Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου [email protected]    www.kalkis.eu

Αυτό είναι περίπου το νόημα ενός γαλλικού ντοκιμαντέρ 91 λεπτών που θα προβληθεί απόψε, 29-10-2019, από το γαλλο-γερμανικό κανάλι ARTE (https://www.arte.tv/fr/) με τίτλο «Από τον Ατατούρκ στον Ερντογάν, η Τουρκία, ένα ανυπόφορο έθνος» (D’Atatürk à Erdogan, la Turquie, une «nation impossible»).  Ώρα προβολής στις 22.50 ώρα Ελλάδος. Το εν λόγω κανάλι μπορούν και το πιάνουν οι Έλληνες που διαθέτουν συνδρομητική τηλεόραση COSMOTE ή NOVA. Επίσης αναρτά το ντοκιμαντέρ του στον παραπάνω ιστότοπό του, μετά την προβολή τους.

Όπως γράφει η Γαλλο-συριανή δημοσιογράφος Hala Kodmani στις 29-10-2019 στην ηλεκτρονική Libération, «πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ  που θα μας βυθίσει στην ταραχώδη ιστορία της Τουρκίας. Μια επιτυχημένη επίδειξη ουσίας και τύπου, με λέξεις και εικόνες». Η «νέα  τουρκική επίθεση ενάντια στους Κούρδους στη βορειοανατολική Συρία εξυπηρετεί εξαιρετικά το εν λόγω ντοκιμαντέρ. Ένας ακόμη λόγος για να δώσουμε  προσοχή σε μια εξαιρετική δουλειά» των Γάλλων δημιουργών Jean–François Colosimo (αριστερά) και Nicolas Glimois. Ο σημερινός πρόεδρος της Τουρκίας αποτελεί τελικά μια άλλη ενσάρκωση ενός ακραίου εθνικισμού που θεμελιώθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος  έγινε γνωστός  ως «Ατατούρκ»,  και πατέρας των Τούρκων, σύμφωνα με την ταινία των εν λόγω δημιουργών. Ο παραλληλισμός  που γίνεται στο ντοκιμαντέρ  μεταξύ των δύο ηγετών, ο πρώτος και ο τελευταίος πρόεδρος της Τουρκίας μέχρι σήμερα, επιτρέπει την παρακολούθηση και την υπεράσπιση με συνέπεια της επιλεγμένης άποψης. Μεταξύ του Ατατούρκ, δηλαδή «του στρατιωτικού, του επαναστάτη, του δυτικότροπου, του κοσμικού» και του Ερντογάν, δηλαδή «του ανατολίτη, του αντιδραστικού, του ισλαμιστή, του μαχητή» η ταινία δείχνει ότι πρόκειται για έναν  «πολύ εθνικιστικό μύθο, ακόμα και φαντασιακό, κατασκευασμένο για την εξάλειψη όλων των διαφορών και όλων των αντιφρονούντων»  που εκφράζονται στην Τουρκία. Διατρέχοντας τις μοίρες του Μουσταφά Κεμάλ, προέδρου της Τουρκίας από το 1923 μέχρι το θάνατό του το 1938, και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που βρίσκεται στην εξουσία από το 2003, η ταινία διαπερνά έναν αιώνα της ιστορίας της Τουρκίας. Ο αιώνας που σημαδεύθηκε από τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, γεγονός που δεν έγινε παραδεκτό ποτέ από όλους τους ηγέτες της χώρας. Μια τραγωδία που ακολουθήθηκε από τις διώξεις εναντίον των ελληνικών πληθυσμών το 1923, κατόπιν των Κούρδων και των Αλεβητών από το 1928. Μια ιστορία που χαρακτηρίζεται από στρατιωτικά πραξικοπήματα και βίαιες συγκρούσεις για τις οποίες κάποιοι λένε ότι η εποχή Ερντογάν δεν είναι και η χειρότερη που γνώρισε η Τουρκία. Αντιμέτωποι με όλα αυτά, οι δύο αυταρχικοί πρόεδροι μοιράζονται θεμελιώδεις αρχές, όπως : η υπεροχή της τουρκικότητας με την καταστολή των μειονοτήτων, το μεγαλείο του έθνους με το τσιμενταρισμένο στρατό  και με την κινητοποίηση του πλήθους, γύρω από την κόκκινη και λευκή τουρκική σημαία.

«Δεν υπάρχουν δύο Τουρκίες, αλλά μόνο μία»

Η ταινία θεωρείται μια επίδειξη ουσιαστική και τυπική, με λόγια  και εικόνες. Στο ντοκιμαντέρ παρεμβαίνουν και εμπειρογνώμονες που λειτουργούν όλοι συμπληρωματικά. «Ο Κεμάλ και ο Ερντογάν είναι δίδυμοι», λέει ο Hamit Bozarslan (αριστερά), διευθυντής σπουδών στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales. «Η αντίθεση μεταξύ του Ατατούρκ και του Ερντογάν είναι παραπλανητική», επιμένει ο Τούρκος συγγραφέας Ahmet Insel (δεξιά), ενώ ο Christian Makarian (κάτω), αναπληρωτής συντάκτης του περιοδικού Express, θεωρεί  τον Ερντογάν ως «ισλαμιστή Ατατούρκ». Οι ασπρόμαυρες εικόνες του πατέρα των Τούρκων και των έγχρωμων εικόνων της εποχής του Ερντογάν αντιπαραβάλλονται στην ταινία  για να εξηγήσουν πώς και οι δύο συμπεριφέρθηκαν με τον ίδιο τρόπο σε ανάλογες συνθήκες ή για να δείξουν ότι ο σημερινός πρόεδρος εφαρμόζει τα μαθήματα ιστορίας του πασίγνωστου προκατόχου του. Αρχειακό υλικό, που βλέπει για 1^η φορά το φως της δημοσιότητας, είτε πρόκειται για φωτογραφίες σφαγών και την έξοδο των Αρμενίων το 1915-1916, είτε για τις γιγάντιες στρατιωτικές παρελάσεις, είτε για τις  δημόσιες εντυπωσιακές ομιλίες του Atatürk.

«Δεν υπάρχουν δύο Τουρκίες αλλά μία, με το σπαθί και το τουρμπάνι ως σύμβολα», καταλήγει το ντοκιμαντέρ με συνέπεια. Και αν αναρωτηθούμε για κάποιον άλλο Τούρκο αρχηγό κράτους που θα ξεκινούσε μια επίθεση εναντίον της βόρειας Συρίας για να κυνηγήσει τους Κούρδους μακριά από τα σύνορά του, όπως μόλις έκανε ο Ερντογάν. Η απάντηση θα ήταν μάλλον ο Mustafa Kemal Atatürk.

Τί δεν καταλαβαίνουμε για τους γείτονές μας ;

«Ο σκύλος ό,τι μαθαίνει, δεν το ξεμαθαίνει», λέει η θυμόσοφη ποντιακή ρήση και μας το επιβεβαιώνει η παραπάνω γαλλική ταινία.

Ας την παρακολουθήσουμε απόψε στο κανάλι ARTE.