Παρόλο που το πραξικόπημα του ZNA είναι μια ριζοσπαστική ρήξη από το παρελθόν της Ζιμπάμπουε, είναι επίσης μια προσπάθεια της τελευταίας στιγμής από μια γηράσκουσα γενιά μαχητών του ZANU-PF να επιστρέψουν στο μέλλον και να διατηρήσουν την πολιτικο-στρατιωτική ισορροπία των προηγούμενων δεκαετιών.
Ο PHILIP MARTIN είναι υποψήφιος διδάκτωρ στις Διεθνείς Σχέσεις και στις Μελέτες Ασφάλειας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (Massachussetts Institute of Technology, ΜΙΤ).
Το 2016, όταν η Ζιμπάμπουε συγκλονίστηκε από ένα καλοκαίρι γεμάτο διαδηλώσεις και ένα κοινωνικό κίνημα [1] διαδόθηκε ευρύτατα, υποστήριξα στο Foreign Affairs [2] ότι ο Εθνικός Στρατός της Ζιμπάμπουε (ZNA) ήταν απίθανο να σπάσει τους δεσμούς του με τον πρόεδρο Ρόμπερτ Μουγκάμπε και το κυβερνών κόμμα του, το «Αφρικανική Εθνική Ένωση-Πατριωτικό Μέτωπο της Ζιμπάμπουε» (ZANU-PF). Η πρόβλεψη αυτή βασίστηκε σε δύο κύριες παρατηρήσεις: Πρώτον, ότι ο στρατός μοιράζεται ισχυρούς ιδεολογικούς και κοινωνικούς δεσμούς με τις ελίτ του κόμματος ZANU-PF που χρονολογούνται από τον απελευθερωτικό πόλεμο της Ζιμπάμπουε˙ και δεύτερον, ότι πολλοί στρατιωτικοί ηγέτες ήταν οι ίδιοι βαθιά εγκλωβισμένοι στο ισχυρό σύστημα πατρωνίας του ZANU-PF [3].
Η Γκρέις Μουγκάμπε σε εκκλησιαστική εκδήλωση στην Χαράρε, τον Νοέμβριο του 2017. PHILIMON BULAWAYO / REUTERS
————————————————————————
Υπό το πρίσμα των δεδομένων αυτών, το πρόσφατο στρατιωτικό πραξικόπημα της Ζιμπάμπουε [4] είναι ακόμη περισσότερο αξιοσημείωτο. Για πρώτη φορά στα 37 χρόνια ανεξαρτησίας της χώρας, ο στρατός έχει παρέμβει άμεσα στην εγχώρια πολιτική ενάντια στις επιθυμίες του πολιτικού αρχηγού του κράτους. Η κατάληψη της εξουσίας από τον στρατό [5] αντιπροσωπεύει μια ρήξη με τον κανόνα της πολιτικής κυριαρχίας -που περιγράφεται από το γνωμικό ότι «η πολιτική ελέγχει το όπλο»- που υπήρχε στο ZANU-PF από την αρχή της ίδρυσής του στην δεκαετία του 1960, ως ένα αντάρτικο κίνημα εμπνευσμένο από τον Μάο, που παλεύει το καθεστώς απαρτχάιντ του Ίαν Σμιθ στην Ροδεσία. Ακόμη και αν οι στρατιώτες του ZNA επιστρέψουν αύριο στους στρατώνες τους, ο κανόνας της πολιτικής υπεροχής θα έχει καταστραφεί ανεπανόρθωτα.
Τι προκάλεσε τον στρατό της Ζιμπάμπουε να στραφεί τελικά κατά του Μουγκάμπε; Η άμεση εξήγηση είναι η κλιμάκωση του εσωτερικού ανταγωνισμού εντός του ZANU-PF για την διαδοχή της Προεδρίας. Από μια πιο μακροπρόθεσμη προοπτική, ωστόσο, το πραξικόπημα του ZNA είναι ένα σύμπτωμα των διαγενεακών πιέσεων που έχουν ζορίσει την πολιτική τάξη της Ζιμπάμπουε εδώ και χρόνια. Οι δράστες του πραξικοπήματος ήταν βετεράνοι του απελευθερωτικού πολέμου στον στρατό, που αντιλήφθηκαν την δική τους εξασθενίζουσα πολιτική συνάφεια και έτσι αποφάσισαν να διαβούν τον Ρουβίκωνα σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν το προνομιακό τους εθνικό καθεστώς. Με αυτόν τον τρόπο, έχουν κατευθύνει την πολιτική της Ζιμπάμπουε σε άγνωστο έδαφος, γεμάτο με κάποια ελπίδα αλλά πολύ περισσότερη αβεβαιότητα.
ΟΦΘΑΛΜΟΝ ΑΝΤΙ ΟΦΘΑΛΜΟΥ
Η άμεση αιτία του πραξικοπήματος της 15ης Νοεμβρίου ήταν η κλιμάκωση των εχθροπραξιών μεταξύ της φατρίας του ZANU-PF που ήταν κοντά στην σύζυγο του προέδρου, Grace Mugabe, και εκείνων που ήταν πιστοί στον πρώην αντιπρόεδρο Emmerson Mnangagwa. Ο ανταγωνισμός μεταξύ αυτών των φατριών επικεντρώθηκε στο ερώτημα του ποιος θα διαδεχτεί τον 93χρονο Mugabe, του οποίου η υγεία επιδεινώθηκε ταχέως τα τελευταία χρόνια.
Η Grace, η οποία μέχρι πρόσφατα δεν θεωρείτο σοβαρός πολιτικός παίκτης, καλλιέργησε την βάση της ισχύος της μεταξύ των κλάδων της νεολαίας και των γυναικών του κόμματος ZANU-PF. Πολλοί από εκείνους που σχετίζονται με την αποκαλούμενη ομάδα G40 [6] είναι πολίτες καριέρας και κομματικοί του ZANU-PF που δεν είναι αρκετά μεγάλοι για να έχουν συμμετάσχει άμεσα στον απελευθερωτικό πόλεμο. Αντί γι’ αυτά, η ομάδα G40 είδε τον εαυτό της ως μια νεότερη, πιο μορφωμένη και τεχνολογικά ενημερωμένη γενιά ηγετών που θα έφερναν την Ζιμπάμπουε στον εικοστό πρώτο αιώνα μετά τον θάνατο του Μουγκάμπε.
Εν τω μεταξύ, ο Mnangagwa -ένας παλαίμαχος μαχητής στον απελευθερωτικό αγώνα και πρώην υπουργός Κρατικής Ασφάλειας- αντλεί την υποστήριξή του κυρίως από μια παλαιότερη γενιά μαχητών του ZANU-PF. Αυτοί περιλαμβάνουν πολλούς κορυφαίους διοικητές του ZNA, συμπεριλαμβανομένου του αρχηγού των Αμυντικών Δυνάμεων, του στρατηγού Constantino Chiwenga. Για όσους βρίσκονται στην ομάδα Lacoste του Mnangagwa, η άμεση εμπειρία του απελευθερωτικού πολέμου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε διάδοχο υποψήφιο. Στα μάτια αυτών των βετεράνων, η Grace και η ομάδα G40 αντιπροσωπεύουν ένα σύνολο παράνομων σφετεριστών που συνωμοτούν για να δυσφημίσουν τον ρόλο των ενόπλων δυνάμεων -στην ιστορία της Ζιμπάμπουε και στο μέλλον της.
Αυτές οι φραξιονιστικές διαιρέσεις σιγόβραζαν κάτω από την επιφάνεια επί χρόνια, αλλά κλιμακώθηκαν γρήγορα τις τελευταίες εβδομάδες όταν ο Μουγκάμπε απέλυσε μια σειρά από ανώτερους βετεράνους πολέμου και στην συνέχεια, στις 6 Νοεμβρίου, τον ίδιο τον Mnangagwa [7]. Για αυτές τις απολύσεις υπάρχει η υποψία ότι έχουν διαταχθεί με την υπόδειξη της Γκρέις. Εάν είναι αλήθεια, η πρώτη κυρία υπολόγισε άσχημα. Η εκκαθάριση του Mnangagwa ήταν η τελική σταγόνα για τον Chiwenga και άλλους ηγέτες του ZNA, οι οποίοι αντιλήφθηκαν ότι το παράθυρο για να παρέμβουν και να σταματήσουν την εσωτερική κυρίευση του κόμματος από την ομάδα G40 έκλεινε γρήγορα.
Στρατιώτες κάθονται σε ένα τεθωρακισμένο όχημα έξω από το κοινοβούλιο στην Χαράρε, τον Νοέμβριο του 2017. PHILIMON BULAWAYO / REUTERS
—————————————————–
ΠΙΣΩ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Στην ευρύτερη εικόνα, το πραξικόπημα του ZNA αποτελεί αντίδραση κατά της κατάργησης του πολιτικο-στρατιωτικού ανταλλάγματος που υπήρξε στο επίκεντρο της πολιτικής τάξης της Ζιμπάμπουε από το 1980. Στο πλαίσιο αυτής της ισορροπίας, ο κρατικός εκτελεστικός κλάδος ελεγχόταν από τον πολιτικό κλάδο του ZANU -PF, με τις ένοπλες δυνάμεις να λειτουργούν ως εγγυητές της εξουσίας του ZANU-PF. Σε αντάλλαγμα, ο στρατός τιμάτο δημοσίως από την ιδεολογία του κυβερνώντος κόμματος και στους διοικητές του δίνονταν επικερδείς γαιοκτησίες και θέσεις [8] εντός παρακρατικών εταιρειών.
Ωστόσο, οι ιδεολογικοί και κοινωνικοί δεσμοί που συγκόλλησαν το κόμμα μαζί με τον στρατό έχουν επιδεινωθεί με την πάροδο του χρόνου. Με τον απελευθερωτικό πόλεμο της Ζιμπάμπουε να γίνεται μια ολοένα και πιο μακρινή ανάμνηση, η άνοδος της ομάδας G40 αντιπροσώπευε το φάσμα μιας διαγενεακής αλλαγής στο κυβερνών κόμμα. Τα νεότερα στελέχη του ZANU-PF δεν συμμετείχαν άμεσα στον απελευθερωτικό αγώνα και δεν μοιράζονται τον ίδιο δεσμό με τους βετεράνους του πολέμου.
Επιπλέον, η άνοδος των νέων ηγετών του ZANU-PF αποτελεί πιθανή απειλή για τα οικονομικά συμφέροντα των διοικητών του ZNA. Ο κρατικός εκτελεστικός κλάδος υπό τον Μουγκάμπε συσσώρευσε τεράστιες εξουσίες για να μοιράζει πόρους πατρωνίας, και η άνοδος ενός νέου προέδρου χωρίς βαθείς δεσμούς με τον στρατό θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι πόροι πατρωνίας των ηγετών του στρατού θα έπρεπε να επαναδιαπραγματευθούν. Έτσι, οι στρατιωτικοί διοικητές ανησυχούσαν ότι η πρόσβασή τους σε κρίσιμους πόρους θα μπορούσε να εξαφανιστεί, εκτός κι αν ένας άλλος βετεράνος πολέμου αναλάμβανε τα ηνία της προεδρίας.
Εν ολίγοις, παρόλο που το πραξικόπημα του ZNA είναι μια ριζοσπαστική ρήξη από το παρελθόν της Ζιμπάμπουε, είναι επίσης μια προσπάθεια της τελευταίας στιγμής από μια γηράσκουσα γενιά μαχητών του ZANU-PF να επιστρέψουν στο μέλλον και να διατηρήσουν την πολιτικο-στρατιωτική ισορροπία των προηγούμενων δεκαετιών. Η άνοδος της Γκρέις Μουγκάμπε στην εξουσία ήταν ανάθεμα για τους διοικητές του ZNA, όχι μόνο λόγω μιας προσωπικής εχθρότητας απέναντί της, αλλά επειδή σηματοδότησε ένα πιο θεμελιώδες βήμα μακριά από τις ρίζες του κόμματος στον απελευθερωτικό αγώνα και την υπεροχή των βετεράνων του πολέμου στην πολιτικο-οικονομική ιεραρχική τάξη.
ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΝΟΜΙΜΟΦΡΟΣΥΝΗΣ
Την στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές, το μέλλον της Ζιμπάμπουε ήταν αδύνατο να προβλεφθεί. Η ιστορική επίδοση των στρατιωτικών πραξικοπημάτων ως εργαλείου εκδημοκρατισμού και θετικών πολιτικών αλλαγών δεν εμπνέει εμπιστοσύνη [9]. Αν προκύψει μια στρατιωτική χούντα, είναι απίθανο να υπάρξει πραγματικό ενδιαφέρον για την δημοκρατία ή για την δημιουργία ενός μεταβατικού καθεστώτος που θα δίνει περισσότερη εξουσία στα κόμματα της αντιπολίτευσης. Οι στρατηγοί του ZNA θα προτιμούν να εγκαταστήσουν έναν ηγέτη -είτε τον Mnangagwa είτε κάποιον άλλο- ο οποίος έχει διαπιστευτήρια από τον απελευθερωτικό πόλεμο και ο οποίος είναι πρόθυμος να αποκαταστήσει την ιστορική ειδική σχέση μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων και του κυβερνώντος κόμματος.
Το πιο σημαντικό ερώτημα τώρα για την σταθερότητα της χώρας είναι εάν οι κατώτεροι αξιωματικοί και στρατιώτες του ZNA θα συνεχίσουν να ακολουθούν εντολές από τους προϊσταμένους τους εάν ο Μουγκάμπε ή άλλοι αξιωματούχοι του κόμματος τους ζητήσουν να αντισταθούν στο πραξικόπημα. Μια τέτοια αλλαγή των γεγονότων θα έβαζε σε δοκιμασία την συνοχή του μετα-απελευθερωτικού στρατού της Ζιμπάμπουε, κάτω από ένα επίπεδο πίεσης που κανένας στρατιώτης της Ζιμπάμπουε δεν έχει δει σε μια γενιά.
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/zimbabwe/2017-11-17/why-zimbabwe…
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.theguardian.com/world/2016/may/26/this-flag-zimbabwe-evan-ma…
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/southern-africa/2016-09-12/why-z…
[3] http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/03057070.2013.862100
[4] https://www.thedailybeast.com/behind-the-zimbabwe-coup-that-wont-speak-i…
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/zimbabwe/2017-11-17/mugabe-gone-…
[6] http://www.reuters.com/article/us-zimbabwe-politics-g40-factbox/factbox-…
[7] https://news.sky.com/story/zimbabwes-robert-mugabe-fires-vice-president-…
[8] https://www.journalofdemocracy.org/zimbabwes-long-agony
[9] http://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/2053168016630837
Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition
