του ΠΑΝΤΕΛΗ ΣΑΒΒΙΔΗ.
Η επίσκεψη Τράμπ στη Μέση Ανατολή έδωσε σαφή μηνύματα της νέας αμερικανικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή, η οποία, σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, διαμορφώνουν το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί και η ελληνική διπλωματία.
Το ερώτημα είναι ποιες οι ευκαιρίες και ποιες οι δυνατότητες ελληνικών κινήσεων.
Στο μεσανατολικό χώρο τρείς είναι οι χώρες που διεκδικούσαν το ρόλο της περιφερειακής δύναμης: η Τουρκία, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία.
Ο κ. Τράμπ, επισκέφθηκε τη Σαουδική Αραβία, άρα έδειξε την προτίμησή του στο ανταγωνιστικό τρίγωνο, δήλωσε την αντίθεσή του απέναντι στο Ιράν, την άλλη κορυφή του τριγώνου και παρέκαμψε την Τουρκία, η οποία βρίσκεται σε διπλωματική απομόνωση και ο ηγέτης της αγωνίζεται να την ξαναβάλει στο παιχνίδι.
Η Τουρκία, φαίνεται πως θα περάσει δύσκολη περίοδο και αυτό το αντιλαμβάνεται πολύ καλά ο κ. Ερντογάν.
Παρά τη συμφωνία που υπέγραψε με τη Ρωσία για την αποκατάσταση των τουρκο-ρωσικών σχέσεων, αισθάνεται την απομόνωσή του από την Ευρώπη και καταβάλει προσπάθειες βελτίωσης των τουρκοευρωπαϊκών σχέσεων, με την επανάληψη του μοτίβο, από επίσημα πρόσωπα της κυβέρνησής του, ότι η Ευρώπη παραμένει σταθερή επιλογή της τουρκικής στρατηγικής. Σταθερή επιλογή της Τουρκίας υπήρξε, μονίμως, η Ευρώπη αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η Άγκυρα θα ήθελε ποτέ την πλήρη ένταξή της στις ευρωπαϊκές δομές. Η πλήρης ένταξη θα συνεπαγόταν αλλαγές που ούτε η κεμαλική, ούτε η ισλαμική Τουρκία είναι διατεθειμένες να κάνουν. Αυτή η διάσταση είναι καλά γνωστή και στις δύο πλευρές.
Είναι τόσο το βάρος της απομόνωσης που αισθάνεται ο κ. Ερντογάν που φέρεται αποφασισμένος να αλλάξει τον νυν υπουργό εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου με τον εκπρόσωπο της προεδρίας Ιμπραήμ Καλίν, μια ακαδημαϊκή προσωπικότητα με παρουσία και σχέσεις με τις ΗΠΑ. Είναι λογικό η ελάχιστα διπλωματική συμπεριφορά του κ. Τσαβούσογλου, την κρίσιμη περίοδο των εκλογών για το δημοψήφισμα στην Τουρκία να ενόχλησε, ιδιαιτέρως, τους ευρωπαίους.
Οι δυνάμεις, όμως, των ευρωπαϊκών συμπεριλαμβανομένων, έχουν μακρά ιστορία διαχείρισης χωρών όπως η Τουρκία σε κρίσιμες στιγμές της ιστορίας τους. Ό,τι και να κάνει η Τουρκία αυτήν την περίοδο βρίσκεται σε πολύ κρίσιμη εσωτερική και εξωτερική κατάσταση.
Στο εσωτερικό πληροφορίες φέρουν τον κ. Ερντογάν να αλλάζει συνεχώς κατάλυμα για ύπνο, να κυκλοφορεί φορώντας μονίμως το αλεξίσφαιρο γιλέκο του και να ανησυχεί συνεχώς για την βιολογική του επιβίωση.
Στο μεσανατολικό χώρο, τα περιγράφει όλα η ρήση που αποδίδεται στον ίδιο: αν δεν βρίσκεσαι στο πεδίο (σς: στρατιωτικό πεδίο), θα βρίσκεσαι στο τραπέζι για το μενού.
Έτσι, η Τουρκία βρίσκεται στο στρατιωτικό πεδίο της Συρίας και του Ιράκ, προσπαθεί να εδραιωθεί με τοπικές δυνάμεις- συμμάχους της αλλά, στο τραπέζι της μοιρασιάς δεν θα παρακαθήσει. Και δεν αποκλείεται, καθόλου, να αποτελέσει μέρος του μενού.
Η επίσκεψη Τράμπ στην περιοχή το επιβεβαίωσε. Η Ρωσία μόνη της δεν μπορεί να βάλει την Τουρκία στο τραπέζι, αν και δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η Μόσχα το θέλει. Οι ρωσοτουρικές σχέσεις είναι, στρατηγικά, ανταγωνιστικές. Το ιστορικό παρελθόν τους αλλά και η πρόσφατη εξέλιξή τους (ας παραβλέψουμε την πρόσκαιρη βελτίωσή τους λόγω σκοπιμοτήτων), το επιβεβαιώνουν.
Η προτίμηση, λοιπόν, των ΗΠΑ, στο ανταγωνιστικό τρίγωνο της Μέσης Ανατολής (Τουρκία, Ιράν, Σαουδική Αραβία) στο Ριάντ, δεν προδιαγράφει ευοίωνο μέλλον για την Άγκυρα.
Έχει, όμως, και μια ακόμη, ουσιαστική επίπτωση.
Πέραν των γνωστών οικονομικών συμφωνιών που συνήφθησαν μεταξύ ΗΠΑ και Σαουδικής Αραβίας, υπάρχει και μια συμφωνία για την υποστήριξη, εκ μέρους της Σαουδικής Αραβίας, ενός ιδρύματος στις ΗΠΑ το οποίο θα επιχειρήσει να αλλάξει την εικόνα του Ισλάμ στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αυτό προϋποθέτει κάποιον εξαγνισμό της ίδιας της Σαουδικής Αραβίας ως χώρας που υποστήριξε την τρομοκρατία.
Όμως ο ISIS υποστηρίχτηκε παντοιοτρόπως στην περιοχή από το βασίλειο και η υποστήριξη αυτή κάπου θα πρέπει να αποδοθεί.
Το σχέδιο προβλέπει η ευθύνη της υποστήριξης της τρομοκρατίας να αποδοθεί στο Κατάρ και εν μέρει στην Τουρκία, χώρες που, πράγματι είχαν τεράστια συμβολή.
Η Τουρκία αντιδρά με τον τρόπο της αλλά και το Κατάρ αντιλαμβανόμενο τις συνέπειες μιας τέτοιας χρέωσης, αναζητά τρόπο να ελιχθεί. Εκείνο που φαίνεται να επιλέγει είναι η συνεργασία του με το Ιράν.
Το Ιράν, λοιπόν, διαμορφώνει συσχετισμούς που δεν είναι αμελητέοι στην περιοχή. Και το ίδιο, άλλωστε, είναι μια αξιοσημείωτη περιφερειακή δύναμη στην οποία βασίζονταν οι ΗΠΑ μέχρι την πτώση του Σάχη και την άνοδο του Χομεϊνί το 1979.
Ένας, λοιπόν, ανταγωνισμός Κατάρ- Σαουδικής Αραβίας αναδύεται στην περιοχή ο οποίος απειλεί να ανατρέψει τις ενδοαραβικές συμμαχίες του κόλπου.
Οι γεωπολιτικές επιδιώξεις του Ιράν στην περιοχή είναι μέσω του Ιράκ, στο οποίο η κυβέρνηση είναι φιλικά διακείμενη προς την Τεχεράνη και στο οποίο διαθέτει και αξιόλογη στρατιωτική παρουσία, και του λεγόμενου συριακού διαδρόμου να διαμορφώσει πρόσβαση μέχρι τη Μεσόγειο που να καταλήγει στο Λίβανο όπου βρίσκεται η ισχυρή σιιτική δύναμη της Χεζμπολάχ, φίλα, επίσης, προσκείμενη προς το Ιράν.
Ο έλεγχος, αυτής της πρόσβασης θα έχει πολλαπλά οφέλη για το Ιράν, μεταξύ των οποίων και η δυνατότητα κατασκευής αγωγού για τα ενεργειακά του αποθέματα.
Για να εμποδίσουν αυτήν την ιρανική επιδίωξη, οι ΗΠΑ, μαζί με άλλες ενδιαφερόμενες αραβικές σουνιτικές δυνάμεις της περιοχής, έχουν ανοίξει μέτωπο στην ανατολική Συρία με στόχο να εμποδιστεί η ιρανική πρόσβαση.
Η Ρωσία δεν ενδιαφέρεται για τις ανατολικές συριακές περιοχές, παρά μόνο για την επιβίωση του καθεστώτος Άσσαντ και τις περιοχές στις οποίες η Μόσχα διαθέτει βάσεις (ναυτική στην Ταρσό και αεροπορική στη Λατάκεια), οι οποίες βρίσκονται στα μεσογειακά παράλια.
Εκείνο που αναμένεται τις επόμενες εβδομάδες είναι να απελευθερωθεί, στο Ιράκ, από το Ισλαμικό Κράτος η Μοσούλη, και να προωθηθεί η πολιορκία της Ράκας, οιονεί πρωτεύουσας των Ισλαμιστών στη Συρία.
Ο πόλεμος στη Συρία και το Ιράκ δεν έχει, ακόμη, τελειώσει, αλλά άρχισαν να διαφαίνονται τα δυνητικά αποτελέσματά του.
Το Ισλαμικό Κράτος θα ηττηθεί, στο Βόρειο Ιράκ θα ανεξαρτητοποιηθούν οι Κούρδοι, στη Συρία θα συγκροτηθεί και θα λειτουργήσει ο κουρδικός διάδρομος ο οποίος θα βγεί μέχρι τη θάλασσα, μάλλον, από το συριακό έδαφος και όχι με την αποκοπή του Χατάϊ (Τουρκία) και θα αρχίσει να επαναδιαμορφώνεται μια νέα σχέση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ, σχέση στην οποία θα εμπλακούν και οι σουνητικές δυνάμεις της περιοχής, όπως η Σαουδική Αραβία.
Στο βάθος αυτής της εξέλιξης υπάρχει πρόβλεψη και για το παλαιστινιακό αλλά και για το μέλλον της Τουρκίας. Για την τελευταία, όπως περιγράφηκε παραπάνω, τα μηνύματα είναι ανησυχητικά. Το πιο ανησυχητικό, όμως, που διακρίνεται είναι το μέλλον του ίδιου του κ. Ερντογάν.
Σε επόμενο κείμενό μας θα περιγράψουμε το βαλκανικό και κεντρασιατικό πλαίσιο, πριν αναζητήσουμε μια νέα πολιτική για την ανάπτυξη των ελληνικών σχέσεων στην ευρύτερη περιοχή.
