Η Κριμαία και ο γεωπολιτικός της ρόλος

Τις προηγούμενες μέρες το pontos-news.gr βρέθηκε σε μια ιστορική περιοχή που συγκεντρώνει το τελευταίο διάστημα το παγκόσμιο ενδιαφέρον, την Κριμαία. Η περιοχή απασχολεί και θα συνεχίσει να απασχολεί τη διεθνή κοινότητα, και γι’ αυτό έχει ενδιαφέρον να προσεγγίσουμε τα όσα συνέβησαν, να δούμε την παρούσα κατάσταση και να αναδείξουμε τον αναδυόμενο γεωπολιτικό της ρόλο μετά την αποπεράτωση της γέφυρας που θα ενώνει την Κριμαία με τη Ρωσία.

Ήδη, το «κριμαϊκό ζήτημα» πάγωσε τις ελληνορωσικές σχέσεις.

Για την Ελλάδα έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς ζούσαν και συνεχίζουν να ζουν αρκετοί Έλληνες στην καταγωγή, ενώ ορισμένοι επιχειρηματίες από την Ελλάδα δείχνουν και επενδυτικό ενδιαφέρον. Με το Πανεπιστήμιο δε της πρωτεύουσας Συμφερούπολης, συνεργάζεται το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Πρόκειται για την Ταυρική χερσόνησο των αρχαίων Ελλήνων. Την ονόμασαν έτσι γιατί, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, την όργωσε ο Ηρακλής με έναν γιγάντιο ταύρο. Εδώ κατέληξε η Ιφιγένεια και εδώ ήρθε ο Ορέστης, κυνηγημένος από τις Ερινύες, να βρει την αδελφή του. Τα ελληνικά στρατεύματα δεν μπορούσαν να αναχωρήσουν από την Αυλίδα για την Τροία και ο χρησμός απαιτούσε να θυσιαστεί η κόρη του Αγαμέμνονα, του αρχηγού των Ελλήνων. Μητέρα και κόρη αντέδρασαν στην αρχή, αλλά στο τέλος η κόρη πείστηκε. Ενώ όλα ήταν έτοιμα για τη θυσία, η Άρτεμις άρπαξε την κόρη και στη θέση της έβαλε ένα ελάφι.

Ο άνεμος έγινε ούριος αλλά η Ιφιγένεια βρέθηκε στο ναό της Αρτέμιδος στην Ταυρίδα.

Η Ταυρίδα ήταν μια μακρινή χώρα αλλά οι Έλληνες δεν άκουγαν πρώτη φορά γι’ αυτήν όταν παιζόταν η τραγωδία του Ευριπίδη (περίπου το 414 π.Χ.). Τριακόσια χρόνια νωρίτερα, κατά τον 7ο π.Χ. αιώνα, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες προκάλεσαν τον Δεύτερο Αποικισμό και οι Μιλήσιοι έφθασαν στην Ταυρική. Δημιούργησαν αξιόλογες αποικίες ονόματα των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα (Παντικάπαιο, Νυμφαίο, Θεοδοσία, Χερσόνησος –κοντά στη σημερινή Σεβαστούπολη– κτλ.). Κυρίως, όμως, σώζεται το ελληνικό πνεύμα, παρά το γεγονός ότι από την Ταυρική (Κριμαία σήμερα) πέρασαν και κατοίκησαν πολλοί λαοί.

(Φωτ.: Παντελής Σαββίδης)

Η Κριμαία, με λίγα λόγια, είναι οικεία στους Έλληνες. Το κλίμα είναι φιλελληνικό. Οι κάτοικοι έχουν συνείδηση της αρχαίας ελληνικής παρουσίας στην περιοχή τους, και τη θεωρούν μέρος της ιστορίας και της παράδοσής τους. Ακόμη και σήμερα ζουν στην περιοχή περί τους 3.000 Έλληνες κατά τις επίσημες στατιστικές αλλά μάλλον είναι αρκετά περισσότεροι.

Πολύ σύντομα, γιατί το θέμα μας είναι άλλο, η Κριμαία το 1783 πέρασε στη Ρωσίδα αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ τη Μεγάλη. Και εδώ, η Ρωσία έχασε το 1856 τον Κριμαϊκό Πόλεμο, όταν αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει τις συνδυασμένες δυνάμεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Όταν μετά το θάνατο του Στάλιν ανέλαβε την ηγεσία του ΚΚΣΕ ο Ουκρανός Νικίτα Χρουστσόφ, το 1954 θεώρησε καλό να δωρίσει την περιοχή στην πατρίδα του, την Ουκρανία.

Το γεγονός δεν είχε ιδιαίτερη σημασία στο πλαίσιο της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά όταν κατέρρευσε η αυτοκρατορία, το πρόβλημα βγήκε στην επιφάνεια.

Νικίτα Χρουστσόφ

Σε διεθνοπολιτικό επίπεδο οι Ρώσοι δεν αναγνωρίζουν αυτή την παραχώρηση. Το 1992 το Ανώτατο Συμβούλιο της Ρωσικής Ομοσπονδίας θεώρησε ότι το ψήφισμα του Ανώτατου Σοβιέτ σχετικά με τη μεταφορά της Κριμαίας από τη Ρωσία στην Ουκρανία δεν έχει νομική ισχύ.

Στη Σεβαστούπολη βρισκόταν –και συνεχίζει να βρίσκεται– ο ρωσικός στόλος.

Η Ρωσία και η ίδια η Σεβαστούπολη θεωρούν ότι είναι ομοσπονδιακή πόλη της Ρωσικής Συνομοσπονδίας, ενώ η Ουκρανία ότι είναι πόλη της Ουκρανίας με ειδικό καθεστώς. Το καθεστώς της ούτως ή άλλως είναι ειδικό, αφού η πόλη έχει μια αυτονομία και σε σχέση με την υπόλοιπη Κριμαία.

Η Σεβαστούπολη, ήδη από το 1948, διαχωρίστηκε από την περιοχή της Κριμαίας και υπήχθη απευθείας στις ρωσικές Αρχές με διάταγμα του προεδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας.

Η Κριμαία είναι μια περιοχή με σημαντική γεωπολιτική αξία, και το 65% των κατοίκων της είναι ρωσόφωνοι. Τα γεγονότα της Ουκρανίας στην πλατεία Μεϊντάν, και οι εξελίξεις που τα ακολούθησαν, δεν άφησαν ανεπηρέαστους ούτε τους Ρώσους ούτε τους κατοίκους της Κριμαίας.

(Φωτ.: EPA / Sergey Vaganov)

Την άνοιξη του 2014 με κινήσεις-αστραπή, ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν καίρια σημεία της περιοχής. Ακολούθησε δημοψήφισμα στο οποίο ψήφισε το 86,3% των ψηφοφόρων και απεφάνθησαν κατά 96,77% υπέρ της ένωσης με τη Ρωσία. Η Κριμαία σήμερα είναι μέρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, αλλά αυτό το αναγνωρίζει μόνο η Μόσχα και φυσικά η τοπική κυβέρνηση της Κριμαίας. Όπως σημειώσαμε, έχει και την έγκριση του 96,77% των κατοίκων.

Η Δύση αντέδρασε, δεν αναγνωρίζει όσα έχουν συμβεί, και επέβαλε στη Ρωσία και στην Κριμαία κυρώσεις. Οι κυρώσεις αυτές, χωρίς αμφιβολία, έχουν επιπτώσεις στη ρωσική οικονομία, αλλά δεν άφησαν ανεπηρέαστες και τις οικονομίες των ευρωπαϊκών χωρών.

Η Δύση μιλά για βίαιη προσάρτηση της περιοχής από τη Ρωσία. Στη Ρωσία και στην Κριμαία μιλούν για επανένωση, διότι, όπως σημειώσαμε παραπάνω, η περιοχή ανήκε ως το 1954 στη Ρωσία.

Ειδικοί Ρώσοι επιστήμονες έχουν συντάξει μελέτη με την οποία επιχειρούν να δείξουν γιατί όλα όσα έγιναν είναι σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και τις βασικές αρχές συγκρότησης της διεθνούς κοινωνίας. Η μελέτη θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του αφιερώματος αυτού. Σ’ αυτήν λοιπόν την περιοχή, της κυβέρνησης της οποίας ηγείται ο Σεργκέι Αξιόνοφ, γίνονται κάθε χρόνο συναντήσεις και για να σπάσει ο ασφυκτικός κλοιός της απομόνωσης και για να σταλεί μήνυμα ότι η περιοχή είναι ανοικτή και προσφέρεται για διεθνείς πολιτικές και οικονομικές συνεργασίες. Τις έχει μεγάλη ανάγκη.

Σεργκέι Αξιόνοφ, επικεφαλής της κυβέρνησης της Κριμαίας (φωτ.: Παντελής Σαββίδης)

Την εβδομάδα που πέρασε, και συγκεκριμένα στις 6 Νοεμβρίου, έγιναν και οι δύο αυτές συναντήσεις στη Γιάλτα (το όνομα της οποίας προήλθε από την ελληνική λέξη γυαλός, ή γιαλίτα, σύμφωνα με την τοπική παραφθορά). Η πρώτη συνάντηση είχε τίτλο «Η Κριμαία στο σύγχρονο διεθνές πλαίσιο» και η δεύτερη «Οι φίλοι της Ουκρανίας».

Το pontos-news.gr ήταν εκεί. Ενώ η απόσταση Θεσσαλονίκη-Συμφερούπολη (πρωτεύουσα της Κριμαίας) είναι αεροπορικώς δυόμισι ώρες περίπου, σήμερα, λόγω των κυρώσεων, χρειάζεται ολόκληρη ημέρα για να φθάσει κανείς. Η επικοινωνία γίνεται αναγκαστικά μέσω Μόσχας.

Η δεύτερη συνάντηση με τους «Φίλους της Ουκρανίας» έγινε με μεγαλοπρέπεια στο κτήριο όπου υπογράφηκε η γνωστή Συμφωνία της Γιάλτας, τον Φεβρουάριο του 1945, μεταξύ Ρούσβελτ, Τσόρτσιλ και Στάλιν, και μοιράστηκε ο τότε γνωστός κόσμος. Τη Συμφωνία της Γιάλτας την σεβάστηκαν οι Σύμμαχοι, τουλάχιστον μέχρι την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων.

Τσόρτσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν στη διάσκεψη της Γιάλτας το 1945

Το κτήριο όπου υπογράφηκε η Συμφωνία έχει και μια ελληνική διάσταση. Στα τέλη του 18ου αιώνα εγκαταστάθηκε σε κτήμα που του δώρισε η Αικατερίνη η Μεγάλη ο Έλληνας συνταγματάρχης του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού Λάμπρος Κατσώνης μετά τα Ορλοφικά. Το βάπτισε με το όνομα της γενέτειράς του, της βοιωτικής πόλης Λιβαδειά. Η ντάτσα του Κατσώνη απαλλοτριώθηκε από τη σοβιετική επανάσταση και μετατράπηκε σε ξενοδοχείο με την ίδια επωνυμία, Λιβαδειά. Σήμερα φέρει επίσης το ίδιο όνομα και λειτουργεί και πάλι ως ξενοδοχείο.

Ορισμένοι πιστεύουν πως η Συμφωνία της Γιάλτας ισχύει ακόμη και σήμερα, αλλά μάλλον δεν έχουν δίκαιο.

Υποτίθεται ότι στη συνάντηση που έγινε τις ημέρες της διάλυσης της ΕΣΣΔ και των συμμάχων τους (Δεκέμβριος 1989) μεταξύ Μπους του πρεσβύτερου και Γκορμπατσόφ, δόθηκε η διαβεβαίωση από αμερικανικής πλευράς ότι η Δύση δεν θα επεδίωκε να μπει στην αυλή της Ρωσίας μέσω του ΝΑΤΟ. Όπως αποδείχθηκε, η διαβεβαίωση, αν πράγματι δόθηκε, δεν ίσχυσε. Υψηλόβαθμος ΝΑΤΟϊκός που μίλησε πριν από λίγες ημέρες στη Θεσσαλονίκη είχε δηλώσει πως η διαβεβαίωση ζητήθηκε για να συναινέσει ο Γκορμπατσόφ στην ένωση των δύο Γερμανιών, αλλά επισήμανε πως η γερμανική ενοποίηση συνέφερε κυρίως τη Ρωσία.

Το ιστορικό κτήριο όπου υπεγράφη η Συμφωνία της Γιάλτας (φωτ.: Παντελής Σαββίδης)

Η Ρωσία έχει μια διαρκή αγωνία από την περικύκλωσή της από τις Δυτικές δυνάμεις. Και οι κινήσεις της και στην Κριμαία, που φαίνεται να ήταν υπολογισμένες, και στην ανατολική ρωσόφωνη Ουκρανία, όπου υπάρχει αποσχιστικό κίνημα από το Κίεβο, έχουν ως βάση τη διαμόρφωση μιας buffer zone μεταξύ του μητροπολιτικού χώρου της και της Δύσης.

Η Ουκρανία είχε πάντα έναν διχασμό. Οι δυτικές περιοχές της ήταν στραμμένες προς την Ευρώπη και οι κάτοικοί τους είναι κυρίως καθολικοί, ενώ οι ανατολικές είναι ρωσόφωνες, ορθόδοξες και περισσότερο προσανατολισμένες στη Μόσχα.

Το ρωσικό παιχνίδι στην περιοχή δεν είναι εύκολο διότι η Μόσχα, ενώ βρίσκεται σε σκληρή αντιπαράθεση με το Κίεβο, δεν έχει λόγους να διακόψει εντελώς τις σχέσεις της.Ο ευρωπαϊκός, Δυτικός προσανατολισμός της Ρωσίας περνά από την Ουκρανία.

(Φωτ.: Παντελής Σαββίδης)

Η γλώσσα των δύο λαών (Ουκρανών και Ρώσων) μπορεί να μην είναι απολύτως ίδια, αλλά τα κοινά στοιχεία τους είναι πολλά. Όπως μας είπε η ρωσόφωνη διερμηνέας μας από τη Σεβαστούπολη, η οποία μιλά άπταιστα αγγλικά, με σπουδές μόνο στο πανεπιστήμιο της πόλης της, οι Ρώσοι και Ουκρανοί αντιλαμβάνονται πολύ καλά ο ένας τον άλλο όταν μιλούν τις γλώσσες τους.

Το ρήγμα στην Κριμαία, μεταξύ των κατοίκων της περιοχής και των Ουκρανών, επήλθε αλλά η εξάρτηση από το Κίεβο είναι ακόμη υπαρκτή. Υποδομές κοινής ωφέλειας και γραφειοκρατικές διαδικασίες διεκπεραιώνονται στο Κίεβο ή σε άλλες ουκρανικές πόλεις. Δεν έλειψαν, βεβαίως, στην αποκορύφωση της κρίσης, και οι εκβιασμοί.

Η περιοχή είναι γνωστή στους Έλληνες από την αρχαία εποχή. Μήπως ήρθε η ώρα να ξανασυναντήσουμε την Ιφιγένεια;

Για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων και τη συνάντησή μας με τον επικεφαλής της κυβέρνησης της Κριμαίας Σεργκέι Αξιόνοφ θα γράψουμε την επόμενη φορά. Σε επόμενα κείμενα, επίσης, θα αναφερθούμε στη γέφυρα και τη γεωπολιτική της σημασία καθώς και στον ελληνισμό της Κριμαίας.

pontos-news.gr