Συνέντευξη στον Simon Brunfaut
Μετάφραση- Επιμέλεια: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Πηγή: L’Echo, 7-11-2019
[Στο βιβλίο του «Θεωρία της δικτατορίας», ο Mισέλ Ονφραί παρουσιάζει το έργο του Τζορτζ Οργουελ ως μια μεγάλη προτύπωση του σύγχρονου κόσμου. Ο φιλόσοφος, που δεν φοβάται τη διαμάχη, περιγράφει εδώ τη νέα μορφή δικτατορίας που αντιμετωπίζουμε σήμερα … ]
Το σύγχρονο σχολείο σκοτώνει τη νοημοσύνη των παιδιών, υποστηρίζει ο Μισέλ Ονφραί…
Ο Τζορτζ Οργουελ είναι, σύμφωνα με εσάς, μέγιστος πολιτικός στοχαστής. Σκιαγράφησε τους ολοκληρωτισμούς του 20ού αιώνα και προηγήθηκε της εποχής μας. Γιατί η εποχή μας έχει χαρακτηριστικά ολοκληρωτισμού; Δεν είναι λίγο υπερβολικό αυτό; Έχουμε πραγματικά εισέλθει σε μια νέα μορφή δικτατορίας;
Όχι, δεν είναι υπερβολικό, γιατί δεν λέω ότι επιστρέψαμε στο ναζισμό ή τον σταλινισμό. Αυτό που με ενδιαφέρει δεν είναι πώς λειτουργούσε ο ολοκληρωτισμός στο παρελθόν, αλλά πώς λειτουργεί στην εποχή του διαδικτύου, των δεδομένων και των κινητών τηλεφώνων. Αυτός ο σύγχρονος ολοκληρωτισμός δεν είναι με κράνη και μπότες. Και όμως, ζούμε σε μια κοινωνία ελέγχου: το γεγονός ότι μπορούν να καταγράφουν τις συνομιλίες μας συνεχώς, το γεγονός ότι συγκεντρώνουν στοιχεία για μάς κ.λπ. Αυτή η κοινωνία ελέγχου βρίσκεται σε σημείο ανάφλεξης, στο οποίο δεν φτάνει ποτέ.
Απρόσωπη δικτατορία
Συνεπώς, οι νέες τεχνολογίες δεν αποτελούν πλεονέκτημα για σας;
Είμαστε σε ένα είδος εθελοντικής δουλείας σε σχέση με τις νέες τεχνολογίες. Αλλά μερικές φορές, είναι εξαιρετικά διεστραμμένη. Για παράδειγμα, για να διασφαλίσετε το απόρρητο ζητούν να αποδεχτείτε ορισμένα πράγματα … Αλλά, αποδεχόμενοι, δίνετε κάποιες πληροφορίες στις Gafa [Google, Amazon, Facebook, Apple]. Μπορείτε να δεχτείτε τη συσκευή ελέγχου, όπως μπορείτε και να την αρνηθείτε. Αν την αρνηθείτε, δεν μπορείτε πλέον να ταξιδεύετε με τρένο, αεροπλάνο κ.λπ.
Αυτά τα είχε προβλέψει ο Οργουελ;
Ο Oργουελ εκθέτει τις σκέψεις του μέσω του μυθιστορήματος. Χρησιμοποιεί τη μυθοπλασία. Αλλά η επιστημονική του φαντασία έχει πάψει να είναι άυλη· έγινε επιστήμη. Υπάρχει σήμερα αυτή η οθόνη τηλεόρασης που μας παρακολουθεί μόνιμα. Είμαστε εκεί. Ο Oργουελ επενόησε πράγματα για τον έλεγχο και το αόρατο των εξουσιών. Αυτό που διακρίνει τον παλιό από τον νέο ολοκληρωτισμό είναι ακριβώς αυτό. Πριν, η εξουσία είχε ένα αναγνωρίσιμο πρόσωπο. Σήμερα, ποιος αποφασίζει; Πού είναι οι άνθρωποι που κινούν τα νήματα; Κατά τη γνώμη μου, αυτοί οι άνθρωποι στη Δυτική Ακτή των ΗΠΑ έχουν ένα σχέδιο παγκόσμιας κυριαρχίας και ένα μετανθρωπιστικό έργο.
Ο αχαλίνωτος καπιταλισμός είναι επίσης υπεύθυνος για αυτήν την κατάσταση;
Ο καπιταλισμός δεν θα εξαφανιστεί: είναι συνυφασμένος με τον άνθρωπο. Σήμερα, δεν έχει πλέον εχθρούς απέναντί του. Με την πτώση του σοβιετικού μπλοκ, ο καπιταλισμός θεώρησε ότι θα μπορούσε να θριαμβεύσει. Μερικοί, όπως ο Φουκουγιάμα, ισχυρίστηκαν ακόμη ότι ήταν το τέλος της ιστορίας, η πλήρης νίκη του νεοφιλελευθερισμού. Ωστόσο, ο κόσμος δεν αποτελείτε μόνο από καπιταλιστές και κομμουνιστές. Υπάρχουν επίσης πνευματικές δυνάμεις, όπως το Ισλάμ. Το είδαμε στις 11 Σεπτεμβρίου 2001.
Νομίζετε ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι νεκρή;
Ναι. Δεν υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ λαού και εκπροσώπων. Στις συνελεύσεις και τα κοινοβούλια, υπάρχει υπερεκπροσώπηση των ελεύθερων επαγγελμάτων, όπως οι δικηγόροι, οι εκπαιδευτικοί κ.λπ. Υπάρχουν ελάχιστοι κτηνοτρόφοι, οδηγοί ταξί ή φοιτητές. Αυτό σημαίνει ότι ένα μέρος της κοινωνίας απλά δεν εκπροσωπείται. Επιπλέον, για να ελπίζεις να εκλεγείς, πρέπει να έχεις χρήματα, να συγχωνευθείς σε ένα μηχανισμό, να περάσεις από το καλούπι ενός κόμματος. Αυτή η αντιπροσωπευτική δημοκρατία εξήντλησε το βίο της. Το δημοψήφισμα για τη Συνθήκη του Μάαστριχτ ήταν μια τέλεια ενσάρκωση των ορίων της: οι εκλεγμένοι ψηφίζουν εναντίον του λαού.
Η σύγχρονη δημοκρατία, κατά τον Μισέλ Ονφραί, εξήντλησε το βίο της καθώς, δεν είναι αντιπροσωπευτική, και οι εκπρόσωποι του λαού ψηφίζουν αντίθετα προς τη λαϊκή βούληση.
Πώς ορίζετε τον λαϊκισμό που φοβόμαστε τόσο πολύ σήμερα, εσείς που εμπιστεύεστε τον λαό για να αναβιώσει τη δημοκρατία;
Δεν έχω κανένα πρόβλημα να ορίσω τον εαυτό μου ως λαϊκιστή. Ωστόσο, κάνω μια διαφορά μεταξύ των λαϊκιστών και των «λαοκτόνων». Εδώ βρίσκεται το πρόβλημα. και όχι, όπως θέλουν να πιστεύουμε, ανάμεσα σε λαϊκιστές και δημοκράτες. Οι Mακρόν, Σιράκ και ο Mιτεράν πριν απ’ αυτόν είναι “λαοκτόνοι”. Αυτοί δεν θέλουν να κυβερνούν για τους ανθρώπους. Το δημοψήφισμα με πρωτοβουλία πολιτών είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα. Η ιδέα να μπορούν να ανακαλούνται εκλεγμένα μέλη ένα καλή. Προφανώς, στο σημερινό πλαίσιο, η προοδευτική αποβλάκωση του λαού είναι πραγματικό πρόβλημα. Και εδώ θα σας εκπλήξω με αυτό που είπα πριν: το μεγάλο πλεονέκτημα του Διαδικτύου είναι ότι οι άνθρωποι μπορούν να αναζητούν εναλλακτικές πληροφορίες. Είναι υπέροχο, ένας λαός να αποφασίζει να αναλάβει ευθύνες. Ότι ο λαός μπορεί να εξετάζει και να επικρίνει ένα νόμο είναι πολύ καλή ιδέα.
Τι νομίζετε για τα αστικά κινήματα ανυπακοής που εμφανίζονται;
Όταν ο Θόρω μιλούσε για πολιτική ανυπακοή, αναφερόταν στον πόλεμο κατά του Μεξικού. Όταν ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ τη χρησιμοποίησε, ήταν για να καταπολεμήσει τον ρατσισμό. Το ίδιο με τον Γκάντι, για την ανεξαρτησία της Ινδίας. Σήμερα, όλοι καταφεύγουν στην πολιτική ανυπακοή ευκαίρως ακαίρως. Το ερώτημα για όλα αυτά τα κινήματα είναι: ποια είναι η μεγάλη υπόθεση που υπερασπίζονται; Είναι σαφές ότι συνήθως υπερασπίζονται τους εαυτούς τους. Παράδειγμα, ένας δάσκαλος αρνείται να κάνει ορθογραφία ή να διενεργήσει εξετάσεις επειδή διαφωνεί με ένα νόμο του Υπουργού Παιδείας … Η άρνηση να κάνετε ορθογραφία δεν σας μετατρέπει σε Ζαν Μουλέν [ήρωας αντιναζιστής]. Έχω μεγάλη ιδέα για την Αντίσταση. Η πολιτική ανυπακοή είναι μόνο για τις μεγάλες κοινές υποθέσεις.
Πράσινος…καπιταλισμός
Όπως και η κλιματική αλλαγή;
Όχι, μεγάλη κοινή υπόθεση θα ήταν ο θρίαμβος των Κίτρινων Γιλέκων. Η επείγουσα κλιματική αλλαγή είναι κόλπο του καπιταλισμού. Παράδειγμα, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα που παρουσιάζονται ως οικολογικά δεν είναι. Θέλουν να μας πασάρουν έναν πράσινο καπιταλισμό, υποτίθεται “οικολογικά υπεύθυνο”. Σήμερα, όταν θέλουν να αγοράσουμε ένα προϊόν, μας λέμε ότι είναι “βιολογικό”. Η αληθινή οικολογία, στην οποία πιστεύω, είναι όμηρος της αστικής οικολογίας που βρίσκεται στα χέρια των διαφημιστών. Παίζουν με την υπερθέρμανση του πλανήτη, η οποία είναι αναμφισβήτητη, αγνοώντας τις πραγματικά επιστημονικές της αιτίες.
Η Γκρέτα Θούνμπεργκ, για την οποία αφιερώσατε ένα πολύ επιθετικό κείμενο, είναι επίσης μορφή του πράσινου καπιταλισμού;
Αυτό το κορίτσι είναι υποχείριο του πράσινου καπιταλισμού που χρησιμοποιεί την οικολογία ως ένα καλό επιχείρημα πώλησης. Στην ηλικία της, όσο έξυπνη και αν είναι, δεν μπορώ να φανταστώ ότι μπορεί να έχει επίγνωση όλων των επιστημονικών ζητημάτων που κρύβονται πίσω από το οικολογικό ζήτημα.
Πώς αναλύετε τα διάφορα κοινωνικά κινήματα σ’ όλο τον πλανήτη; Υπάρχει κάτι που παρά τις διαφορές τα ενώνει;
Σήμερα, δεν είναι πλέον δυνατό να κατεβάσουν στρατό στο δρόμο, επειδή όλοι θα πέσουν πάνω τους χάρη, και πάλι, στη ροή των πληροφοριών. Ωστόσο, φοβάμαι ότι όλα αυτά τα κινήματα είναι μόνο ένα είδος μεγάλης δημοκρατικής συγκίνησης. Ένας δικτάτορας αποχωρεί και ένας άλλος τον αντικαθιστά … Και πιστεύουμε ότι αλλάζουν τα πάντα. Δεν είναι επειδή θα βάλουμε τον Mακρόν στην καρέκλα και τη Mυριέλ Πενικώ στη θέση της ότι κάναμε μια μεγάλη δημοκρατική επανάσταση. Όλες αυτές οι κινήσεις είναι το σημάδι μιας κούρασης των λαών. Δεν μπορούν πλέον να δουν σ’ αυτές ότι υπάρχουν προκλητικές περιουσίες και ότι υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν πολέμους με μοναδικό σκοπό να πλουτίσουν. Όπως ο Τραμπ, ο οποίος, με απίστευτο κυνισμό, δηλώνει, αφού σκότωσε τον Μπαγνταντί, ότι το έκανε για να ασφαλίσει τα πετρέλαια … Σήμερα, χάρη στα δίκτυα, οι άνθρωποι μπορούν να κατεβούν στο δρόμο πολύ γρήγορα. Αυτή η εξέγερση των λαών με χαροποιεί και, συγχρόνως, φοβάμαι ότι θα χειραγωγηθεί από τους ενεδρεύοντες δημαγωγούς. Τα κίτρινα γιλέκα καπελώθηκαν από τον Mελανσόν, τη βία των μπαχαλάκηδων και τα Μαύρα μπλοκ κ.λπ. Κατά κάποιο τρόπο, αυτό είναι το μάθημα της ιστορίας: οι άνθρωποι εξακολουθούν να υποφέρουν από αυτό το καπέλωμα.
Οποιος κάνει χρήση του πληκτρολογίου έχει αποκτήσει το «φάκελλό» του στον σύγχρονο – ήπιας μορφής – ολοκληρωτισμό της δημοκρατίας του ελέγχου.
Δεν διστάζετε να είστε σκόπιμα μαχητικός. Είναι αυτός ο ρόλος του φιλόσοφου; Πρέπει ο σύγχρονος διανοούμενος να είναι αναγκαστικά στρατευμένος;
Ναι, απαιτούνται λογικά λόγια σε έναν κόσμο όπου ο καθένας κάνει τον διανοούμενο. Σήμερα, ο καθένας εκθέτει τη γνώμη του και μας λέει πώς πρέπει να λειτουργήσει ο κόσμος. Δεν αντιλαμβάνομαι γιατί προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι παρεμβαίνω σε όλα τα θέματα. Γιατί να είμαι λιγότερο νόμιμος από έναν ποδοσφαιριστή;
Η καταστροφή της νοημοσύνης
Γράφετε: “Η γλώσσα υφίσταται επίθεση”. Τι εννοείτε με αυτό;
Ο πατέρας μου ανατράφηκε από το δημοκρατικό σχολείο. Εγραφε αλάνθαστα. Δεν έκανε λάθη λογικής. Είχε διαβάσει μερικούς σπουδαίους κλασικούς λογοτέχνες. Η καταστροφή του σχολείου επέφερε την καταστροφή της νοημοσύνης. Δημιουργεί καταναλωτές που πληρώνουν παρά πολίτες που σκέφτονται. Μαθαίνουμε όλο και λιγότερα πράγματα. Κάποιοι μας λένε ότι δεν πρέπει να κάνουμε ορθογραφία, γραμματική, κλπ. Αλλά ο εγκέφαλος είναι μυς: αν δεν τον γυμνάζουμε, αρχίζει να εκφυλίζεται …
Στο τέλος του βιβλίου σας, λέτε: “Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θέλω να είμαι προοδευτικός”. Πώς μπορεί ο προοδευτισμός να ενσαρκώνει, κατά τη γνώμη σας, μια μορφή μηδενισμού;
Είμαι αντίθετος στον προοδευτισμό όπως μας παρουσιάζεται σήμερα. Η πρόοδος δεν είναι καλή από μόνη της. Μπορεί να αυξάνει το κακό, το θάνατο. Το να πω σε μια φτωχή γυναίκα ότι θα νοικιάσω τη μήτρα της για να αποκτήσω παιδί δεν αποτελεί, κατά την άποψή μου, πρόοδο. Με αυτή την έννοια, δεν είμαι προοδευτικός. Δεν παίζω αυτό το παιχνίδι της συστηματικής αντιπαράθεσης των κακών λαϊκιστών και των ευγενικών προοδευτικών.
Mπορεί να είστε και συντηρητικός, εσείς που είστε ελευθεριάζων σοσιαλιστής και αναρχικός ;
Φυσικά. Σύνταξη στα 60, είναι καλό μέτρο. Πρέπει να την κρατήσουμε. Από πού προέρχεται αυτή η γελοία ιδέα, επειδή ζούμε περισσότερο, θα πρέπει αναγκαστικά να δουλεύουμε περισσότερο; Αντίθετα, είναι απαραίτητο να μειωθεί η καταπόνηση και είναι πολύ καλό ότι οι εργαζόμενοι βγαίνουν νωρίς στη σύνταξη. Το να κάνεις παιδιά γυμνός κάτω από το πάπλωμα, αυτό λειτούργησε για αιώνες. Γιατί να πάμε σε προβλήματα θέλοντας να αλλάξουμε τα πάντα; Πρέπει να διατηρήσουμε αυτό που έχει λειτουργήσει. Η αλλαγή με κάθε κόστος δεν έχει νόημα. Αν μου αποδείξουν ότι είναι καλύτερη, είμαι πρόθυμος να τη δεχτώ, αλλά διαφορετικά … Σήμερα έχουμε την εντύπωση ότι ο πολιτισμός μας προχωράει στα τυφλά.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Πηγή: L’Echo, 7-11-2019
Δεν μπορείς εύκολα κάτι με το οποίο θα διαφωνήσεις.