστηρίζει επίσης πως το Οικόπεδο 3, που βρίσκεται νοτιοανατολικά της μεγαλονήσου, θα πρέπει να το διαχειρίζεται το ψευδοκράτος και όχι η Κυπριακή Δημοκρατία. Μάλιστα, οι τουρκοκύπριοι έδωσαν τα δικαιώματα για ένα παρόμοιο οικόπεδο, που επικαλύπτει το Οικόπεδο 3, στην εθνική πετρελαϊκή εταιρεία της Τουρκίας, την Turkish Petroleum (TPAO), το 2011.

Η Τουρκία υποστηρίζει πως οι δραστηριότητες της Eni και στα δυο οικόπεδα είναι αδικαιολόγητες και έκανε κάνει κινήσεις παρεμπόδισης, παρενόχλησης και διατάραξης των δραστηριοτήτων της ιταλικής εταιρείας. Στις 6 Φεβρουαρίου, οι Ένοπλες Δυνάμεις της Τουρκίας εξέδωσαν NAVTEX με την οποία δέσμευαν όλα τα ύδατα νότια της Κύπρου, περιλαμβανομένου του Οικοπέδου 3, για στρατιωτικές ασκήσεις, μέχρι τις 22 Φεβρουαρίου.

Στις 9 Φεβρουαρίου, ο Τουρκικός στρατός εμπόδισε πλοίο της Eni από το να πλεύσει μεταξύ των οικοπέδων 6 και 9. Η Τουρκία παρέτεινε τη NAVTEX μέχρι τις 10 Μαρτίου. Η Άγκυρα επανέλαβε επίσης ότι απορρίπτει όλες τις ναυτιλιακές συμφωνίες της Κύπρου, περιλαμβανομένων αυτών με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, κάτι που οδήγησε την Αίγυπτο να εκφράσει την στήριξή της προς τη Λευκωσία. Ωστόσο, μετά την κατάρρευση των συνομιλιών για την επανένωση της Κύπρου τον Ιούλιο του 2017, η Άγκυρα είναι απίθανο να υιοθετήσει μια πιο ήπια γραμμή ως προς τις έρευνες γύρω από το νησί στο κοντινό μέλλον.

Η Τουρκία θα μπορούσε επίσης να στείλει το πρώτο σύγχρονο πλοίο γεωτρύπανό της, το Deepsea Metro II, για να στηρίξει τις πολιτικές διεκδικήσεις της στην περιοχή –όπως κάνει η Κίνα στη Νότια Σινική Θάλασσα. Η TPAO σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει το συγκεκριμένο πλοίο, πιθανότατα συνοδεία του Τουρκικού πολεμικού ναυτικού, για έρευνες στην ανατολική Μεσόγειο σε αμφισβητούμενες περιοχές που περιλαμβάνουν και το Οικόπεδο 6.

Το 2012 η Άγκυρα απείλησε να επανεξετάσει τις επενδύσεις οποιασδήποτε εταιρείας ερευνούσε για πετρέλαιο ή φυσικό αέριο στην Κύπρο. Η Eni διαθέτει ένα εκτεταμένο χαρτοφυλάκιο στην Τουρκία, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων επενδύσεις στον Blue Stream, έναν κρίσιμο σύνδεσμο μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας. Και αν η Κύπρος σημειώσει πιο ουσιαστική πρόοδο προς την εμπορευματοποίηση των ανακαλύψεών της, τότε η Άγκυρα είναι πιθανό να συνεχίσει της παρενοχλήσεις της και να αυξήσει τις πιέσεις τις προς τις διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην Τουρκία.

Λεκτικός πόλεμος Ισραήλ-Λιβάνου

Αν και μπήκε αργά στο «παιχνίδι», το άλλο παράκτιο κράτος της περιοχής, ο Λίβανος, επίσης επιδιώκει ερευνητικές δραστηριότητες, όμως το πολιτικό σύστημα της χώρας, που απαιτεί μια προσεκτική ισορροπία συμφερόντων μεταξύ των διαφόρων εθνοτικών και σεκταριστικών ομάδων, έχει εμποδίσει την ανάπτυξη του τοπικού ενεργειακού κλάδου. Ο πρώτος γύρος του διαγωνισμού για τις offshore έρευνες που είχε προγραμματιστεί, δεν προχώρησε το 2013 λόγω της πολιτικής κρίσης που άφησε τη χώρα χωρίς πρόεδρο μέχρι τον Οκτώβριο του 2016. Όταν τελικά ανέλαβε την προεδρία ο Michel Aoun, όμως, οι αρχές του Λιβάνου άρχισαν αμέσως τις προσπάθειες για επανέξαρξη της διαγωνιστικής διαδικασίας.

Τον Ιανουάριο του 2017, το υπουργικό συμβούλιο του Λιβάνου ψήφισε δυο νόμους που ήταν απαραίτητοι ώστε να διενεργηθεί ο διαγωνισμός, ενώ το κοινοβούλιο της χώρας ενέκρινε τελικά τη νομοθεσία για τη φορολόγηση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου τον Σεπτέμβριο του 2017. Χάρη στις δυο αυτές ρυθμίσεις, ο Λίβανος διενήργησε τον πρώτο γύρο του διαγωνισμού το τελευταίο τρίμηνο του 2017, παραχωρώντας τα οικόπεδα 4 και 9 σε κοινοπραξία της οποίας ηγείται η Total και στην οποία συμμετέχουν επίσης οι Eni και Novatek.

Όμως, καθώς τα κόμματα οριστικοποιούσαν τις συμφωνίες στις αρχές Φεβρουαρίου, το Ισραήλ εξέδωσε αυστηρές προειδοποιήσεις προς την κοινοπραξία και την Βηρυτό για το οικόπεδο 9, στο οποίο περιλαμβάνονται αμφισβητούμενα ύδατα μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου, χαρακτηρίζοντας τις όποιες δραστηριότητες στην περιοχή «πολύ προκλητικές». Η ένοπλη οργάνωση Χεζμπολά, με τη σειρά της, απείλησε να επιτεθεί σε ίσραηλινές υπεράκτιες υποδομές πετρελαίου και φυσικού αερίου αν το Ισραήλ κινηθεί για να αποτρέψει τις έρευνες του Λιβάνου.

Σε μια προσπάθεια να αποκλιμακωθεί η ένταση, ο πρόεδρος της Total για τις έρευνες και παραγωγή στην Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική, Στεφάν Μισέλ,δήλωσε πως η κοινοπραξία σχεδιάζει να μην κάνει εξορύξεις πέραν των 25 χιλιομέτρων από τα σύνορα, καθώς η διαμάχη επικεντρώνεται σε μια περιοχή περίπου 7 χιλιομέτρων μεταξύ των δυο χωρών.

Αν η Total και οι εταίροι της ανακαλύψουν φυσικό αέριο στον Λίβανο, τότε το «μεγάλο παιχνίδι» της ανατολικής Μεσογείου θα γίνει ακόμα πιο περίπλοκο. Όπως η Κύπρος, ο Λίβανος θα μπορούσε να καταλήξει να εξαρτάται από τις πηγές αερίου άλλων εταίρων προκειμένου να μπορέσει να καταστήσει οικονομικά βιώσιμο ένα εξαγωγικό εγχείρημα. Καθώς η συνεργασία με το Ισραήλ είναι ουσιαστικά αδύνατη, η Βηρυτός θα μπορούσε να συνεργαστεί με τη Λευκωσία, όμως μια τέτοια συνεργασία θα οδηγούσε σε απόσυρση του Ισραήλ από οποιαδήποτε περιφερειακή εξαγωγική συμφωνία με την Κύπρο λόγω των πολιτικών επιπτώσεων της συμμετοχής με τον Λίβανο.

Επιπλέον, οι ηγέτες του Λιβάνου δεν έχουν ακόμα αποφασίσει το πώς θα μοιραστούν τα όποια πιθανά έσοδα οι διάφορες ομάδες της χώρας. Η κυβέρνηση θα μπορούσε να διαθέσει κάποια κέρδη στον εθνικό προϋπολογισμό και να βάλει άλλα ποσά στην άκρη για ένα μελλοντικό κρατικό ταμείο. Και, αναλόγως της τοποθεσίας της όποιας ανακάλυψης, οι διάφορες λιβανέζικες ομάδες θα μπορούσαν να απαιτήσουν οι τοπικές συμβάσεις και η τοπική ανάπτυξη να οργανωθούν σύμφωνα με τα πελατειακά δίκτυα.

Περνώντας μέσα από τις πολιτικές θύελλες

Υπάρχουν τρεις βασικές επιλογές για την Κύπρο, το Ισραήλ και -ενδεχομένως- τον Λίβανο, ώστε να επωφεληθούν σε μεγαλύτερο βαθμό από τα αποθέματα φυσικού αερίου τους: θα μπορούσαν να κάνουν εξαγωγές μέσω των terminal εξαγωγής LNG της Αιγύπτου, μέσω συνδέσμου με την Τουρκία ή μέσω ενός αγωγού προς την Ευρώπη. Όμως, η κάθε επιλογή συνοδεύεται από αρκετές προκλήσεις και περιορισμούς.

Στο πλαίσιο της απλούστερης, ίσως, επιλογής, η Αίγυπτος προσπαθεί να πάρει θέση ως δυνητικός κόμβος. Τα δυο terminal εξαγωγής LNG, τα Idku και Damietta, έχουν χρόνια να λειτουργήσουν και θα επέτρεπαν στο Ισραήλ και την Κύπρο να εξάγουν το αέριό τους χωρίς να πρέπει να κατασκευάσουν δικά τους terminal.

Το 2016, η Αίγυπτος και η Κύπρος υπέγραψαν διακρατική συμφωνία που θα επέτρεπε στους παραγωγούς στο πεδίο της Αφροδίτης να χρησιμοποιήσουν τις υποδομές της πρώτης για εξαγωγές. Οι ισραηλινές εταιρείες έχουν εξετάσει μια παρόμοια συμφωνία, όμως οι προοπτικές μιας νέας συμφωνίας παραμένουν περιορισμένες λόγω της διαιτητικής διαφωνίας στην οποία οδήγησε η ακύρωση της προηγούμενης συμφωνίας Ισραήλ-Αιγύπτου για το φυσικό αέριο, το 2012.

Μέχρι στιγμής, μόνο μια συμφωνία έχει οριστικοποιηθεί, με τον βιομηχανικό όμιλο Dolphinus Holding να συμφωνεί στις 19 Φεβρουαρίου να πάρει 64 δισ. κυβικά μέτρα από το Ταμάρ και τον Λεβιάθαν σε διάστημα 10 ετών. Ωστόσο, τα εμπλεκόμενα μέρη δεν έχουν ακόμα κάνει ανακοινώσεις αναφορικά με πιθανούς αγωγούς ή για να δείξουν αν το Κάιρο συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις.

Επιπλέον, η συμφωνία του Dolphinus θα περιλαμβάνει μόνο το φυσικό αέριο από την πρώτη φάση ανάπτυξης του Λεβιάθαν –και όχι μια δεύτερη φάση, μεγαλύτερης ανάπτυξης. Εν τω μεταξύ, το Κάιρο έχει πει πως δεν θα υπογράψει καμία νέα συμφωνία με το Ισραήλ μέχρις ότου υπάρξει επίλυση στο θέμα της συμφωνίας που ακυρώθηκε το 2012. Ωστόσο, η επιλογή της Αιγύπτου θα μπορούσε μελλοντικά να δελεάσει το Ισραήλ, λόγω της εγγύτητας της Αιγύπτου και της προοπτικής διαμοιρασμού των υποδομών.

Η προοπτική ενός δρόμου μέσω της Τουρκίας είναι πιο απόμακρη. Αν και ο Νετανιάχου έχει προωθήσει αυτή την επιλογή για πολιτικούς λόγους –είναι ένας από τους λόγους της επαναπροσέγγισης Ισραήλ-Τουρκίας τα τελευταία χρόνια- ωστόσο το σχέδιο προκαλεί διάφορους «πονοκεφάλους».

Ένας αγωγός που θα συνδέεται άμεσα με την Τουρκία θα πρέπει να περάσει μέσω των υδάτων είτε του Λιβάνου, είτε της Κύπρου, και όσο η Τουρκία συνεχίζει να αμφισβητεί τις ερευνητικές προσπάθειες της Κύπρου, η Λευκωσία θα μπλοκάρειτην όποια προσπάθεια κατασκευής αγωγού. Οι χώρες θα μπορούσαν να καταλήξουν σε μια πραγματιστική πολιτική συμφωνία στο πλαίσιο της οποίας η Τουρκία θα αποσυρθεί και θα αποδεχθεί τον έλεγχο της Κύπρου επί της θαλάσσιας ζώνης της, όμως η Άγκυρα είναι απίθανο να συμφωνήσει σε κάτι τέτοιο για έναν αγωγό.

Μια οδός προς την Κρήτη και την Ευρώπη ίσως να προκαλέσει λιγότερες πολιτικές αναταράξεις, όμως αποτελεί κρίσιμη οικονομική πρόκληση. Στις 5 Δεκεμβρίου του 2017, η Κύπρος, η Ελλάδα, το Ισραήλ και η Ιταλία συμφώνησαν να στηρίξουν τον μήκος 2.000 χιλιομέτρων αγωγό East Med με κόστος 7,4 δισ. δολαρίων. Αν και οι χώρες εξέφρασαν την ελπίδα τους να υπογράψουν μια διακρατική συμφωνία για το project αργότερα φέτος, ωστόσο καμία εταιρεία δεν έχει στηρίξει από το project, λόγω του υψηλού κόστους του.

Ακόμα και η ευρωπαϊκή οδός, όμως, μπορεί δυνητικά να αντιμετωπίσει πολιτικά προβλήματα. Η Ρωσία θέλει να αποτρέψει την είσοδο νέων μεγάλων πηγών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη και θα μπορούσε να μειώσει την τιμή του φυσικού αερίου για να εμποδίσει τις επενδύσεις. Η Άγκυρα, από την πλευρά της, θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει μια πολιτική πρόκληση, ιδιαίτερα αν ο δρόμος διασχίζει την υποτιθέμενη περιοχή της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας της Τουρκίας.

Χάρη στις δυνατότητές της σε φυσικό αέριο, η ανατολική Μεσόγειος έχει προσελκύσει νέο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια, με διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες να σημειώνουν μεγάλες ανακαλύψεις η μία μετά την άλλη. Η κεφαλαιοποίηση του πλούτου που βρίσκεται κάτω από τη θάλασσα, όμως, είναι ευκολότερη στα λόγια παρά στην πράξη.

Ο νεοανακαλυφθείς ενεργειακός πλούτος έχει «χοντρύνει» τα παιχνίδια εξουσίας μεταξύ των χωρών της περιοχής και οι διάφοροι πολιτικοί περιορισμοί υπονομεύουν κάθε επιλογή να βγει στην αγορά το φυσικό αέριο. Όμως οι δυνατότητες είναι υπερβολικά μεγάλες για να αγνοηθούν. Οι πετρελαϊκές εταιρείες θα συνεχίσουν να ερευνούν για την επόμενη ανακάλυψη που θα «αλλάξει το παιχνίδι», όμως οι εύθραυστες σχέσεις εξουσίας στην περιοχή θα αποτρέψουν τις χώρες της περιοχής από το να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους για αρκετό καιρό ακόμα.