«Η πλειοψηφία είστε σεις»
Υπάρχουν συγγραφείς με όλη τη σημασία της λέξης των οποίων το έργο έχει διαχρονικά αποτελέσματα, ένα υπονομευτικό έργο που διεισδύει στα εσώτερα της κοινωνίας σιγά-σιγά και βγαίνει στην επιφάνειά της όταν έρθει η ώρα. Ο Τζωρτζ Οργουελ είναι ένας από αυτούς τους συγγραφείς. Εκείνος που στο Πιστοποιητικό Γέννησης ονομάζεται Eρικ Μπλαιρ είναι ένα είδος στοχαστή – κολόνα: βασιζόμαστε σε αυτόν, ακουμπούμε σε αυτόν. Ήταν μια ιδιόμορφη πένα, η σκέψη του ανήκει σε μια σοσιαλιστική παράδοση ελάχιστα γνωστή επειδή νικήθηκε από την Ιστορία: μια ριζοσπαστική παράδοση, που παλεύει ενάντια στον φιλελευθερισμό, αλλά που αρνήθηκε κάθε συμβιβασμό με τα όποια ολοκληρωτικά καθεστώτα, μια παράδοση που τοποθετούσε τον κοινό άνθρωπο στο επίκεντρο του αγώνα της. Για αυτούς τους δύο λόγους: την απόρριψη του απόλυτου ολοκληρωτισμού και το ρίζωμα στα λαϊκά στρώματα, αυτός ο σοσιαλισμός δεν θα μπορούσε παρά να συγκεράσει όλες τις παρεξηγήσεις και να βρεθεί στο σταυροδρόμι όλων των συγχύσεων. Μισούμενος από τους φιλελεύθερους για τον σοσιαλισμό του και ταυτόχρονα από τους κομμουνιστές για την έντονη κριτική του στην ιδεολογία και περιφρονούμενος από όλες τις “ελίτ” για την ανησυχία του για τους απλούς ανθρώπους, ο Oργουελ ήταν σίγουρα ένας ελεύθερος άνθρωπος, αλλά καταδικασμένος, λόγω της ελευθερίας του, σε μια μορφή περιθωριοποίησης. Οι πνευματικοί του απογόνοι, ωστόσο, είναι πάμπολλοι. Ο Mισέλ Oνφραί, με τη Θεωρία της δικτατορίας, σκοπεύει να πάρει τη θέση του σε αυτή την κληρονομιά.
Γνωρίζουμε για τον Τζωρτζ Οργουελ ότι ήταν ο συγγραφέας του προφητικού 1984. Γνωρίζουμε επίσης τη Φάρμα των ζώων του. Βιβλία που θεωρείται καλό να έχουμε διαβάσει, να παραθέτουμε, για να αποκτήσουμε με μικρή δαπάνη ανατρεπτικό ύφος . Θα κάνουμε εύκολα παραλληλισμούς μεταξύ των διαγνώσεων του Αγγλου και της τρέχουσας κατάστασης, θα ενθουσιαστούμε με την πρόγνωσή του: Ετσι, δεν θα έχουμε καταλάβει τίποτε από αυτά τα δύο μεγαλοφυή έργα. Ωστόσο, αυτό το καθήκον ανέλαβε ο Mισέλ Ονφραί: διάβασε το 1984 και τη Φάρμα των ζώων για να αναδείξει μια θεωρία της δικτατορίας. Δεν είμαι βέβαιος ότι το πέτυχε 100%. Η Θεωρία της δικτατορίας είναι ένα βιβλίο αρκετά κατάλληλο για να σηματοδοτήσει αυτά τα δύο ανάρπαστα βιβλία, να μας ταξιδέψει εκεί με κάποια ορόσημα και στη συνέχεια να ορμήσουμε στα ταραχώδη νερά της σκέψης του Oργουελ. Ο Mισέλ Oνφραί μας δίνει τον εξάντα, την πυξίδα, το τηλεσκόπιο, ξετυλίγει τον χάρτη, βαθμονομεί τον αστρολάβο: έτοιμοι να ταξιδέψουμε!
Onfray : pas besoin de connaître par cœur 1984 ni La ferme des animaux pour comprendre le propos de Théorie de la dictature. Ensuite, ce même lecteur sera sans doute satisfait du travail de prise de notes de M. Onfray : nous avons là des fiches de lectures bien faites, presque Tout d’abord, le lecteur non orwellien appréciera la pédagogie déployée par Michel exhaustives, ordonnées, organisées, thématisées.
Entrons dans le propos du livre. Si théorie de la dictature il y a, qu’est que dictature il y a également, ou, du moins, qu’on en prend le chemin.
Δεν χρειάζεται να γνωρίζουμε απ’ έξω το 1984 ή τη Φάρμα των ζώων για να καταλάβουμε τη θεωρία της δικτατορίας. Ο αναγνώστης θα μείνει αναμφισβήτητα ικανοποιημένος με τις σημειώσεις του κ. Oνφραί και θα εκτιμήσει την παιδαγωγική του: εξαντλητική, οργανωμένη, θεματοποιημένη.
‘’Κράτος του Μάαστριχ’’
Για το θέμα του βιβλίου. Εάν υπάρχει μια θεωρία της δικτατορίας, είναι γιατί υπάρχει δικτατορία, ή τουλάχιστον ότι πήραμε το δρόμο που οδηγεί σ΄αυτήν.
Περί τινος πρόκειται; Από την εισαγωγή, δίνεται η απάντηση: για “το Κράτος του Μάαστριχ”. Ένα κράτος με ολοκληρωτικές τάσεις, ακόμη και στην ιστορική διαδρομή της οικοδόμησής της, όπως μας θυμίζει πολύ σωστά ο Mισέλ Ονφραί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρήθηκε εξαρχής ως μηχανή για τη συντριβή των ευρωπαϊκών κρατών, δηλαδή της ίδιας της Ευρώπης. Από την εποχή του Ζαν Μονέ, η ΕΕ, η οποία δεν υπήρχε τότε παρά ως προκριματικό σχέδιο, είχε ήδη ως μοναδική λειτουργία την κατάργηση της κυριαρχίας των ευρωπαϊκών λαών και την παράδοση τους χειροπόδαρα στη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία που ενσάρκωσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Μια τέτοια ιμπεριαλιστική και λαοκτόνος φιλοδοξία δεν μπορεί παρά να φέρνει στο νου την Ωκεανία*, τη δυστοπική κόλαση του 1984. Μια κόλαση που βρίσκεται υπό πραγμάτωση. “Αυτή τη στιγμή, υπάρχει ένα μααστριχιανό κράτος: έχει τη σημαία του, το έμβλημά του, τον ύμνο του, το Σύνταγμά του, τους εκλεγμένους αντιπροσώπους του, το Κοινοβούλιο, τα κυβερνητικά του όργανα, το δίκαιό του, τους νόμους του και την φιλελεύθερη-μηδενιστική ιδεολογία του.” Του λείπουν δύο βασικά πράγματα: ο λαός του, και, κατά συνέπεια, η δημοκρατική του νομιμότητα. Για να ξεπεραστεί αυτό, μία είναι η λύση: να επιβάλλεται με βία.
Ο Oνφραί βλέπει στο 1984 τις επτά εντολές της δικτατορίας, διαιρεμένες σε τριάντα τρεις αρχές. Θα έλεγα επτά θανάσιμες αμαρτίες:
Κατάργηση της ελευθερίας
Πτώχευση της γλώσσας
Εξαφάνιση της αλήθειας
Διαγραφή της ιστορίας
Αρνηση της φύσης
Διάδοση του μίσους
Αφοσίωση στην αυτοκρατορία.
Η ουσία του βιβλίου αφιερώνεται στην ανάπτυξη των 33 αρχών που εντοπίζει και στο να δείξει πώς οργανώνουν την Ωκεανία ως δικτατορία. “Διαχείριση της αντιπολίτευσης”, “υγιεινή ζωή”, “διάδοση ψευδών ειδήσεων”, “ανακάλυψη της μνήμης”, “χρήση διπλής γλώσσας”, “καταστροφή προσωπικής ζωής” … Η ολοκληρωτική μηχανική του Μεγάλου Αδελφού αποσυναρμολογείται και αναλύεται κομμάτι – κομμάτι και με λεπτομέρεια. Το συμπέρασμα του βιβλίου είναι αφιερωμένο στην εφαρμογή αυτών των επτά εντολών στον σύγχρονο κόσμο, που καταστρέφει όντως την ελευθερία, φτωχαίνει τη γλώσσα, καταργεί την αλήθεια κ.ο.κ.. Υπάρχει, αν πάρουμε σοβαρά τον Oνφραί, αναμφισβήτητα κάτι ολοκληρωτικό σήμερα. Η ατμόσφαιρα, το ρεύμα της εποχής … η δυσοσμία επεκτείνεται. Αν το 1984 ανατέμνει τη δικτατορία, Η Φάρμα των ζώων αναπτύσσει μια θεωρία της επανάστασης, αλλά, όπως γράφει ο Oνφραί, “μια επανάσταση είναι μια πλήρως υποδειγματική αλλαγή … πριν την επιστροφή στην αρχική θέση!’’
Αυτό το βιβλίο του Oργουελ λέει πώς, σύμφωνα με το μαρξιστο-λενινιστικό καλούπι, η επανάσταση καταλήγει να απομακρύνει τους δυνάστες του χθες προς όφελος νέων ηγεμόνων που είναι εξίσου άδικοι και διψασμένοι για αίμα όπως οι πρώην – αν όχι περισσότερο – όταν η κατάσταση των αδύναμων ανθρώπων δεν βελτιώνεται – αν δεν επιδεινώνεται. Υπόδειγμά της είναι η Γαλλική Επανάσταση, αυτή που μας κάνει τόσο υπερήφανους. “Τι εξυπηρετεί η επιγραφή του συνθήματος “Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα”στα αετώματα των δημόσιων κτιρίων; Ελευθερία να μας λείπει το ψωμί; Ισότητα με εκείνους που στερούνται το ψωμί; Αδελφότητα, αλλά μόνο μεταξύ εκείνων που δεν έχουν ψωμί; “ρωτάει ο Mισέλ Ονφραί. Η φάρμα των ζώων μας δίνει τη δυνατότητα να πιστέψουμε ότι η Επανάσταση δεν είναι παρά μια στιγμή της δικτατορίας.
Εάν η δικτατορία είναι βέβαιη και η Επανάσταση δεν είναι παρά μεταβίβαση εξουσίας από μια δικτατορία σε άλλη, τότε δεν είναι όλα μάταια; Ο Oνφραί θυμίζει ότι ο ίδιος ο Oργουελ δεν σταμάτησε να μάχεται, να αγωνίζεται, να συμμετέχει σε εξεγέρσεις και να υποστηρίζει τους αδύναμους. Έδωσε στον εαυτό του στην Ισπανία, το Λονδίνο, το Παρίσι. Ως δημοσιογράφος, συγγραφέας και στοχαστής, περιέγραψε την ασήμαντη αλλά τίμια ζωή. Αλλωστε, εάν ο αγώνας είναι χαμένος εκ των προτέρων, ο Oργουελ μας δίνει να καταλάβουμε ότι η αξιοπρέπεια βρίσκεται ακριβώς στον ίδιο τον αγώνα.
Για να επιστρέψουμε στη Θεωρία της Δικτατορίας, πέρα από τη διδακτική πτυχή και την ευχαρίστηση όντως από την ανάγνωση- ακόμα και σε κάποιον που ξέρει ελάχιστα για τον Oργουελ και τα βιβλία του – ο Mισέλ Ονφραί κατάφερε να εκτελέσει το καθήκον του; Όχι ακριβώς. Ο αναγνώστης δεν θα βρει μια ολοκληρωμένη θεωρία της δικτατορίας. Ούτε θα δει πώς αρθρώνονται ακριβώς οι οργουελιανές διαισθήσεις με τον σημερινό κόσμο, διότι αν, όπως λέμε, «αυτό ταιριάζει» σε πολλά θέματα, ο κόσμος μας δεν είναι ούτε εντελώς Ωκεανία ούτε πλήρως Φάρμα των ζώων. Ο αναγνώστης θα εκτιμούσε αν ο Oνφραί έμπαινε στις λεπτομέρειες και ανέλυε λεπτομερώς τις ομοιότητες και τις αναντιστοιχίες μεταξύ του μυθιστορήματος και της πραγματικότητας. Τελειώνοντας την ανάγνωση, έχει κανείς την εντύπωση του ανολοκλήρωτου.
Παρά τις προφανείς ελλείψεις, η Θεωρία της δικτατορίας αναδεικνύει τη μεγαλοφυία του Τζωρτζ Οργουελ, και γι’ αυτό είναι ένα επιτυχημένο βιβλίο. Η κριτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πάντα – και περισσότερο από ποτέ – μια απαραίτητη πολυτέλεια. Το να τη βλέπουμε υπό το φως των φωτεινών συλλήψεων του Oργουελ είναι μια άσκηση όχι μόνο επιβαλλόμενη αλλά και ευχάριστη.
*Η χώρα στην οποία διαδραματίζεται το 1984. Βρίσκεται κάτω από ένα απολυταρχικό καθεστώς, το οποίο παρακολουθεί συνεχώς όλους τους κατοίκους.
http://phrenosphere.com/theorie-de-la-dictature/
Νέα Γλώσσα: χειραγώγηση λέξεων, κατάργηση της σκέψης
Πώς μπορεί η γλώσσα να γίνει μέσο κυριαρχίας; Αυτή είναι η ερώτηση που έθεσε ο Τζωρτζ Oργουελ στο “1984” με τη Νέα Γλώσσα που επέβαλε η εξουσία. Ο Ζαν-Ζακ Ροζάτ, καθηγητής φιλοσοφίας και εκδότης, εξηγεί πώς ο Oργουελ προσπαθεί να μας προειδοποιήσει για τους κινδύνους του “να μιλούμε ασυλλόγιστα” (prêt-à-parler).
Πριν από 70 χρόνια, κυκλοφορούσε το μυθιστόρημα 1984, του Τζωρτζ Οργουελ, μία από τις πιο ανατρεπτικές αφηγήσεις του 20ού αιώνα. Σε αυτό το βιβλίο, ένα ολοκληρωτικό καθεστώς αλλάζει τη γλώσσα για να εξασφαλίσει τον έλεγχο των μαζών. Ο Τζωρτζ Οργουελ δείχνει πώς οι λέξεις μπορούν να γίνουν όργανο κυριαρχίας.
Για να εξασφαλιστεί ο έλεγχος του νου, οι αρχές έχουν δημιουργήσει αυτή τη Νέα Γλώσσα, που υποτίθεται ότι αντικαθιστά τα παραδοσιακά αγγλικά (Παλιά γλώσσα).
Ο Ζαν-Ζακ Ροζάτ, καθηγητής φιλοσοφίας, εκδότης και ειδικός του Oργουελ: “Υπάρχουν δύο πτυχές σ’ αυτό το εγχείρημα. Το πρώτο αφορά την καθομιλουμένη. Είναι εξαιρετικά φτωχή, δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ ουσιαστικών και ρημάτων. Απογυμνώνουν τις λέξεις από όλες τις δευτερεύουσες σημασίες. Είναι σχεδόν μονοσύλλαβη, μια ιδέα.
Και μια δεύτερη πτυχή, πιο ενδιαφέρουσα, η επινόηση ενός αριθμού λέξεων που ο Oργουελ ονομάζει “λέξεις – κάλυμμα”. Αυτές είναι πολύ γενικές λέξεις όπως “εγκληματική σκέψη” ή “παλιά σκέψη” οι οποίες θα καλύψουν ένα πλήθος από παλαιές έννοιες για να τις εξαφανίσουν και να τις αντικαταστήσουν.
Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι δεν πρόκειται για λογοκρισία. Λογοκρισία έχουμε όταν απαγορεύεται μια λέξη. Ο στόχος εδώ είναι να σας αφαιρέσουν αυτή τη σκέψη από το μυαλό σας. ”
Φιλελεύθερος σοσιαλιστής, ο Τζωρτζ Oργουελ, βρίσκεται κοντά στο Εργατικό Κόμμα. Συνενώνει τις δυνάμεις του με τις διεθνείς ταξιαρχίες κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου Πολέμου.
Για να γράψει το 1984, ο Oργουελ εμπνέεται από την σταλινική εμπειρία στην ΕΣΣΔ και την προπαγάνδα του Τρίτου Ράιχ στη Γερμανία. Αλλά κοιτάζει επίσης στο σπίτι του στο Ηνωμένο Βασίλειο, της εποχής του. Σε ένα δοκίμιο που δημοσιεύθηκε το 1946, Η Πολιτική και η Αγγλική Γλώσσα, δείχνει πώς ο κυρίαρχος πολιτικός λόγος φτωχαίνει τη γλώσσα και καταστρέφει το νόημα.”
Ζαν-Ζακ Ροζάτ: “Στην πολιτική, βλέπουμε πολύ καλά που εφαρμόζεται αυτό, είναι οι έτοιμες φράσεις. Ένας δημοσιογράφος σας κάνει μια ερώτηση και έχετε στοιχεία έτοιμης ομιλίας που θα αποτελέσουν πράξη επικοινωνίας, αλλά σίγουρα όχι μια πράξη σκέψης, προβληματισμού. Ιδιωματική γλώσσα, έτοιμες φράσεις, έτοιμες μεταφορές. Όλο αυτό το λεξιλόγιο σας εμποδίζει να σκέφτεστε, είναι αυτόματο λεξιλόγιο. ”
Ο Oγουελ είναι συγγραφέας, όχι θεωρητικός πολιτικός. Αλλά η Νέα Γλώσσα που επινοεί στο 1984 είναι μια παγκόσμια προειδοποίηση ενάντια στην οργάνωση της γλώσσας. Παρέχει συμβουλές στον αναγνώστη να μην αφήνεται να χειραγωγείται από τις λέξεις.
Ζαν-Ζακ Ροζάτ: “Σκεφτείτε αυτό που λέτε, προσπαθήστε να πείτε μόνο πράγματα που σκέφτεστε και που έχουν νόημα. Προκαλέστε τον εαυτό σας έντονα με όλες τις επινοήσεις της ομιλίας στις οποίες σκέφτεται η γλώσσα αντί για σας, δηλ. άλλοι είναι αυτοί που σκέφτονται για λογαριασμό σας. Εάν κάνετε αυτό το έργο στον εαυτό σας, αυτό δεν θα αλλάξει την κοινωνία από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά είναι μια προϋπόθεση για τη δημοκρατία και για μια ανθρώπινη κοινωνία.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Πηγή: France culture, Yann Lagarde, 07-06-2019
